- Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Πουρναρόλακα»
Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Πουρναρόλακκα» ἦταν ἔνας οἰκισμός, ὁ ὁποῖος, σύμφωνα μὲ τὰ ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα ποὺ ἀνακτήθηκαν κατὰ τὴν ἀνασκαφικὴ ἔρευνα ποὺ πραγματοποιήθηκε, κατοικήθηκε μόνο κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, μεταξὺ τοῦ 6.700/6.500 καὶ 5.800/5.600 π.Χ. καὶ μετὰ ἐγκαταλείφθηκε. Ἀσφαλῶς καὶ δὲν μποροῦμε νὰ γνωρίζουμε τὰ ἀκριβὴ χρονικὰ ὅρια τῆς ὕπαρξης τοῦ οἰκισμοῦ μέσα σ’ ὅλο αὐτὸ τὸ χρονικὸ διάστημα τῶν 1.000 περίπου χρόνων. Τὰ εὑρήματα ποὺ συλλέχτηκαν δὲν μποροῦν νὰ δώσουν ἀπαντήσεις σὲ τέτοιους προβληματισμούς. Τὸ ἄν ἄρχισε ἡ κατοίκησὴ της λίγο νωρίτερα, ἄν κατοικήθηκε σ’ ὁλόκληρο τὸ παραπάνω διάστημα ἤ ἐάν κατοικήθηκε καὶ γιὰ κάποιο διάστημα μετὰ τὸ τέλος τῆς Ἀρχαιότερης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς εἶναι θέματα ποὺ δὲν μποροῦν οὔτε νὰ ἐπιβεβαιωθοῦν οὔτε νὰ ἀπορριφθοῦν.
Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Πουρναρόλακα» βρισκόταν στὸν κάμπο τῆς Σούρπης, στὴ δεξιὰ πλευρὰ τῆς ἐθνικῆς ὁδοῦ Θεσσαλονίκης – Ἀθηνῶν, 276 χιλιόμετρα ἀπὸ τὴν Ἀθήνα σὲ ἕνα ὑψόμετρο 47 μέτρων πάνω ἀπὸ τὴ θάλασσα. Βρισκόταν, δηλαδή, στὸ πανάρχαιο πέρασμα ἀπὸ τὴν ἀνατολικὴ Θεσσαλία πρὸς τὴν Στερεὰ Ἑλλάδα.
Ὅλα δείχνουν ὅτι ἡ θέση τοῦ οἰκισμοῦ ἦταν μία θέση πολὺ προσεκτικὰ ἐπιλεγμένη ἀπὸ τοὺς «Πουρναρολακιῶτες». Ἀπὸ τὸν οἰκισμό τους μποροῦσαν νὰ μεταβαίνουν καὶ νὰ καλλιεργοῦν τὸν εὔφορο κάμπο τῆς Σούρπης, ὁ ὁποῖος ἦταν ὁ κυρίως ζωτικός τους χῶρος γιὰ τὶς γεωργικὲς τους ἀπασχολήσεις καὶ ταυτόχρονα τὰ σπίτια τους νὰ βρίσκονται σὲ ἀσφαλὴ θέση μακριὰ ἀπὸ τὰ ἐπικίνδυνα πεδινὰ ἔλη καὶ τὶς πλημμύρες ποὺ προκαλοῦσε ὁ Σαλαμπριάς.
Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Πουρναρόλακκα», ἐπειδὴ κατοικήθηκε μόνο κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, θεωρεῖται μία σημαντικὴ γιὰ τὴν ἀρχαιολογικὴ ἔρευνα θέση γιατί μπορεῖ νὰ δώσει καθαρὴ εἰκόνα τῆς ζωῆς κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, ἀφοῦ τὰ κατάλοιπὰ της εἶναι μονοπερίοδα, ἀπαλλαγμένα ἀπὸ νεότερες οἰκιστικὲς ἐπεμβάσεις. Ἔτσι οἱ πληροφορίες ποὺ προσφέρει ὁ νεολιθικὸς αὐτὸς οἰκισμὸς γιὰ τὴν μελέτη τῆς ἱστορίας τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ εἶναι ἐξαιρετικὰ πολύτιμες.
Τὰ λείψανα τοῦ οἰκισμοῦ τῆς «Πουρναρόλακκας», στὸ βαθμὸ ποὺ αὐτὰ μποροῦν νὰ παρατηρηθοῦν στὴ σημερινὴ ἐποχή, καταλαμβάνουν μία ἔκταση 864 τ. μ. Οἱ ἀρχαιολογικὲς ἔρευνες ποὺ πραγματοποιήθηκαν στὸ χῶρο της ἔδειξαν ὅτι οἱ κάτοικοι τῆς «Πουρναρόλακας» ζοῦσαν σὲ σπίτια, στενόμακρα στὴν πλειονότητὰ τους, μὲ τὴν εἴσοδὸ τους πρὸς τὴν ἀνατολή. Ἔτσι μποροῦσαν νὰ ἐξασφαλίζουν ὅσο τοὺς ἦταν δυνατόν περισσότερο φως στὸ ἐσωτερικὸ δεδομένου ὅτι τὰ σπίτια τους δὲν πρέπει νὰ εἶχαν παράθυρα. Ταυτόχρονα μὲ αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὴν κατασκευὴ οἱ ἔνοικοι προφυλάσσονταν ἀπὸ τοὺς βόρειους καὶ τοὺς νότιους ἀνέμους. ὁ ἀνατολικὸς προσανατολισμὸς τῆς εἰσόδου τῶν σπιτιῶν τῆς «Πουρναρόλακας» παρεῖχε συγχρόνως καὶ τὴν ἀσφαλὴ ἐπισκόπηση τοῦ σουρπιώτικου κάμπου.
Τὰ τοιχώματα τῶν σπιτιῶν τῆς «Πουρναρόλακας» ἦταν καμωμένα, ὅπως συνήθως συνέβαινε μὲ ὅλα σχεδόν τὰ σπίτια τῶν οἰκισμῶν τῆς Ἀρχαιότερης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, μὲ καλάμια καὶ κλαδιὰ πλεγμένα σὲ κάθετα μπηγμένους πασσάλους. Τὰ πλεχτὰ αὐτὰ τοιχώματα ἦταν ἀλειμμένα ἐξωτερικὰ καὶ ἐσωτερικὰ μὲ πηλό. Τὰ σπίτια τῆς «Πουρναρόλακας» ἦταν χωρισμένα σὲ δωμάτια, τὰ ὁποῖα ὅλα πρέπει νὰ ἐξυπηρετοῦνταν ἀπὸ τὴν μία καὶ μόνη ἀνατολικὴ εἴσοδο.
Ἕνα ἰδιαίτερο χαρακτηριστικὸ γνώρισμα τῶν σπιτιῶν τῆς «Πουρναρόλακας» εἶναι τὸ ότι οἱ ἐξωτερικοί τους τοῖχοι δὲν εἶχαν στὸ κατώτερο τμῆμα τους κάποια λιθοδομικὴ κατασκευή, ὅπως εἶχαν τὰ πασαλόπηκτα σπίτια ἄλλων οἰκισμῶν, π.χ. τὰ σπίτια τῆς «Καμάρας», ἄν καὶ στὴν τριγύρω περιοχὴ ὑπῆρχε ἄφθονο τέτοιο ὑλικό, πολὺ εὔκολα προσβάσιμο. Ἡ συνηθισμένη σὲ ἄλλους νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς λιθοδομικὴ κατασκευὴ τοῦ κατώτερου τμήματος τῶν ἐξωτερικῶν, τοὐλάχιστον, τοίχων στὴν «Πουρναρόλακα» ἦταν περιττὴ πολυτέλεια. Ἡ θέση της ἦταν προσεκτικὰ ἐπιλεγμένη ὥστε οἱ τοῖχοι τῶν σπιτιῶν νὰ μὴν κινδυνεύουν νὰ διαβρωθοῦν ἀπὸ τὰ νερὰ τῶν βροχῶν γιατὶ αὐτὰ ἀπομακρύνονταν ἐξ αἰτίας τῆς κλίσης τοῦ ἐδάφους.
Οἱ «Πουρναρολακκιῶτες», ὅπως ἡ συντριπτικὴ πλειοψηφία τῶν ἀνθρώπων τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, ἀσχολοῦνταν κυρίως μὲ τὴν γεωργία, τὴν κτηνοτροφία καὶ μὲ οἰκοτεχνικὲς ἐργασίες. Αὐτὸ ἐπιβεβαιώνεται ἀπὸ τὴν ἄφθονη παρουσία σχετικῶν ἐργαλείων, θραυσμάτων ἀγγείων, θαλασσινῶν ὀστράκων, κοσμημάτων κ.τ.λ.
Τὰ κοσμήματὰ τους ἀποτελοῦνταν ἀπὸ θαλασσινὰ ὄστρακα ποὺ τὰ κρεμοῦσαν στὸ λαιμὸ τους καὶ ἀπὸ λίθινες καὶ πήλινες χάντρες. Ἡ ἀνεύρεση μεγάλου ἀριθμοῦ θαλασσινῶν ὀστράκων στὸν οἰκιστικὸ χῶρο τῆς «Πουρναρόλακας» ὑποδηλώνει μὲ σαφήνεια ὅτι οἱ κάτοικοί της, ἄν καὶ δὲν ζοῦσαν σὲ παραθαλάσσια περιοχή, κατέβαιναν στὴ θάλασσα καὶ ἐκμεταλλεύονταν ἐντατικὰ τὸν ἔμβιο θαλάσσιο πλοῦτο.
Στὴν «Πουρναρόλακκα» βρέθηκαν καὶ πήλινα εἰδώλια. Τὰ κεραμικὰ της ἦταν μονόχρωμα ἀντιπροσωπευτικὰ τῶν ἀντίστοιχων εὑρημάτων σὲ ἄλλες σύγχρονες μ’ αὐτὴ οἰκιστικὲς θέσεις.