- Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ»
Ἡ νεολιθικὴ θέση «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ» βρίσκεται στὸ νότιο μέρος τῆς πεδιάδας τοῦ Ἁλμυροῦ, λίγα χιλιόμετρα νοτιοδυτικὰ τῆς σημερινῆς πόλης, κοντὰ στὴν κοίτη τοῦ Ξηριά, στὴ δεξιὰ ὄχθη του, στὴν περιοχὴ «Ἀμπέλια». Ἡ Μαγοῦλα τοῦ οἰκισμοῦ ἔχει ὕψος 3,5 μέτρα περίπου καὶ οἱ διαστάσεις της εἶναι περίπου 250 Χ 150 μέτρα.
Ἡ νεολιθικὴ αὐτὴ οἰκιστικὴ θέση εἶχε ἐπισημανθεῖ, ὕστερα ἀπὸ ὑπόδειξη τοῦ Νικόλαου Γιαννόπουλου, ἀπὸ τοὺς Wace καὶ Thompson στὶς ἀρχὲς τοῦ 20ου αἰῶνα, οἱ ὁποῖοι σημείωσαν ὅτι βρισκόταν «Νότια τοῦ Ἁλμυροῦ κοντὰ στὴ δεξιὰ ὄχθη τοῦ Ξηριᾶ, μεταξὺ τῶν ἀμπελώνων καὶ τοῦ δρόμου πρὸς τὸ Καραντζάνταλι».
Ὡστόσο ἡ νεολιθικὴ αὐτὴ θέση, ἄν καὶ εἶχε περιγραφεῖ καὶ ἐντοπισθεῖ μὲ τόσο ἀρκετὴ σαφήνεια καὶ καθαρότητα, ἀπὸ τοὺς Wace καὶ Thompson, ἀργότερα ξεχάστηκε καὶ κανένας δὲν ἀσχολήθηκε μ’ αὐτήν. Ἀνακαλύφθηκε, ἤ καλύτερα ἐπισημάνθηκε ἡ ὕπαρξή της καὶ πάλι στὰ 1994 καὶ μελετήθηκε ἀπὸ τοὺς ἀρχαιολόγους στὰ 1996. Ὡστόσο ἡ ἀρχαιολογικὴ ἔρευνα τόσο συστηματικὰ καὶ σὲ τόση ἔκταση ὅσο ἀπαιτοῦσε ἡ διαφαινόμενη ἀπὸ τὰ ἐπιφανειακὰ εὑρήματα σημαντικότητὰ της μᾶλλον δὲν ἔγινε.
Ἡ ἀναγνώριση τῆς σημαντικότητας τῆς νεολιθικῆς αὐτῆς θέσης, ἡ ὁποία ἀναγνώριση στηρίχτηκε στὰ ὅσα ἐπιφανειακὰ καὶ μόνο εὑρήματα εἶχαν διασωθεῖ καὶ ὑπῆρχαν ἐκεῖ κατὰ τὸ 1994, ὑποδηλώνει ἀσφαλῶς ὅτι ἐὰν ἡ ἔρευνα αὐτή, ἔστω καὶ μόνο ἐπιφανειακή, εἶχε γίνει πολὺ νωρίτερα, στὶς ἀρχὲς ἀκόμα τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνα, γιατί ἀπὸ ἦταν γνωστὴ ἡ ὕπαρξή της καὶ εἶχε ἐπισημανθεῖ ἀπὸ τὴ Φιλάρχαιο Ἑταιρεία Ἁλμυροῦ, θὰ εἶχε γίνει σὲ πολὺ μεγαλύτερο βαθμό.
Καταθέτω ἐπιβεβαιωτικὰ τῆς ἐπισήμανσης αὐτῆς μία προσωπικὴ ἀνάμνηση. Στὴ δεκαετία τοῦ 1950, περνῶντας δίπλα ἀπὸ τὴν «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», τὴν ὁποία τότε τὴν λέγαμε ἁπλῶς «Μαγοῦλα», θυμᾶμαι τὸν πατέρα μου «διδάσκοντάς μας»: «ἐδῶ πάνω κρύβεται θησαυρός, ἀλλὰ δὲν ἀφήνει (ὁ ἰδιοκτήτης) τοὺς ἀρχαιολόγους νὰ σκάψουν. Κάπως ἀόριστα καὶ θαμπὰ θυμᾶμαι ἀκόμη νὰ κουβεντιάζουν οἱ μεγάλοι ὅτι ἀπὸ τὴ βαθειὰ ἄρωση ποὺ ἔγινε ἐκεῖ βγῆκαν «πολλὰ πράγματα».
Στὰ 1996, λοιπόν, ἀπὸ τὴν «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», συλλέχτηκαν τεχνουργήματα μόνο ἔπειτα ἀπὸ ἐπιφανειακὴ ἔρευνα, διότι ὁ ἰδιοκτήτης τῆς ἔκτασής της δὲν ἐπέτρεψε τὴν συστηματικὴ ἀνασκαφὴ καὶ συλλογή.
Ἀπὸ τὴν ἐξέταση τῶν ἐπιφανειακῶν αὐτῶν εὑρημάτων ἀποδείχτηκε ὅτι στὴ Μαγοῦλα αὐτὴ ὑπῆρξε οἰκισμὸς τῆς Ἀρχαιότερης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς. Ἧταν ἕνας νεολιθικὸς οἰκισμὸς ποὺ πρέπει νὰ καταταχθεῖ στὴν ὁμάδα τῶν οἰκισμῶν τῆς Ἀρχαιότερης Νεολιθικῆς τῆς κοιλάδας τοῦ Ξηριᾶ.
Ἀπὸ τὰ ἐπιφανειακὰ ὄστρακα ποὺ συλλέχτηκαν, ἐξετάστηκαν ἐπιλεκτικὰ μόνο 102 κομμάτια μὲ κύριο σκοπὸ τὴ χρονολόγησὴ τους καὶ τὴν συναξιολόγησὴ τους μὲ εὑρήματα τῆς ἴδιας ἐποχῆς ἄλλων γειτονικῶν θέσεων.
Ὡστόσο, παρὰ τὴν τόσο καταφανῆ αὐτὴ ἀποσπασματικότητα τῶν ὅσων ὑπολοίπων, «περιφρονημένων» ἀπὸ τὴν ὑπερεκατονταετῆ λεηλασία, εὑρημάτων ἀπόμειναν, ἀπὸ τὴν ἐξέτασὴ τους ἀποδείχτηκε ὅτι:
- Ὅλα τὰ ὄστρακα προέρχονταν ἀπὸ ἀγγεῖα τὰ ὁποῖα τὰ ἦταν καμωμένα μὲ τὸ χέρι. Ἦταν φανερὸ ὅτι γιὰ τὴν κατασκευή τους δὲν χρησιμοποιήθηκε τροχός.
- Ὁ πηλὸς ποὺ χρησιμοποιοῦνταν γιὰ τὴν κατασκευή τους προερχόταν ἀπὸ δύο, τοὐλάχιστον, μέρη. Βρέθηκαν δύο, διαφορετικῆς σύστασης, εἴδη πηλοῦ.
- Γιὰ τὴν κατασκευὴ τῶν ἀγγείων ἀκολουθοῦνταν ἡ ἑξῆς τακτική: ἀρχικὰ διαμορφωνόταν, μὲ τὸ χέρι, πάνω σὲ μία ἐπίπεδη ἐπιφάνεια, ἡ βάση τους καὶ ἔπειτα πάνω στὴ βάση αὐτή, στηνόταν τὸ ὑπόλοιπο σῶμα τοῦ ἀγγείου. Γιὰ τὴν κατασκευὴ τῶν τοιχωμάτων τῶν ἀγγείων πλάθονταν μὲ τὰ χέρια μικρὲς ἐπιφάνειες οἱ ὁποῖες ἐνώνονταν μεταξύ τους γιὰ νὰ συναποτελέσουν τὸν κύριο κορμὸ τοῦ ἀγγείου.
- Ὁ λαιμὸς τοῦ ἀγγείου πλαθόταν χωριστὰ καὶ προσκολλοῦνταν στὸ σῶμα τοῦ ἀγγείου.
- Τὰ ἀγγεῖα αὐτά, ἔπειτα ἀπὸ τὴν μὲ τὸν παραπάνω τρόπο κατασκευή τους, ἀφήνονταν νὰ στεγνώσουν καὶ νὰ σκληρυνθοῦν μέχρι τὸν βαθμὸ κατὰ τὸν ὁποῖο θὰ μποροῦσαν νὰ τριφτοῦν. Τότε ὁμαλοποιοῦνταν ἡ ἐπιφάνειὰ τους τρίβοντάς τὴν μὲ τὰ χέρια ἤ μὲ σφούγγισμα μὲ κάποιο πανὶ ἤ δέρμα καὶ κατόπιν ἐπιστρωνόταν μὲ ἀλοίφωμα ἑνὸς καθαρότερου καὶ λεπτότερου πηλοῦ.
- Τὰ περισσότερα ἀπὸ τὰ χειροποίητα αὐτὰ ἀγγεῖα λουστραρίζονταν μόνο στὴν ἐξωτερικὴ ἐπιφάνεια. Ἕνα ποσοστὸ 22% μόνο λουστραρίζονταν καὶ ἐσωτερικά.
- Τὰ πιὸ πολλὰ ἀγγεῖα ψήνονταν σὲ θερμοκρασίες 700 – 850 βαθμῶν Κελσίου.
- Τὰ ἀγγεῖα δὲν ζωγραφίζονταν. Δὲν βρέθηκε δεῖγμα τῶν ἀγγείων τῆς «Μαγούλας Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ» μὲ ζωγραφιστὴ διακόσμηση.
- Τέσσερα μόνο ἀπὸ τὰ 102 θραύσματα ποὺ ἐξετάστηκαν εἶχαν ἐξωτερικὴ διακόσμηση ἀλλὰ αὐτὴ ἦταν πλαστική. ἀποτελοῦνταν ἀπὸ ἐπικολλημένα μικρὰ σφαιρικὰ καὶ ὠοειδῆ ἐξογκώματα.
Ἡ σύγκριση εὑρημάτων αὐτῶν μὲ παρόμοια εὑρήματα ἄλλων γειτονικῶν θέσεων ἔδειξε ὅτι τὸ δεῖγμα τῶν 102 κεραμικῶν τῆς «Μαγούλας Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ» παρουσιάζει στενὲς ὁμοιότητες μὲ τὰ κεραμικὰ τῆς «Πυράσου» καὶ μὲ τὰ εὑρήματα τῆς «Πρώιμης Νεολιθικῆς ΙΙΙ» ἕως «Μέσης Νεολιθικῆς Ι» ἀπὸ τὸ Σέσκλο ἀλλὰ καὶ μὲ τὰ εὑρήματα ἀπὸ τὸ «Ἀχίλλειο», μία θέση κοντὰ στὰ Φάρσαλα.
Ἔχοντας ὡς δεδομένο ὅτι τὰ κεραμικὰ τοῦ «Ἀχιλλείου» κατατάχθηκαν στὴν Πρώιμη καὶ Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, μποροῦμε νὰ ἐκτιμήσουμε ὅτι στὴν ἴδια ἐποχὴ πρέπει νὰ καταταχθοῦν καὶ τὰ εὑρήματα τῆς Μαγούλας Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ. Πιστεύεται, ὡστόσο, ὅτι ἡ κατοίκηση στὸ «Ἀχίλλειο» ἄρχισε λίγο νωρίτερα καὶ διάρκεσε περισσότερο ἀπὸ ἐκείνη στὴ «Μαγούλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ».
Καταληκτικὸ συμπέρασμα τῶν ἀρχαιολόγων ἐρευνητῶν, τὸ ὁποῖο καταθέτουμε, εἶναι ὅτι ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», ὑπῆρξε ἀπὸ τὴν «Πρώιμη Νεολιθικὴ ΙΙ» μέχρι τὴν πρώτη φάση τῆς «Μέσης Νεολιθικῆς». Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ ἀρχὴ τῆς κατοίκησης τοῦ νεολιθικου αὐτοῦ οἰκισμοῦ τῆς περιοχῆς Ἁλμυροῦ εἶναι σχεδόν ταυτόχρονη μὲ τὴν ἀρχὴ τοῦ οἰκισμοῦ «Καραντζάνταλι».