- Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Καρατζαγλί»
Ἡ νεολιθικὴ θέση «Καρατζαγλὶ» ἦταν ἔνας παρόχθιος τοῦ Χολορέματος νεολιθικὸς οἰκισμὸς, ὅπως καὶ οἱ ἄλλοι τῆς ἴδιας ὁμάδας. Ἡ περιοχὴ τῆς κοιλάδας τοῦ Χολορέματος ἦταν πολὺ κατάλληλη γιὰ κατοίκηση. Αὐτὸ ἐπιτρέπει τὴν ὑποψία ὅτι καὶ ἄλλοι οἰκισμοὶ πρέπει νὰ εἶχαν δημιουργηθεῖ, τῶν ὁποίων ὅμως ἔχουν χαθεῖ ἀξιολογήσιμα ἴχνη τους.
Ἀποδεικτικὰ στοιχεῖα τῆς ὕπαρξης τοῦ νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ «Καρατζαγλὶ» βρέθηκαν σὲ μία καμπὴ τοῦ Χολορέματος, στὴ δεξιὰ του ὄχθη. Δὲν εἶναι εὔκολα ὁρατά. Διακρίνονται μόνο ἀπὸ προσεκτικὸ καὶ ἔμπειρο παρατηρητή.
Ἄν καὶ ἡ περιοχὴ γύρω ἀπὸ τὴ θέση ἐρευνήθηκε σὲ ἔκταση χιλίων περίπου στρεμμάτων συλλέχτηκαν μόνο 159 ὄστρακα, κεραμικῆς σὲ μία ἀναλογία 4-5 τεμάχια ἀνὰ τετραγωνικὸ μέτρο. Σὲ ἀπόσταση 300 -400 μέτρα ἀπὸ τὴ θέση ἐντοπίστηκαν δύο ἄλλες μικρὲς συγκεντρώσεις κεραμικῆς.
Ἡ θέση «Μαγούλα Καρατζαγλὶ» κηρύχτηκε ἀρχαιολογικὸς χῶρος μὲ ὑπουργικὴ ἀπόφαση μαζί μὲ τρεῖς ἄλλες θέσεις, «Βουλοκαλύβα», «Καστρούλι» καὶ «Καραντζάνταλι», τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, στὰ Δ. καὶ Ν.Δ. τοῦ Νομοῦ Μαγνησίας, διότι σ’ αὐτὲς «μὲ αὐτοψίες καὶ ἀρχαιολογικὲς ἔρευνες ἔχουν ἐντοπισθεῖ σημαντικὰ ἀρχαῖα λείψανα ὀχυρώσεων, ἀναλημματικοὶ τοῖχοι, θεμέλια ἀρχαίων κατοικιῶν, τάφοι καὶ κατάλοιπα ἀγροτικῶν προϊστορικῶν ἐγκαταστάσεων, στοιχεῖα τὰ ὁποῖα κινδυνεύουν ἀπὸ ἀνθρώπινες ἐπεμβάσεις, ὅπως ἔντονη ἀγροτικὴ δραστηριότητα καὶ οἰκοδομικὲς ἐργασίες».
- Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Φυλάκη»
Ἡ Φυλάκη, πόλη τῆς Ἀχαΐας Φθιώτιδας, εἶναι μία θέση μὲ πανάρχαια ἱστορία, ὅπως διαφαίνεται ἀπὸ τοὺς πάμπολλους μύθους ποὺ συνδέονται μ’ αὐτήν. Σύμφωνα μὲ τὸν Ὅμηρο, ἦταν ἡ πρωτεύουσα τοῦ βασιλείου τοῦ μυθικοῦ ἥρωα Πρωτεσιλάου, ποὺ ἔλαβε μέρος στὸν Τρωικὸ Πόλεμο: «Οἳ δ’ εἶχον Φυλάκην καὶ Πύρασον ἀνθεμόεντα Δήμητρος τέμενος, Ἴτωνὰ τε μητέρα μήλων, ἀγχίαλόν τ” Ἀντρῶνα ἰδὲ Πτελεὸν λεχεποίην, τῶν δ’ αὖ Πρωτεσίλαος ἀρήϊος ἡγεμόνευε ζωὸς ἐῶν».[1]
Ἡ ἀκρόπολη τῆς Φυλάκης βρίσκεται σ’ ἕνα ὕψωμα 320 μέτρων, σὲ ἀπόσταση 1.500 μέτρων ἀπὸ τὴν Πέρδικα. Δίπλα στὴν ἀκρόπολη κυλάει τὰ νερά του τὸ «Ἀσπρόρεμα», τὸ ὁποῖο, ὕστερα ἀπὸ μία σύντομη ἀνατολικὴ πορεία, ἐκβάλλει στὸ Χολόρεμα.
Οἱ Wace καὶ Thompson, καταγράφοντας τὶς νεολιθικὲς θέσεις τῆς περιοχῆς Ἁλμυροῦ, ἀναγνώρισαν τὴν νεολιθικὴ θέση «Φυλάκη» στὸ λόφο λίγο νότια τοῦ σημερινοῦ χωριοῦ Φυλάκη (Κιτίκι): «ἡ θέση ἀναγνωρίστηκε ὡς Φυλάκη, ἀκριβῶς νότια ἀπὸ τὸ Κιτίκι. Δίπλα βρίσκεται μία καλὴ πηγὴ νεροῦ». Ὁ Halstead ἀναφέρει ὅτι ἡ θέση κατοικήθηκε κατὰ τὴν Νεολιθικὴ Ἐποχὴ.
Ὁ Στράβωνας τοποθετεῖ τὴ Φυλάκη μεταξὺ τῆς Φαρσάλου καὶ τῶν Φθιωτῶν, δηλώνοντας ὅτι ἀπέχει ἀπὸ τὶς Φθιώτιδες Θῆβες ἑκατὸ στάδια καὶ ὅτι, ὅπως καὶ οἱ Φθιώτιδες Θῆβες, ἀνήκει στὸ βασίλειο τοῦ Πρωτεσιλάου: «καθάπερ δὲ ἡ Φυλάκη ἡ ὑπὸ Πρωτεσιλάῳ τῆς Φθιώτιδός ἐστι τῆς προσχώρου τοῖς Μαλιεῦσιν. Διέχει δὲ Θηβῶν περὶ ἑκατὸν σταδίους, ἐν μέσῳ δ’ ἐστὶ Φαρσάλου καὶ Φθιωτῶν» καὶ «ἡ μὲν οὖν Φυλάκη ἐγγὺς Θηβῶν ἐστι τῶν Φθιωτίδων, αἵπερ εἰσὶ καὶ αὐταὶ ὑπὸ τῷ Πρωτεσιλάῳ». [2]
Στὴ Φυλάκη ὑπῆρχε ἱερὸ τοῦ Πρωτεσίλαου στὸ χῶρο τοῦ ὁποίου μάλιστα γίνονταν γυμνικοὶ ἀγῶνες: «Ἔστι δὲ Πρωτεσιλάου τέμενος ἐν Φυλάκῃ… αὐτῷ δὲ τῷ Πρωτεσιλάῳ κατὰ τὴν Φυλάκην ἐπιτάφιος ἀγων».
Δύο ὑποψήφιοι μνηστῆρες τῆς Ὡραίας Ἑλένης ἔστειλαν δῶρα ἀπὸ τὴ Φυλάκη, ζητῶντας νὰ τὴν κάνουν γυναίκα τους:
«Ἐκ Φυλάκης δ᾿ ἐμνῶντο δύ᾿ ἀνέρες ἔξοχ᾿ ἄριστοι,
υἱὸς τ᾿ Ἰφίκλοιο Ποδάρκης Φυλακίδαο
ἠΰς Ἀκτορίδης ὑπερήνωρ Πρωτεσίλαος’
ἄμφω δ᾿ ἀγγελίην Λακεδαιμονάδε προΐαλλον
Τυνδαρέου π<ρός> δῶμα δαΐφρονος Οἰβαλίδαο,
πολλὰ δ᾿ ἔδνεα δίδον, μέγα γὰρ κλέος ἔσκε γυναικός.»[3]
Δηλαδή: «Τὴ ζητοῦσαν δὲ ἀπὸ τὴ Φυλάκη δύο ἄντρες, ξεχωριστὰ παλικάρια, ὁ Ποδάρκης, ὁ γιὸς τοῦ Ἴφικλου τοῦ γιοῦ τοῦ Φύλακου κι ὁ δυνατὸς Πρωτεσίλαος, ὁ περήφανος γιὸς τοῦ Ἄκτορα· κι οἱ δύο τους ἔστειλαν παραγγελιὰ στὴ Σπάρτη, στὸ ἀνάκτορο τοῦ συνετοῦ Τυνδάρεου, τοῦ γιοῦ τοῦ Οἰβάλου καὶ πρόσφεραν πολλὰ δῶρα, γιατί τὸ ἄκουσμα τῆς γυναίκας ἦταν μεγάλο».
Ὡστόσο, παρ’ ὅλο τὸ τόσο πλούσιο μυθικὸ παρελθὸν τῆς Φυλάκης, συστηματικὲς ἀνασκαφὲς καὶ ἀρχαιολογικὲς ἔρευνες στὸ λόφο δὲν ἔχουν γίνει, ἄν καὶ ἔχει ἀνακηρυχτεῖ ἐπισήμως ὡς ἀρχαιολογικὸς χῶρος.
Εἶναι γνωστὸ ὅμως ὅτι ἡ θέση κατοικήθηκε κατὰ τὴ Νεότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ μέχρι καὶ τὰ ἱστορικὰ χρόνια καὶ σ’ σὐτήν τὴν διαβεβαίωση ἀρκούμαστε στὸ σημεῖο αὐτό.
Λίγα λόγια, ὡστόσο, γιὰ τὴν προσωπικότητα τοῦ Πρωτεσίλαου ἐκτιμοῦμε ὅτι πρέπει νὰ κατατεθοῦν.
Γιὰ τὸ τέμενος πρὸς τιμήν τοῦ ἥρωα Πρωτεσίλαου ποὺ ὑπῆρχε στὴ Φυλάκη καὶ στὸ ὁποῖο γίνονταν γυμνικοὶ ἀγῶνες ἀναφέρεται στοὺς Ἰσθμιόνικους: «Πρωτεσίλα, τὸ τεόν δ’ ἀνδρῶν Ἀχαιῶν ἐν Φυλάκᾳ τέμενος συμβάλλομαι».
Γιὰ τὸν Πρωτεσίλαο, ἐπίσης, ὁ Ἀντίφιλος ὁ Βυζάντιος ἔγραψε τὸ παρακάτω ἐπίγραμμα: «Ὤ Θεσσαλέ Πρωτεσίλαε, θὰ σ’ ἀνυμνοῦν οἱ αἰῶνες, πρόμαχε, πρῶτο θύμα ἐσύ τοῦ πολέμου τῆς Τροίας. Τὸ μνῆμα σου ἰσκιώνουν οἱ φτελιὲς καὶ τὸ ζώνουν οἱ νύμφες, ἀπέναντι στὶς μισητὲς ἀκτὲς τοῦ Ἰλίου. Βαρύθυμα τὰ δέντρα τῆς Τροίας θροοῦν βλέποντας τὰ τείχη καὶ ρίχνουν τὰ χλωμὰ τους φύλλα μὲ ὀδύνη. Μεγάλος θυμὸς συντάραξε τοὺς ἥρωες ἀφοῦ ἀκόμα δὲν ἔλειψε ἀπὸ τὰ ἀκρόκλαδα τῶν δέντρων».
Ἀπήχηση τῆς πανάρχαιας λατρείας τοῦ Πρωτεσίλαου στὴν περιοχὴ τῆς Φυλάκης μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ καὶ ἡ ἀπεικόνιση τοῦ ἥρωα σὲ νομίσματα τῆς περιοχῆς αὐτῆς.
[1] Ἰλιάς, Β΄ 695-699.
[2] Στράβων, 9,5,8.
[3] Hesiodi Carmina, Αποσπάσματα 94 , IV, 34 – 39, έκδ. Lipsiae MCMII (1902), σελ. 158