- Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά»
Στὶς ἀρχαιολογικὲς ἔρευνες ἡ νεολιθικὴ θέση «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά» ἀναφέρεται καὶ εἶναι γνωστὴ μὲ τέσσερες διαφορετικὲς ὀνομασίες βασισμένες στὴ σύγχρονη ὀνοματολογία τῆς περιοχῆς: «Παλαιοχώρι» ἤ «Γιουζλάρ» ἤ «Χατζίδη» ἤ «Νταουτζά».[1] Τὴν ὀνομασία «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά» χρησιμοποιοῦμε, ἐντελῶς συμβατικὰ βεβαίως, ὡς ὀνομασία τοῦ νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ ὁ ὁποῖος ἀναπτύχθηκε στὴ θέση αὐτή, χρησιμοποιῶντας τὴν ὀνομασία τὴν ὁποία προσέδωσαν στὸν νεολιθικὸ αὐτὸν οἰκισμό οἱ ἐρευνητές ἀρχαιολόγοι.
Ὁ νεολιθικός, λοιπόν, οἰκισμὸς «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά» («Παλαιοχώρι» ἤ «Γιουζλὰρ» ἤ «Χατζίδη» ἤ «Νταουτζὰ») εἶχε ἐντοπισθεῖ καὶ σημειωθεῖ, γιὰ πρώτη φορά, ἀπὸ τοὺς Wace καὶ Thompson, ὕστερα ἀπὸ ὑπόδειξη πρὸς αὐτοὺς τοῦ Νικόλαου Γιαννόπουλου. Σύμφωνα μὲ τοὺς Wace καὶ Thompson ἡ θέση βρισκόταν σὲ ἀπόσταση, ὅπως οἱ ἴδιοι σημειώνουν, «μισὴ ὥρα δυτικὰ ἀπὸ τὸ χωριὸ Νταουτζιά».[2]
Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά», στὴν εἰκόνα τοῦ τοπίου ὅπως αὐτὸ διαμορφώθηκε στὴν ἐποχή μας, βρίσκεται σ’ ἕνα μόλις διακρινόμενο ὕψωμα, 1,5 μ. ψηλότερο ἀπὸ τὴν γύρω ἔκταση. Τὰ ὑπολείμματά του βρέθηκαν στὴ συμβολὴ δύο μικρῶν ρεμάτων, τὰ ὁποῖα, ὕστερα ἀπὸ μικρὴ σχετικῶς αὐτόνομη πορεία, καταλήγουν καὶ ἐκβάλλουν στὸ Χολόρεμα, τὸν Χαλαῖο ποταμὸ τῆς ἀρχαίας ἐποχῆς.
Οἱ διαστάσεις τῆς ἔκτασης τῆς οἰκιστικῆς αὐτῆς θέσης στὴ σημερινὴ ἐποχὴ καὶ ἑπομένως, διατηρουμένων τῶν ὅποιων λογικῶν ἐπιφυλάξεων μπορεῖ νὰ ὑπάρξουν ἐξ αἰτίας τοῦ τεράστιου χρονικοῦ διαστήματος τὸ ὁποῖο ἔχει μεσολαβήσει ἀπὸ τότε μέχρι σήμερα, καὶ τῶν ἀπωλειῶν ἤ μετατοπίσεων τῶν ὑπολειμμάτων τοῦ τότε νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ, ἔχουν διάμετρο 200, περίπου, μέτρων.
Γιὰ τὸν νεολιθικὸ αὐτόν οἰκισμό, ἐπειδὴ στὴν σημερινὴ οἰκιστικὴ θέση δὲν ἔχει πραγματοποιηθεῖ, μέχρι τώρα, κάποια σοβαρὴ συστηματική, ἀνασκαφικὴ ἤ καὶ ἐπιφανειακή, ἀρχαιολογικὴ ἔρευνα, δὲν ὑπάρχουν ἀξιολογήσιμα εὑρήματα ἀπὸ τὰ ὁποῖα νὰ μποροῦν νὰ ἐξαχθοῦν ἀντικειμενικὰ συμπεράσματα.
Οἱ Wace καὶ Thompson, ὡστόσο, ἀναφέρουν γιὰ τὸν νεολιθικὸ αὐτόν ο’΄ικισμό, χρησιμοποιῶντας τὴν ὀνομασία «Γιουσλάρ»: «Στὴ θέση Γιουζλάρ, κοντὰ στὸ χωριὸ Νταουτζιά (σημερινὴ Πέρδικα), ὅπου ὑπάρχουν ἐνδείξεις οἰκισμοῦ τῆς Ἀρχαιότερης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, βρέθηκε πρόσφατα μία πήλινη κεφαλή».
Ἡ πήλινη αὐτὴ κεφαλή, κατὰ τοὺς Wace καὶ Thompson, «ἄν καὶ γενικῶς μοιάζει μὲ παρόμοιες ἀπὸ τὸ Σέσκλο, τὸ Τσαγκλὶ καὶ τὰ Ζερέλια, παρουσιάζει ἰδιαίτερα δικά της ἔντονα χαρακτηριστικά».
Συνεχίζοντας οἱ Wace καὶ Thompson ἐπισημαίνουν τὰ ἰδιαίτερα αὐτὰ χαρακτηριστικὰ γράφοντας: «Ἡ μύτη, ὡς συνήθως, προεξέχει πολὺ καὶ τὰ μάτια εἶναι καμωμένα ἀπὸ πήλινες μικρὲς μάζες μὲ μιὰ βαθειὰ σχισμὴ στὴ μέση. Πιὸ περίεργα εἶναι ὅμως τὰ μαλλιά. Στὴν κορυφὴ τῆς κεφαλῆς βρίσκεται ἕνα στρογγυλὸ καπελόμορφο κατασκεύασμα διαπερασμένο μὲ τρύπες. Δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι βέβαιο ἄν αὐτὸ εἶναι καπέλο ἤ ὄχι». Σαφέστερη εἰκόνα τοῦ εὑρήματος αὐτοῦ δίνεται ἀπὸ τὴν σχετικὴ εἰκόνα.
Καταλήγοντας οἱ Wace καὶ Thompson γράφουν συμπερασματικῶς γιὰ τὴν κεφαλὴ αὐτή. «Ἡ κεφαλὴ αὐτὴ πρέπει νὰ ἀνήκει στὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχή»[3].
Χωρίς ἀπαιτήσεις ἀναγνώρισης ὡς αὐθεντικῆς τῆς προσωπικῆς μας ἐκτίμησης, ὡς μὴ εἰδικοῦ, καταθέτουμε κάποιες σκέψεις γιὰ τὴν κεφαλὴ αὐτή:
Τὸ ὅτι τὰ μάτια δὲν ἀποτελοῦν ἐνιαῖο σύνολο μὲ τὴν ὅλη κατασκευὴ ἀλλὰ εἶναι πρόσθετες ἰδιαίτερες πήλινες μάζες δείχνει μία ἀτέλεια τεχνικῆς ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ παραπέμπει στὶς πρῶτες καὶ ἀρχαιότερες ἀπόπειρες κατασκευῆς πήλινων εἰδωλίων.
- Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Πέρδικα 2»
Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Πέρδικα 2» εἶναι μία νεολιθικὴ θέση τῆς ὁποίας μόλις πρόσφατα ἐντοπίστηκαν τὰ ἴχνη της. Δὲν ὑπῆρχε κάποια παλαιότερη ἀναφορὰ γιὰ τὴν ὕπαρξὴ της. Ἡ παραμονὴ τῆς θέσης αὐτῆς ἐπὶ τόσα πολλὰ χρόνια στὴν ἀφάνεια, παρόλο ὅτι ἡ τοποθεσία της δὲν βρίσκεται σὲ ἀπομονωμένη περιοχή, ἐνισχύει τὴν πιθανότητα τῆς ὕπαρξης στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ καὶ ἄλλων νεολιθικῶν θέσεων, οἱ ὁποῖες περιμένουν τὴν ἀνακάλυψὴ τους.
Ἡ νεολιθικὴ θέση «Πέρδικα 2» βρίσκεται σὲ ἀπόσταση 1200 περίπου μέτρων βόρεια τῆς νεολιθικῆς θέσης «Πέρδικα 1-Νταουτζιά» καὶ ἕνα περίπου χιλιόμετρο βόρεια τοῦ χωριοῦ Πέρδικα (πρώην Νταουτζιά), ἐπάνω σ’ ἕνα μικρὸ ὕψωμα, στὸ χῶρο τῆς συμβολῆς δύο μικρῶν ρεμάτων, τὰ ὁποῖα πρέπει ν’ ἀποτέλεσαν καὶ ἕνα ἀπὸ τὰ κίνητρα ἐπιλογῆς τῆς θέσης γιὰ τὴν ἵδρυση τοῦ οἰκισμοῦ.
Μὲ βάση τὶς χρονολογίες οἱ ὁποῖες προέκυψαν ἀπὸ τὴν ἐξέταση τῶν εὑρεθέντων ὀστράκων κεραμικῆς καὶ τὴν συναξιολόγησὴ τους μὲ ὅμοια εὑρήματα ἄλλων ἀρχαιολογικῶν θέσεων, οἱ εἰδικοὶ ἐπιστήμονες ἀρχαιολόγοι συμφωνοῦν ὅτι ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Πέρδικα 2» δημιουργήθηκε καὶ δραστηριοποιήθηκε κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ καὶ ἐξακολούθησε νὰ ὑπάρχει μέχρι καὶ τὴ Μέση Νεολιθική.
Ἕνα ἀπὸ τὰ ζητήματα ποὺ δημιουργοῦνται γιὰ τὴν ἀρχαιολογικὴ θέση «Πέρδικα 2» εἶναι ὅτι δὲν ὑπάρχει ἐκεῖ πλησίον κάποια πηγὴ νεροῦ, ἡ ὁποία νὰ δικαιολογεῖ τὴν ἵδρυσή της, ἀφοῦ, ὅπως εἶναι γνωστὸ καὶ γενικῶς παραδεκτό, ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴν ἵδρυση κάποιου νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ, ἦταν ἡ ὕπαρξη, πλησίον τῆς θέσης του, κάποιας πηγῆς νεροῦ.
Ἔτσι ὡς μόνη λογικὴ δικαιολογία τῆς βεβαιωμένης, ὡστόσο, ὕπαρξης στὸ σημεῖο αὐτὸ νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ μία χρησιμοποιούμενη καὶ στὴν ἐποχή μας ἀκόμη ἀπὸ τοὺς κατοίκους ὀνομασία τῆς περιοχῆς «Ξηρόβρυση». Ἡ ὕπαρξη τῆς ἀδικαιολόγητης ἀπὸ τὴν σημερινὴ πραγματικότητα αὐτῆς ὀνομασίας πρέπει νὰ ὑποδηλώνει ὅτι κατὰ τὴν ἵδρυση τοῦ νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ «Πέρδικα 2» ὑπῆρχε ἐκεῖ κάποια πηγὴ νεροῦ, ἡ ὁποία ἀργότερα διαμορφώθηκε σὲ βρύση και ἀκόμη ἀργότερα ἔγινε «Ξηρόβρυση», τῆς ὁποίας στην ἐποχἠ μας διασώθηκε μόνο τὸ ὄνομα ὡς τοποθεσίας.
Ἡ ἔκταση τοῦ οἰκισμοῦ «Πέρδικα 2», σύμφωνα μὲ τὰ σημερινὰ ἀνιχνεύσιμα δεδομένα, ἔχει διάμετρο 60-70 περίπου μέτρα.
Οἱ οἰκισμοὶ «Ἀϊδινιώτικη Μαγούλα», «Πέρδικα 1 – Νταουτζά», «Πέρδικα 2», καὶ «Βαΐτση Μύλος» ἔχουν μερικὰ ἀξιοσημείωτα κοινὰ χαρακτηριστικά. Ἀναπτύχθηκαν ὅλοι καὶ δραστηριοποιήθηκαν κατὰ τὴν ἴδια ἐποχή, τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθική, καὶ βρίσκονταν ὅλοι στὴν κοιλάδα τοῦ Χολορέματος, τὰ νερὰ τοῦ ὁποίου ἦταν τὸ βασικότερο κίνητρο ἐπιλογῆς τῆς θέσης τους ἀλλὰ καὶ τὸ ἀπαραίτητο γιὰ τὴν ἐπιβίωση τους στοιχεῖο. Ἐδαφολογικὲς ἔρευνες ἔδειξαν ὅτι τὴν ἐποχὴ ἐκείνη τὸ Χολόρεμα εἶχε τὴν κοίτη του πλησιέστερα πρὸς τὴν Ἀΐδινιώτικη Μαγούλα.
Τὰ κοινὰ αὐτὰ χαρακτηριστικὰ ὑποδεικνύουν ὅτι οἱ οἰκισμοὶ αὐτοὶ πρέπει νὰ συνδέονταν μεταξύ τους μὲ σχέσεις συνεργασίας, ἐπικοινωνίας καὶ πολιτιστικῆς ἐπαφῆς, σχέσεις τὶς ὁποῖες διευκόλυνε, ἄν δὲν καθιστοῦσε ὑποχρεωτικές, ἡ κοιλάδα τοῦ Χολορέματος, ἡ ὁποία τοὺς συνέδεεε καὶ ταυτόχρονα ἀποτελοῦσε κοινὴ ζωτικὴ πηγὴ ἐπιβίωσης.
[1] Ἡ θέση χαρακτηρίστηκε ὡς ἀρχαιολογικός χῶρος μὲ ἀπόφαση ποὺ δημοσιεύθηκε στὸ 172Β/24—1963 Φ.Ε.Κ.
[2] A. J. B. Wace and M.S. Thompson, Prehistorin Thessaly, Cambridge 1912, Σελ. 10, ἀριθ. 63.
[3] A. J. B. Wace and M.S. Thompson, Prehistorin Thessaly, Cambridge 1912, Σελ. 169-170.