Νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς Σούρπης – Πτελεοῦ
Στὴν τρίτη ὁμάδα τῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, αὐτῶν οἱ ὁποῖοι ἀναπτύχθηκαν στὸ νότιο τμῆμα της, στὸ τμῆμα, δηλαδή, ποὺ ἀρχίζει ἀπὸ τὴν σημερινὴ «Κεφάλωση», τὸν «Ἄμφρυσο Ποταμό» τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, καί, περιλαμβάνοντας τὶς πεδιάδες τῆς Σούρπης καὶ τοῦ Πτελεοῦ, φτάνει μέχρι τὸ Τραγοβοῦνι, στὸ μέρος στὸ ὁποῖο στὴν σημερινὴ περιοχή, κυριαρχοῦν τὰ χωριὰ Σούρπη, Πτελεός, Ἀχίλλειο, Ἅγιοι Θεόδωροι καὶ Γάβριανη ἐντοπίστηκαν ἴχνη τῶν παρακάτω τεσσάρων νεολιθικῶν οἰκισμῶν: 1. «Βουλοκαλύβα», 2. «Πουρναρόλακα», 3. «Καμάρα» καὶ 4. «Γρίτσα».
Στὴν περιοχὴ τοῦ σημερινοῦ Πλατάνου, κοντὰ στὸν «Ἄμφρυσο Ποταμό», ἀναπτύχθηκε ὁ οἰκισμὸς «Βουλοκαλύβα», ἕνας οἰκισμὸς μὲ τὴ δική του ἰδιαίτερη ἱστορία.
Ἡ «Βουλοκαλύβα» ἦταν ἕνας οἰκισμὸς ἀπομονωμένος, λίγο μακριὰ ἀπὸ τοὺς οἰκισμοὺς τῆς περιοχῆς τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ». Ἡ «Βουλοκαλύβα» ἦταν ἕνας ἀπὸ τοὺς νεότερους νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, ἀφοῦ ἱδρύθηκε καὶ δραστηριοποιήθηκε μόνο κατὰ τὴν Νεότερη καὶ τὴν Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ.
Στὴν ποταμόχωστη πεδιάδα τῆς Σούρπης, τὴν ὁποία διέσχιζε καὶ ἄρδευε ὁ κάθε τόσο καὶ πολὺ συχνὰ «θυμωμένος» καὶ «ὀργισμένος» «Σαλαμπριὰς Ποταμὸς» καὶ τὰ παραποτάμια του, ἀναπτύχθηκαν δύο τοὐλάχιστον νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι ἔχουν γίνει μέχρι σήμερα γνωστοί: 1. ἡ «Πουρναρόλακα» καὶ 2. ἡ «Καμάρα».
Ο ἱ δύο αὐτοὶ οἰκισμοί, ἀπὸ ὅσα προκύπτουν ἀπὸ τὰ ἀρχαιολογικά τους κατάλοιπα, τὰ ὁποῖα διατηρήθηκαν μέχρι τὴν ἐποχή μας καὶ βρέθηκαν κατὰ τὴν ἀνασκαφή τους ἀπὸ τοὺς ἀρχαιολόγους, δὲν φαίνεται νὰ συνυπῆρξαν γιὰ κάποιο χρονικὸ διάστημα.
Ἡ «Πουρναρόλακα» φαίνεται νὰ ἱδρύθηκε καὶ νὰ δραστηριοποιήθηκε κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, ἤτοι στὴν ἐποχὴ ἀπό, περίπου, τὰ ἔτη 6.700/6.500 μέχρι τὰ 5.800/ 5.600 ἔτη π.Χ., ἐνῶ ἡ «Καμάρα» φαίνεται νὰ ἱδρύθηκε καὶ νὰ δραστηριοποιήθηκε κατὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Περίοδο, ἤτοι στὴν ἐποχὴ ἀπό, περίπου, τὰ 5.800/5.600 ἔτη μέχρι τὰ 5.400/5.300 ἔτη π.Χ.
Στοὺς «Πουρναρολακιῶτες» καὶ στοὺς «Καμαριῶτες» δὲν φαίνεται νὰ ἦταν εὔκολο νὰ διατηροῦν τόσο φιλικὲς σχέσεις μὲ τὸν δικὸ τους θεό, τὸν «Σαλαμπριά». Αὐτὸς ἦταν πολὺ συχνὰ ἄγριος καὶ ἀπρόβλεπτος. Ἴσως ἔμοιαζε στὴν ἀγριάδα μὲ τὸν γείτονὰ του, τὸν «Λαφύστιο Δία». Δυσεξιλέωτος θεὸς ἦταν ὁ «Λαφύστιος Δίας», δυσεξιλέωτος ἦταν καὶ ὁ «Σαλαμπριάς». Ἐξ ἄλλου κάποιες ἀπὸ τὶς πηγὲς τοῦ «Σαλαμπριᾶ» βρίσκονταν κοντὰ στὸ Λαφύστιο Ἱερό. Ἴσως ὅταν κατέβαινε ὀργισμένος ὁ «Σαλαμπριάς» καὶ παράσερνε καὶ ἔπνιγε ἀνθρώπους καὶ ζῶα καὶ σκέπαζε τὰ χωράφια καὶ ἐξαφάνιζε τὶς ἐσοδεῖες καὶ τὰ σύνορα τῶν χωραφιῶν τους, νὰ ἐκτελοῦσε καὶ ἐντολὲς τοῦ νεφεληγερέτη «Λαφύστιου Δία», γιατὶ εἶχε ὀργισθεῖ.
Ἐπειδὴ ὁ «εὐεργέτης» θεὸς καὶ μεγάλος προστάτης τῆς «Πουρναρόλακας» καὶ τῆς «Καμάρας», ὁ «Σαλαμπριάς», φαίνεται ὅτι θύμωνε πολὺ συχνὰ καὶ ἀπρόβλεπτα καὶ πλημμύριζε παρασέρνοντας ὅ,τι εὕρισκε μπροστὰ του, οἱ κάτοικοί τους δὲν πλησίαζαν πολὺ κοντὰ του. Κρατοῦσαν «ἀποστάσεις ἀσφαλείας» ἀπὸ αὐτόν.
Ὁ «Σαλαμπριὰς» δὲν τοὺς ἄφηνε νὰ τὸν πλησιάσουν, νὰ ἐγκατασταθοῦν κοντά του καὶ νὰ τὸν γνωρίσουν καλά. Ἀναγνώριζαν ὅτι μία μεγάλη περιοχὴ δίπλα στὶς ὄχθες του, δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ ἀπὸ τὴν κοίτη του, ἦταν περιοχὴ ἀποκλειστικῶς δική του, ὅπου δὲν ἔπρεπε νὰ χτίζουν σπίτια. Ἔχτισαν λοιπόν καὶ αὐτοὶ τὰ σπίτια τους λίγο ἀπόμακρα ἀπὸ τὸν Σαλαμπριά.
Στὶς παρόχθιες περιοχὲς τοῦ Σαλαμπριᾶ ἐπιτρεπόταν μόνο νὰ καλλιεργοῦν τὴ γῆ. Αὐτὸ φαίνεται ὅτι ὄχι μόνο τὸ ἐπέτρεπε ὁ «θεός» Σαλαμπριὰς ἀλλὰ καὶ τὸ ἤθελε, ἀφοῦ κάθε τόσο, πλημμυρίζοντας τὴν περιοχὴ τὴν ἔκανε γονιμότερη.
Στὴν περιοχὴ τοῦ Πτελεοῦ καὶ στὴν τοποθεσία «Γρίτσα» ἱδρύθηκε καὶ ἀναπτύχθηκε ὁ ὁμώνυμος νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Γρίτσα». Ἡ «Γρίτσα» ὑπῆρξε κατὰ τὴν Νεότερη καὶ τὴν Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, ἀπό, περίπου, τὰ χρόνια 5.400/5.300 μέχρι τὰ 3.300/3.100 χρόνια π.Χ. Εἶναι ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς στὴ θέση τοῦ ὁποίου ἀργότερα φαίνεται νὰ ἀναπτύχθηκε ἡ ὁμηρικὴ πόλη «Πτελεός».
Ἀνακεφαλαιώνοντας τὰ ὅσα εἶναι γνωστὰ γιὰ τοὺς νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς τοῦ νότιου τμήματος τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, τῆς περιοχῆς Σούρπης Πτελεοῦ, βλέπουμε ὅτι:
- Ὅλοι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τοῦ τμήματος αὐτοῦ εἶναι μονοπερίοδοι, ὅλοι δραστηριοποιήθηκαν γιὰ μία μόνο περίοδο τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχὴς.
- Στὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ ὑπῆρχε μόνο ὁ οἰκισμὸς «Βουλοκαλύβα», στὴ περιοχὴ τῆς Κεφάλωσης τοῦ Πλατάνου. Σ’ ὁλόκληρη τὴν ὑπόλοιπη περιοχὴ τῆς Σούρπης καὶ τοῦ Πτελεοῦ δὲν φαίνεται νὰ ὑπῆρξαν νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ κατὰ τὴν περίοδο αὐτή.
- Ἕνας μόνο οἰκισμὸς, σ’ ὁλόκληρη τὴν παραπάνω περιοχή, φαίνεται, ἀπὸ κάποια ἀβέβαια, ὡστόσο, στοιχεῖα, ὅτι ἴσως νὰ ὑπῆρχε καὶ κατὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Πουρναρόλακα».
- Κατὰ τὴν τελευταία περίοδο τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, τὴν Νεότερη καὶ Τελική, στὴν περιοχὴ αὐτὴ ὑπῆρξαν δύο οἰκισμοί, ἡ «Βουλοκαλύβα», στὴν περιοχὴ τοῦ Πλατάνου, καὶ ἡ «Γρίτσα», στὴν περιοχὴ τοῦ Πτελεοῦ.