Διακοινοτικὲς ἐπαφὲς καὶ ὁμαδοποιήσεις
τῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ
Οἱ κοιλάδες καὶ τὰ νερὰ τῶν ποταμῶν καὶ γενικῶς οἱ πηγὲς τοῦ νεροῦ θεωροῦνταν τὰ πιὸ κατάλληλα μέρη γιὰ τὴν ἵδρυση καὶ τὴν ἐγκατάσταση τῶν οἰκισμῶν ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι ἔζησαν κατὰ τὴν Νεολιθικὴ Ἐποχὴ. Τέτοιες τοποθεσίες ἐπιλέγονταν ἀπὸ τοὺς νεολιθικοὺς ἀνθρώπους γιὰ νὰ ἐγκαταστήσουν τοὺς οἰκισμούς τους. Μὲ τέτοιου εἴδους ἐπιλογὲς γιὰ τὴν ἐγκατάσταση τῶν οἰκισμῶν τους οἱ νεολιθικοὶ κάτοικοι εἶχαν εὔκολη πρόσβαση καὶ πολὺ κοντὰ τους τὸ βασικότερο καὶ ἀναγκαιότερο γιὰ τὴν ἐπιβίωσὴ τους ἀγαθό, τὸ νερό.
Μὲ τὶς νέες συνθῆκες τὶς ὁποῖες οἱ ἴδιοι δημιούργησαν κατὰ τὴν διάρκεια τῆς μετάβασής τους ἀπὸ τὴν «παλαιολιθικὴ» στὴν «νεολιθικὴ» ζωή, τὸ νερό, τὸ ὁποῖο γιὰ τὸν παλαιολιθικὸ ἄνθρωπο χρησίμευε μόνο γιὰ νὰ κορέσει τὴν δίψα του ἤ καὶ νὰ δροσίσει τὸ σῶμα του, κάτι, δηλαδή, ἀνάλογο μ’ αὐτὸ τῶν ἄλλων ζώων, τώρα ἦταν ἀπαραίτητο καὶ γιὰ πολλὲς ἄλλες δραστηριότητες καὶ ἀνάγκες του.
Χρειαζόταν γιὰ τὸ πότισμα τῶν ζώων ποὺ ἔτρεφε, γιὰ τὸ μαγείρευμα τῶν τροφῶν του, γιὰ τὴν κατασκευὴ τοῦ πηλοῦ, γιὰ τὸ πότισμα τῶν καλλιεργειῶν του, γιὰ τὴν καθαριότητα τὴν δική του καὶ τοῦ σπιτιοῦ του. Ἔτσι τὸ νὰ ἔχουν τὸ σπίτι τους κοντὰ σε κάποια πηγὴ νεροῦ ἦταν πλέον ἀπαραίτητη καὶ ἀναγκαία προϋπόθεση γιὰ τὴν νέα κατάσταση τῆς ζωῆς τους.
Οἱ περισσότεροι νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ χτίστηκαν δίπλα σὲ κάποιο ποτάμι. Δύο, κυρίως, μεγάλα ποτάμια, μὲ πολλὲς πηγὲς καὶ πολλὰ ἄλλα μικρότερα ποτάμια τὰ ὁποῖα ἔχυναν τὰ νερά τους σ’ αὐτά, διάλεξαν οἱ περισσότεροι νεολιθικοὶ πρόγονοι τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, προκειμένου νὰ χτίσουν τοὺς οἰκισμούς τους.
Τὰ ποτάμια αὐτὰ ἦταν ὁ «Ξηριάς» καὶ τὸ «Χολόρεμα», ἄν χρησιμοποιήσουμε τὶς ὀνομασίες τῆς σύγχρονης ἐποχῆς, τὰ ὁποῖα στὴν ἀρχαιότητα λέγονταν «Κουάριος Ποταμὸς» καὶ «Χαλαῖος Ποταμὸς» ἀντιστοίχως. Οἱ κοῖτες τῶν δύο αὐτῶν ποταμῶν καὶ οἱ διαδρομὲς οἱ ὁποῖες χαράσσονταν ἀπὸ τὶς σχηματισμένες κοιλάδες τους καθόριζαν τὸν γενικότερο προσανατολισμὸ τῶν νεολιθικῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς στὸν γύρω τους ζωτικὸ χῶρο. Μὲ βάση τὶς κοιλάδες καὶ τὶς κοῖτες τῶν ποταμῶν αὐτῶν δημιουργοῦνταν οἱ δρόμοι τῆς μεταξὺ τῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ ἐπικοινωνίας καὶ διευκολυνόταν ἡ πρόσβαση τῶν κατοίκων τους πρὸς τὴ θάλασσα. Οἱ κοῖτες τῶν ποταμῶν ἀποτελοῦσαν καὶ τοὺς βασικοὺς δρόμους ἐπικοινωνίας μεταξὺ τῶν διαφόρων παραποτάμιων οἰκισμῶν.
Στὴν Νεολιθικὴ Ἐποχὴ τὰ δύο αὐτὰ ποτάμια τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ ἀλλὰ καὶ ἄλλα μικρότερα, ὅπως τὸ Πλατανόρεμα, τὸ Ξενιόρεμα, ὁ Ἄμφρυσος Ποταμὸς (Κεφάλωση), τὸ Λαχανόρεμα, τὸ Ἀϊδινιόρεμα καὶ ἄλλα ἀκόμη μικρότερα, εἶχαν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη περισσότερο νερὸ ἀπὸ αὐτὸ τῆς σημερινῆς ἐποχῆς. Ὑπῆρχαν περισσότερες καὶ πλουσιότερες πηγὲς νεροῦ καὶ περισσότερα παραποτάμια.
Δὲν γνωρίζουμε τὰ ὀνόματα τὰ ὁποῖα οἱ νεολιθικοὶ πρόγονοί μας εἶχαν δώσει στὰ ποτάμια αὐτὰ καὶ ἄν εἶχαν δώσει συγκεκριμένα ὀνόματα. Ὡστόσο νομίζουμε ὅτι κάπως πρέπει νὰ τὰ ὀνόμαζαν γιατὶ αὐτὸ ἦταν ἀπαραίτητο γιὰ τὴν μεταξύ τους συνεννόηση καὶ ἐπικοινωνία.
Πολὺ ἀργότερα, ὡστόσο, χωρίς νὰ ξέρουμε ἀπὸ πότε ἀκριβῶς, ὁ σημερινὸς Ξηριὰς ἀρχίζει ν’ ἀναφέρεται μὲ τὴν ὀνομασία «Κουάριος Ποταμός», ἄγνωστο ἐπίσης παραμένει καὶ γιὰ ποιὸ συγκεκριμένο λόγο τὸ σημερινὸ «Χολόρεμα» εἶχε τὴν ὀνομασία «Χαλαῖος Ποταμός» καὶ ἐὰν ἀληθεύει τὸ ὅτι ὀνομάστηκε ἔτσι ἐπειδὴ κοντὰ στὶς πηγές του ὑπῆρχε ἡ πόλη Χαλαὶ ἤ ἐὰν ἡ πόλη Χαλαὶ πῆρε τὸ ὄνομα αὐτὸ ἀπὸ τὸν Χαλαῖο Ποταμό. Παρόμοιοι προβληματισμοὶ δημιουργοῦνται γιὰ τὴν σχέση καὶ τὴν αἰτιολογία τῆς σύγχρονης ὀνομασίας «Κεφάλωση» καὶ τῆς ὀνομασίας «Ἄμφρυσος Ποταμός» τοῦ ἴδιου ποταμοῦ κατὰ τὴν ἀρχαία ἐποχή.
Κατὰ μῆκος τῶν κοιλάδων τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ» καὶ τοῦ «Χαλαίου Ποταμοῦ» ἤ τῶν παραποτάμων τους χτίστηκαν οἱ περισσότεροι ἀπὸ τοὺς δεκαοχτὼ γνωστοὺς στὴν ἐποχὴ μας νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, σύμφωνα μὲ τὰ συμπεράσματα καὶ τὰ εὑρήματα τῶν μέχρι τώρα ἀρχαιολογικῶν ἐρευνῶν καὶ τῶν σχετικῶν δημοσιεύσεων.
Θεωροῦμε βέβαιο, ὡστόσο, ὅτι στὶς παρόχθιες ἐκτάσεις τῶν δύο αὐτῶν ποταμῶν πρέπει ν’ ἀναπτύχθηκαν καὶ νὰ ὑπῆρξαν καὶ ἄλλοι νεολιθικοὶ οἰκισμοί, οἱ ὁποῖοι, εἴτε γιατί εἶχαν ὀλιγόχρονη διάρκεια ζωῆς, εἴτε γιατί ἦταν ὀλιγάνθρωποι, εἴτε γιατὶ ἀπὸ κάποιες φυσικὲς αἰτίες καταστράφηκαν καὶ ἐξέλειψαν χωρὶς ν’ ἀφήσουν ἀνιχνεύσιμα ἴχνη, δὲν εἶναι δυνατὸν σήμερα νὰ ἐντοπισθοῦν.
Θεωροῦμε ἐπίσης βέβαιο, παρ’ ὅλο ὅτι δὲν ἔχουν ἐντοπισθεῖ σχετικὲς ἐνδείξεις, ὅτι καὶ στὶς παρόχθιες ἐκτάσεις τῶν ἄλλων ποταμῶν τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, ὅπως τοῦ σημερινοῦ «Πλατανορέματος» καὶ τοῦ «Ξενιορέματος» καὶ τῶν ἄλλων ποταμῶν τῆς περιοχῆς πρέπει ν’ ἀναπτύχθηκαν κατὰ τὴν Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, οἰκισμοί, ἀφοῦ οἱ ἴδιες εὐνοϊκὲς περιβαλλοντικὲς καὶ κλιματικὲς συνθῆκες ἐπικρατοῦσαν καὶ σ’ αὐτὰ τὰ μέρη.
Ἐκτιμοῦμε ὅτι οἱ σχέσεις καὶ οἱ ἐπαφὲς μεταξὺ τῶν κατοίκων τῶν διαφόρων νεολιθικῶν οἰκισμῶν συγκροτοῦνταν καὶ καθορίζονταν ἀπὸ τὴν γειτνίασὴ τους καὶ τὴν συνύπαρξή τους σὲ μία ἐνιαία περιοχὴ μὲ τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὰ γνωρίσματὰ της.
Μὲ αὐτὴ τὴν ἀρχὴ ὡς δεδομένο ἐκτιμοῦμε ὅτι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ εἶναι δυνατὸν νὰ καταταχθοῦν σὲ τρεῖς ὁμάδες, τῶν ὁποίων οἱ οἰκισμοὶ ἔρχονταν σὲ στενότερη ἐπαφὴ καὶ ἐπικοινωνία μεταξύ τους, ἐξ αἰτίας τῆς γειτνίασης καὶ συνύπαρξής τους στὸν ἴδιο χῶρο.
Τὴν πρώτη ὁμάδα μπορεῖ νὰ τὴν ἀποτελέσουν οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι δημιουργήθηκαν καὶ ἀναπτύχθηκαν στὸ βόρειο τμῆμα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, στὴν περιοχὴ τοῦ σημερινοῦ «Χολορέματος», τοῦ «Χαλαίου Ποταμοῦ» τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, τὴν περιοχή, δηλαδή, στὴν ὁποία στὴν σημερινὴ ἐποχὴ κυριαρχοῦν τὰ χωριὰ Πέρδικα, Φυλάκη, Μαυρόλοφος, Ἀρχιλλοχώρι, Ἀϊδίνι, Μικροθῆβες καὶ Νέα Ἀγχίαλος. Ἦταν οἱ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς τοῦ Χαλαίου Ποταμοῦ.
Τὴν δεύτερη ὁμάδα μπορεῖ νὰ τὴν ἀποτελέσουν οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι ἀναπτύχθηκαν στὸ κεντρικὸ τμῆμα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, στὴν περιοχὴ τοῦ σημερινοῦ Ξηριά, τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ» τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, στὴν περιοχή, δηλαδή, στὴν ὁποία στὴν σημερινὴ ἐποχὴ κυριαρχοῦν τὰ χωριὰ Ἀνάβρα, Ἀνθότοπος, Ζαρκαδοχώρι, Νεράιδα, Νεοχωράκι, Εὐξεινούπολη καὶ Ἁλμυρός. Ἦταν οἱ οἰκισμοὶ τῶν ὁποίων βασικὴ ζωογόνος πηγὴ καὶ τροφοδότης των ἦταν ὁ Κουάριος Ποταμός. Ἀπὸ αὐτὸν καὶ τὶς ἑκάστοτε «ἰδιοτροπίες» του ἐξαρτιόνταν ἡ ὅλη τους ὕπαρξη. Αὐτὸν λάτρευαν, αὐτὸν ἀγαποῦσαν, αὐτὸν παρακαλοῦσαν, αὐτὸν φοβόνταν. Ἦταν οἱ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς τοῦ Κουάριου Ποταμοῦ.
Τὴν τρίτη ὁμάδα μπορεῖ νὰ τὴν ἀποτελέσουν οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ ποὺ ἀναπτύχθηκαν στὸ νότιο τμῆμα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, στὴν περιοχὴ ἡ ὁποία ἀρχίζει ἀπὸ τὴν σημερινὴ «Κεφάλωση», τὸν «Ἄμφρυσο Ποταμό» τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, καί, περιλαμβάνοντας τὶς πεδιάδες τῆς Σούρπης καὶ τοῦ Πτελεοῦ, φτάνει μέχρι τὸ Τραγοβούνι, τὴν περιοχή, δηλαδή, στὴν ὁποία στὴν σημερινὴ περιοχὴ κυριαρχοῦν τὰ χωριὰ Σούρπη, Πτελεός, Ἀχίλλειο, Ἄγιοι Θεόδωροι καὶ Γάβριανη.