Ἡ καθημερινὴ ζωὴ τῶν νεολιθικῶν κατοίκων
Ἡ καθημερινὴ ζωὴ τῶν κατοίκων τῶν δεκαοκτὼ γνωστῶν μέχρι τώρα καὶ καταγραμμένων νεολιθικῶν οἰκισμῶν τῆς εὐρύτερης περιοχῆς Ἁλμυροῦ πρέπει νὰ κυλοῦσε ἀρκετὰ ἤρεμα, χωρὶς ἰδιαιτέρως σοβαρὰ προβλήματα. Ἕνα ἥσυχο οἰκογενειακὸ ἀλλὰ καὶ κοινωνικὸ περιβάλλον, μία ἤρεμη κατάσταση, φαίνεται ὅτι ἦταν ἡ συνήθης καθημερινὴ ἀτμόσφαιρα τῆς ζωῆς τῶν νεολιθικῶν κατοίκων τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ στὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς ζωῆς τους.
Συνηθισμένη βασικὴ καθημερινὴ ἐνασχόληση καὶ φροντίδα τῶν κατοίκων πρέπει νὰ ἦταν μόνο ἡ ἐξασφάλιση τῆς ἀπαραίτητης τροφῆς τὴν ὁποία προμηθεύονταν ἀπὸ τὶς δικὲς τους γεωργικὲς καὶ κτηνοτροφικὲς ἐργασίες. Καὶ ἡ ἐξασφάλιση αὐτὴ τῆς καθημερινῆς τροφῆς δὲν πρέπει νὰ συναντοῦσε μεγάλες δυσκολίες. Οἱ κλιματολογικές, ἐδαφολογικὲς καὶ περιβαλλοντικὲς συνθῆκες τῆς περιοχῆς τους δὲν ἦταν πολὺ ἀντίξοες. Ὅλοι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς βρίσκονταν σὲ πεδινὰ καὶ ὁμαλὰ μέρη. Δὲν ἔχουν ἐντοπισθεῖ εὑρήματα νεολιθικῶν οἰκισμῶν σὲ πολὺ ὀρεινὰ μέρη. Ὁ πληθυσμὸς τῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι ζοῦσαν στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ κατὰ τὴν Νεολιθικὴ Ἐποχή, ὅπως αὐτὸ διαφαίνεται ἀπὸ τὸν ἀριθμὸ τῶν μέχρι τώρα ἀνακαλυφθέντων καὶ ἐρευνηθέντων νεολιθικῶν οἰκισμῶν, ἦταν σαφῶς λιγότερος ἀπὸ τὸν πληθυσμὸ ὁ ὁποῖος μποροῦσε νὰ ζήσει σ’ αὐτήν. Ὑπῆρχε ὑπεραρκετὴ ἔκταση κατάλληλη γιὰ ἐκμετάλλευση καὶ κυρίως ἡ ἔκταση αὐτὴ ἦταν εὔφορη.
Οἱ ἀπαιτήσεις τῶν ἀνθρώπων γιὰ τὴν διατροφὴ τους ἐξ ἄλλου τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ἦταν λιτὲς καὶ ἁπλές, οἱ βασικὲς γιὰ τὴν ἐπιβίωση κάθε ζωντανοῦ ὀργανισμοῦ. Δὲν πρέπει νὰ ὑπῆρχαν κάποιοι οἱ ὁποῖοι νὰ στεροῦνταν τὰ ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ἐπιβίωσὴ τους. Τὸν «ἄρτον τὸν ἐπιούσιον» ζητοῦσαν ἀπὸ τοὺς θεούς τους καὶ ἀπὸ τὴν γύρω φύση καὶ οἱ θεοί τους καὶ ἡ γύρω τους φύση τὸν ἔδιναν χωρίς ἰδιαίτερα προβλήματα.
Ζοῦσαν εὐτυχισμένοι οἱ νεολιθικοὶ κάτοικοι τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ στὸν «παράδεισό» τους. Δὲν φαίνεται νὰ χρειάζονταν τίποτε περισσότερο καὶ δὲν ζητοῦσαν τίποτε περισσότερο.
Δὲν εἶχαν ἀρχίσει ἀκόμη νὰ γεύονται τὸν «ἀπαγορευμένο καρπό». Δὲν εἶχαν δοκιμάσει τὸν καρπὸ τοῦ «Δέντρου τῆς Γνώσης τοῦ Καλοῦ καὶ τοῦ Κακοῦ», τοῦ ἀτομικοῦ, δηλαδή, καὶ προσωπικοῦ συμφέροντος εἰς βάρος τοῦ γείτονα, τῆς ἁρπαγῆς τῶν ἀγαθῶν τοῦ διπλανοῦ. Δὲν ἐπιδίωκαν νὰ ἔχουν περισσότερα ἀπὸ τοὺς γείτονὲς τους γιατί δὲν τὰ χρειάζονταν.
Στὸ «Κρόκιον Πεδίον» καὶ στὸ «Ἀθαμάντιον Πεδίον» ὑπῆρχε μὲν πυκνὴ σχετικῶς κατοίκηση ἀλλὰ ὑπῆρχε καὶ εὔκολα ἐξασφαλιζόταν καὶ ἡ ἀπαραίτητη τροφὴ γιὰ ὅλους. Γι’ αὐτὸ καὶ μυθόπλασαν ὅτι ὁ πρόγονός τους Ἀθάμαντας διάλεξε τὸν εὐλογημένο αὐτόν τόπο νὰ κατοικήσει, ἕναν τόπο στὸν ὁποῖον καὶ τὰ ζῶα ἀκόμα τὸν καλοῦσαν γιὰ φιλοξενία.
Οἱ νεολιθικοὶ κάτοικοι στοὺς κάμπους τοῦ Ἁλμυροῦ καὶ τῆς Σούρπης δὲν ἀντιμετώπιζαν, δὲν πρέπει νὰ ἀντιμετώπιζαν, μεγάλα προβλήματα ἰσχυρῶν καὶ δυναμικῶν ἀντιδικιῶν γιὰ τὴν διεκδίκηση ἀπόκτησης τῆς ἀναγκαίας γιὰ τὴν ἐπιβίωσὴ τους καλλιεργήσιμης γῆς. Ὑπῆρχαν ἀρκετὲς καλλιεργήσιμες καὶ εὔφορες ἐκτάσεις, ἱκανὲς νὰ προμηθεύουν σ’ ὅλους τὰ ἀπαραίτητα γιὰ τὴν διατροφὴ τους. Ἐξ ἄλλου ἡ ἁπλὴ ζωή τους δὲν εἶχε ἄλλες ἀνάγκες παρὰ μόνο τὶς βασικὲς γιὰ τὴν ἐπιβίωσὴ τους. Ὁ «πολιτισμός» τους καὶ ἡ ὅλη φιλοσοφία τῆς ζωῆς τους θεωροῦσε εὐλογία θεοῦ νὰ ἔχουν τὸ καθημερινὸ τους φαγητό, τὸ δικὸ τους σπίτι καὶ νὰ ζοῦν ἀγαπημένοι μὲ τοὺς γεὶτονἐς τους. Οἱ ἄνθρωποι τὴν ἐποχὴ ἐκείνη δὲν εἶχαν ἀκόμη ὁδηγηθεῖ στὶς σκέψεις νὰ ἐπιδιώκουν νὰ ἔχουν περισσότερα ἀπὸ τοὺς διπλανούς τους.
Οι ἀποστάσεις μεταξὺ τῶν διαφόρων νεολιθικῶν οἰκισμῶν στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ ἦταν τέτοιες ὥστε μποροῦσαν ὅλοι οἱ κάτοικοί τους νὰ ἔχουν τὸν ἀπαραίτητο καὶ ἀναγκαῖο γιὰ τὴν ἐπιβίωσὴ τους δικό τους ζωτικὸ χῶρο, τὶς ἀπαραίτητες γιὰ τὴν ζωή τους καλλιεργήσιμες ἐκτάσεις καὶ ταυτόχρονα μποροῦσαν νὰ ἀπολαμβάνουν τὰ ἀγαθὰ καὶ ὀφέλη τῆς φιλικῆς γειτνίασης καὶ τῆς συνεργασίας. Δὲν ζητοῦσαν περισσότερα. Τὰ περισσότερα δὲν τοὺς χρειάζονταν. Δὲν μποροῦσαν καὶ νὰ ἐκμεταλλευτοῦν μεγαλύτερες καλλιεργήσιμες ἐκτάσεις ἤ νὰ κατέχουν καὶ νὰ τρέφουν μεγαλύτερα κοπάδια, ἀφοῦ στηρίζονταν μόνο στὶς δικὲς τους δυνάμεις.
Δὲν ὑπῆρχε τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ἡ δυνατότητα νὰ ἔχουν στὴν δούλεψὴ τους ἄλλους ἀνθρώπους. Δὲν ὑπῆρχαν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη δοῦλοι. Ὅλοι ἦταν αὐτόνομοι, αὐτοδύναμοι καὶ ἐλεύθεροι καὶ εἶχαν ἀρκετὰ προϊόντα τὰ ὁποῖα ὑπερκάλυπταν τὶς δικές τους ἀνάγκες. Περισσότερα δὲν τοὺς χρειάζονταν. Τοὺς ἦταν ἄχρηστα, ἀφοῦ δὲν ὑπῆρχε ἐμπόριο γιὰ τὴ διάθεσὴ τους ἀλλὰ καὶ ἀνθρωποι νὰ τὰ ἔχουν ἀνάγκη.
Οἱ περισσότεροι νεολιθικοὶ οἰκισμοί, οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν σὲ μία ἐνιαία περιοχή, ὅπως ἡ περιοχὴ τοῦ Χολορέματος καὶ τῶν Φθιωτίδων Θηβῶν, τοῦ Ξηριᾶ, τῆς Σούρπης, καὶ ἀποτελοῦσαν μία ὁμάδα γειτονικῶν οἰκισμῶν, ἦταν ὅλοι ὁρατοὶ καὶ εὔκολα προσβάσιμοι μεταξύ τους.
Θὰ μποροῦσαν ἴσως ὅλοι οἱ γειτονικοὶ καὶ μικροὶ οἰκισμοὶ νὰ ἑνωθοῦν σὲ ἕνα μεγαλύτερο οἰκισμό, ἀφοῦ οἱ ἀποστάσεις ποὺ τοὺς χώριζαν ἦταν μικρές. Δὲν προέβησαν, ὡστόσο, σ’ αὐτὴν τὴν συνένωσή τους. Δὲν τὸ ἐπιδίωξαν. Δὲν ὑπῆρχαν λόγοι νὰ τὸ ἐπιδιώκουν. Προτιμοῦσαν νὰ ζοῦν σὲ πολλοὺς μικροὺς οἰκισμοὺς παρὰ νὰ συνενώνονται σὲ ἕναν μεγαλύτερο.
Τὰ «καλά» καὶ τὰ ὀφέλη ἑνὸς μεγάλου καὶ ἐνιαίου οἰκισμοῦ δὲν ὑπῆρχαν στὴν σκέψη τους καὶ στὰ σχέδιά τους γιατὶ δὲν εὕρισκαν νὰ ὑπάρχει κάτι «κακὸ» στοὺς μικρούς τους καὶ ὀλιγάριθμους οἰκισμούς. Προτιμοῦσαν νὰ ζοῦν χωρισμένοι σὲ μικρότερους οἰκισμοὺς γιὰ νὰ βρίσκονται κοντὰ στὰ κτήματὰ τους, χωρῖς νὰ ἔχουν νὰ ἀντιμετωπίσουν τὰ κοινωνικὰ καὶ ὀργανωτικὰ προβλήματα μιᾶς πολυάριθμης ὁμαδικῆς συγκατοίκησης.
Τὰ προβλήματα ποὺ προέκυπταν ὅταν αὐξάνονταν οἱ κάτοικοι ἑνὸς οἰκισμοῦ εὔκολα μποροῦσαν νὰ ἀντιμετωπισθοῦν. Κάποιοι ἀπὸ αὐτοὺς μετακινοῦνταν λίγα χιλιόμετρα πιὸ πέρα καὶ ἔχτιζαν ἕναν ἄλλο νέο δικό τους οἰκισμὸ μὲ ἄλλες νέες πρόσφορες δικές τους καλλιεργήσιμες ἐκτάσεις.
Ἐξ ἄλλου ἡ κοινὴ χρήση μιας ἐνιαίας γιὰ ὅλους ἔκτασης θὰ δημιουργοῦσε ἀναγκαστικῶς προβλήματα ὀργάνωσης τῆς συγκαλλιέργειας καὶ τῆς κοινῆς ἐκμετάλλευσης, προβλήματα πειθαρχίας σὲ κανονισμοὺς κοινωνικῆς ὀργάνωσης καὶ δὲν ὑπῆρχε ἀνάγκη δημιουργίας τέτοιων προβλημάτων.
Ἡ κατανομὴ τῆς προσωπικῆς ἐργασίας, ἡ διανομὴ τῆς ἐσοδείας ἀνάλογα μὲ τὴν καταβληθεῖσα ἀτομικὴ ἐργασία καὶ τὶς ἀνάγκες τοῦ καθένα, ἡ ἀντικατάσταση τῶν ἀδυνάτων καὶ ἀσθενῶν καὶ ἄλλα τέτοια προβλήματα, ἡ λύση τῶν ὁποίων ἀπαιτοῦσε πειθαρχημένη κοινωνικὴ ὀργάνωση ἀποφεύγονταν πολὺ ἀποτελεσματικὰ μὲ τὴν ὕπαρξη ἀτομικῶν ἰδιοκτησιῶν, ἡ ἀπόκτηση τῶν ὁποίων δὲν ἦταν δύσκολη.
Οἱ βοσκήσιμες ἐκτάσεις ἦταν ἐπίσης ἀρκετὲς ὥστε νὰ μὴν δημιουργοῦνται ἀντιμαχίες καὶ ἀντιπαλότητες μεταξὺ τῶν διαφόρων οἰκισμῶν ἤ καὶ μεταξὺ τῶν κατοίκων τοῦ ἴδιου τοῦ οἰκισμοῦ. Δὲν ὑπῆρχαν μεγάλα κοπάδια αἰγοπροβάτων καὶ βοοειδῶν. Δὲν ὑπῆρχε δυνατότητα ἐμπόρευσης καὶ ἐκμετάλλευσης τῶν περισσότερων ἀπὸ τὶς οἰκογενειακὲς ἀνάγκες κτηνοτροφικῶν προϊόντων.
Δὲν ὑπῆρχε ἀκόμη οὔτε ἀνάγκη συγκρότησης ἑνὸς μεγάλου κοινοῦ κοπαδιοῦ γιὰ ὁλόκληρο τὸν οἰκισμό. Ἡ κτηνοτροφία κατὰ τὴν Νεολιθικὴ Ἐποχὴ ἦταν οἰκιακοῦ μεγέθους. Ἐξυπηρετοῦσε τὶς οἰκογενειακὲς ἀνάγκες τοῦ καθένα. Τὰ προϊόντα μίας μεγαλύτερης παραγωγῆς δὲν μποροῦσαν νὰ διατεθοῦν. Ἡ ἐμπορικὴ ἐκμετάλλευση τῶν κτηνοτροφικῶν προϊόντων δὲν χρειαζόταν καὶ δὲν μποροῦσε νὰ ἦταν ἐπικερδής.
Ἡ κάθε οἰκογένεια ἔτρεφε καὶ διατηροῦσε τὰ ζῶα ποὺ ἦταν ἀπαραίτητα γιὰ τὶς διατροφικὲς ἀνάγκες της. Τὰ περισσότερα ἦταν ἄχρηστα.
Τὰ σπίτια τῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν ἦταν συγκεντρωμένα σὲ ἕνα χῶρο συνήθως ψηλότερο ἀπὸ τὴν γύρω περιοχή, πάνω σὲ μία Μαγοῦλα, γιὰ λόγους προστασίας ἀπὸ πλημμύρες. Καὶ ἄν ὁ οἰκισμὸς δὲν χτιζόταν ἀπὸ τὴν ἀρχὴ πάνω σὲ «μαγοῦλα», μὲ τὶς ἀλλεπάλληλες ἀνακατασκευὲς τῶν σπιτιῶν ἡ ἀρχικὴ πεδινὴ θέση μεταβαλλόταν βαθμηδόν σὲ «μαγοῦλα».
Ἔξω ἀπὸ τὰ ὅρια τοῦ οἰκισμοῦ ἀπλώνονταν οἱ καλλιεργήσιμες καὶ βοσκήσιμες ἐκτάσεις τους. Ἡ ὁμαλότητα τοῦ ἐδάφους παρεῖχε τὴν ἀπαραίτητη ἔκταση γιὰ ὅλους. Ἡ προσπάθεια γιὰ τὴν ἀπόκτηση ἀγαθῶν περισσότερων ἀπὸ ὅσα ἦταν ἀναγκαῖα στὸν καθένα, ἡ ὁποία θὰ προκαλοῦσε ἔριδες, ἀντιπαλότητες, διαμάχες καὶ ἐχθρότητες, δὲν ἀποτελοῦσε τὴν ἐποχὴ ἐκείνη στοιχεῖο τοῦ «πολιτισμοῦ» τους. Ἔτσι μόνο οἱ σχέσεις τῆς ἀπαραίτητης συνεργασίας, ἀλληλοκατανόησης καὶ ἀλληλοβοήθειας οἱ ὁποῖες ἐπιβάλλονταν ἀπὸ τὴν συνύπαρξὴ τους σὲ μία περιοχὴ ἀναπτύσσονταν μεταξύ τους.
Οἱ οἰκοτεχνικὲς ἐργασίες, ὅταν ἀποσκοποῦσαν ἀποκλειστικὰ στὴν ἐξυπηρέτηση οἰκογενειακῶν μόνο ἀναγκῶν, κάτι ποὺ ἦταν τὸ πιὸ κοινὸ γιὰ τοὺς περισσότερους καὶ τὸ πιὸ σύνηθες, ἐκτελοῦνταν ἐντὸς τοῦ ἀτομικοῦ οἰκιακοῦ χώρου. Ἐὰν οἱ οἰκοτεχνικὲς ἐργασίες, γιὰ μερικούς, αὐτοὺς οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἰδιαίτερες ἱκανότητες καὶ δεξιότητες, ἐπεκτείνονταν σὲ ἐπαγγελματικὴ ἀπασχόληση καὶ ἀπαιτοῦνταν περισσότερος χῶρος, ἴσως ὑπῆρχαν ἐργαστήρια σὲ εἰδικοὺς χώρους, ἐντὸς ἤ ἐκτὸς τοῦ οἰκισμοῦ. Στὴν Ἑλληνιστικὴ Ἅλο, π.χ., ἄν καὶ φυσικὰ δὲν πρόκειται γιὰ νεολιθικὸ οἰκισμό, ἐντοπίστηκαν ἐργαστήρια καὶ ἐντὸς καὶ ἐκτὸς τοῦ οἰκισμοῦ.
Κάποιοι νεολιθικοὶ οἰκισμοί, ὅπως, π.χ. ὁ οἰκισμὸς «Μπελίτσι», τῶν ὁποίων οἱ κάτοικοι προτιμοῦσαν καὶ εἶχαν ἐπιλέξει νὰ ἔχουν «κήπους» καὶ ἀρκετὴ ἰδιόκτητη ἔκταση γύρω ἀπὸ τὰ σπίτια τους, ἁπλώθηκαν σὲ μεγάλη ἔκταση. Ἔτσι ἐντὸς ἑνὸς τέτοιου οἰκισμοῦ μποροῦσαν ν’ ἀναπτυχθοῦν καὶ οἰκοτεχνίες ἐπαγγελματικοῦ προορισμοῦ.
Τὰ σπίτια τῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν τῆς εὐρύτερης περιοχῆς Ἁλμυροῦ, ὅπως καὶ ὅλης τῆς ὑπόλοιπης Θεσσαλίας, ἦταν συνήθως ἁπλὲς πασσαλόπηκτες καὶ λασπόκτιστες κατασκευές. Οἱ κατασκευαστικές τους λεπτομέρειες ρυθμίζονταν ἀναλόγως τῶν τοπικῶν συνθηκῶν. Ἐὰν στὴν περιοχὴ ὑπῆρχε κίνδυνος διάβρωσης τῶν τοίχων τῶν σπιτιῶν ἀπὸ τὰ βρόχινα νερὰ τὸ κατώτερο μέρος τῶν τοίχων τους γινόταν μὲ λιθοδομή. Ἡ εἴσοδος τῶν σπιτιῶν ἦταν, στὶς περισσότερες περιπτώσεις, στραμμένη πρὸς τὴν ἀνατολὴ γιὰ νὰ ἐκμεταλλεύονται τὸ ἡλιακὸ φῶς ἀφοῦ τὰ νεολιθικὰ σπίτια δὲν φαίνεται νὰ εἶχαν παράθυρα.
Ἡ κατασκευὴ ἑνὸς σπιτιοῦ, ὡστόσο, δὲν ἦταν, δὲν πρέπει νὰ ἦταν, ἀποκλειστικὴ ἀτομικὴ φροντίδα μόνο τοῦ ἰδιοκτήτη τοῦ σπιτιοῦ. Δὲν φαίνεται ὅτι μποροῦσε ὁ καθένας νὰ φτιάξει μόνος του ἐξ ὁλοκλήρου, τὸ σπίτι του. Πρέπει νὰ βοηθοῦσαν καὶ ἄλλοι γιατὶ ἀπαιτοῦνταν πολλὴ ἐργασία καὶ πολὺς χρόνος ἀλλὰ κυρίως ἀπαιτοῦνταν εἰδικὲς ἱκανότητες γιὰ τὴν κατασκευὴ ἑνὸς σπιτιοῦ, ἱκανότητες καὶ δεξιότητες τὶς ὁποῖες δὲν μποροῦσε νὰ τὶς ἔχει σὲ ἱκανοποιητικὸ βαθμὸ ὁ καθένας.
Ἡ ὁμοιότητα τῆς κατασκευῆς τῶν νεολιθικῶν σπιτιῶν ἀλλὰ καὶ ἡ κάποια τελειότητα τῆς τεχνικῆς ὑποδεικνύουν ὅτι πρέπει νὰ ὑπῆρχαν καὶ εἰδικευμένοι τεχνίτες, οἱ ὁποῖοι ἐπιστατοῦσαν στὴν κατασκευὴ καὶ ἔδιναν τὶς κατάλληλες ὁδηγίες.
Θεωροῦμε πολὺ πιθανόν ὅτι ἡ κατασκευὴ ἑνὸς σπιτιοῦ ἀποτελοῦσε ἀντικείμενο καὶ ἐπαγγελματικὴ ἀπασχόληση εἰδικῶν, οἱ ὁποῖοι ἀναλάμβαναν «ἐργολαβικῶς» τὴν κατασκευή.