Περίοδοι τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς
Ἡ Νεολιθικὴ Ἐποχή, σύμφωνα μὲ τὶς γενικὲς παραδοχὲς τῆς πλειονότητας τῶν εἰδικῶν ἐπιστημόνων καὶ τῶν ἀρχαιολόγων, θεωρεῖται ὅτι ἀρχίζει, περίπου, ἀπὸ τὰ 6.700/6.500 χρόνια π.Χ. καὶ τελειώνει, πάλι περίπου, στὰ 3.300/3.100 χρόνια π.Χ.
Οἱ σχετικὲς διαφορετικὲς τοποθετήσεις καὶ ἐκτιμήσεις, μικρὲς ἤ μεγάλες, οἱ ὁποῖες ὑπάρχουν μεταξὺ τῶν εἰδικῶν ἐπιστημόνων, ὅπως καὶ τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὰ γνωρίσματα τὰ ὁποῖα παρατηροῦνται και ἐξετάζονται ἀπὸ τοὺς εἰδικοὺς ἐπιστήμονες προκειμένου νὰ καταταχθεῖ ἕνα εὕρημα Νεολιθικῆς Ἐποχῆς σ’ αὐτὴν ἤ καὶ σὲ κάποια ἀπὸ τὶς ἰδιαίτερες ὑποπεριόδους της στὶς ὁποῖες χωρίζεται αὐτή, δὲν θὰ ἀναφερθοῦν στὴν παροῦσα ἐργασία, ἐπειδὴ θεωροῦμε ὅτι βρίσκονται ἐκτὸς τῶν κυρίων καὶ βασικῶν ἐπιδιώξεων καὶ σκοπῶν της.
Ἐκτὸς αὐτῶντῶν λόγων τὰ δείγματα τῶν εὑρημάτων τὰ ὁποῖα ἔχουν ἀποδώσει οἱ ἀρχαιολογικὲς ἔρευνες τῶν δεκαοκτὼ γνωστῶν καὶ ἐρευνημένων νεολιθικῶν οἰκισμῶν τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, μέχρι τώρα τοὐλάχιστον, δὲν εἶναι ἀρκετὰ σὲ ποσότητα ὥστε νὰ μπορεῖ νὰ εἶναι ἀσφαλὴς καὶ τεκμηριωμένη ἀντικειμενικῶς ἡ ἀντιπροσωπευτικότητά τους καὶ ἀπὸ τὴν ἐξέτασὴ τους νὰ μποροῦν νὰ ἐξαχθοῦν τεκμηριωμένα καὶ ἀσφαλῆ συμπεράσματα γιὰ μία τέτοια λεπτομερέστερη κατάταξὴ τους.
Ἡ ὑπερτρισχιλιόχρονη αὐτὴ χρονικὴ περίοδος τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, ἀνεξαρτήτως τοῦ ἐὰν μπορεῖ νὰ παρατηρηθεῖ μὲ ἀκριβὴ ἀσφάλεια στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, χωρίζεται σὲ τέσσερες ὑποπεριόδους:
α) τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχή, ἡ ὁποία ἀρχίζει ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν 6.700/6.500, χρόνων, περίπου, καὶ τελειώνει στὴν ἐποχὴ τῶν 5.800/5.600 χρόνων π.Χ.,
β) τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχή, ἡ ὁποία ἀρχίζει ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν 5.800/5.600 χρόνων π.Χ, καὶ τελειώνει στὴν χρονικὴ περίοδο μεταξὺ τῶν, περίπου, 5.400 καὶ 5.300 χρόνων π.Χ.,
γ) τὴν Νεότερη Νεολιθικὴ Ἐποχή, ἡ ὁποία ἀρχίζει ἀπὸ τὴν χρονικὴ περίοδο μεταξὺ τῶν 5.400 καὶ 5.300 χρόνων π.Χ., περίπου, καὶ τελειώνει κάπου μεταξὺ τῶν 4.700 καὶ 4.500 χρόνων π.Χ. καὶ
δ) τὴν Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχή, ἡ ὁποία ἀρχίζει ἀπὸ τὴν ἐποχὴ μεταξὺ τῶν 4.700 καὶ 4.500 χρόνων π.Χ. καὶ τελειώνει στὴν ἐποχὴ μεταξὺ τῶν 3.300 καὶ 3.100 χρόνων π.Χ.
Συνήθως οἱ δύο τελευταῖες νεολιθικὲς ὑποπερίοδοι, ἡ «Νεότερη» καὶ ἡ «Τελική», ἐκλαμβἀνονται μαζὶ, ὡς μία ἑνιαία νεολιθικὴ ὑποπερίοδος, ἀρχὴ τὴν ὁποία ἀκολουθοῦμε καὶ στὴν παροῦσα ἐργασία.
Ἡ κάθε μία ἀπὸ τὶς τέσσερες χρονικὲς αὐτὲς ὑποδιαιρέσεις τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς προσδιορίζεται ἀπὸ ὁρισμένα ἰδιαίτερα τεχνικὰ χαρακτηριστικά, τὰ ὁποῖα ἀφοροῦν κυρίως στὸν βαθμὸ τῆς συνεχῶς βελτιούμενης καὶ τελειότερης ἐπεξεργασίας τοῦ λίθου καὶ τοῦ πηλοῦ καὶ ἀπὸ τὸν βαθμὸ τῆς τελειότητας τῶν διαφόρων κατασκευῶν τοῦ νεολιθικοῦ ἀνθρώπου, ὅπως ἐργαλεῖα, ἀγγεῖα, ὅπλα, εἰδώλια, τρόποι ταφῆς, εἶδος κτέρισης τάφων, κατασκευὴ τάφων καὶ σπιτιῶν κ.τ.λ.
Ὅπως εὔκολα γίνεται ἀντιληπτὸ καὶ ἀπὸ τὸν μὴ εἰδικὸ ἐπιστήμονα ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν ἁπλὸ καὶ κοινὸ ἄνθρωπο, τὰ χαρακτηριστικὰ αὐτὰ γνωρίσματα δὲν μποροῦν, σὲ καμιὰ περίπτωση, νὰ καθορισθοῦν καὶ νὰ περιγραφοῦν μὲ μεγάλη σαφήνεια καὶ μὲ εἰδικὲς λεπτομερεῖς καὶ ἀκριβεῖς περιγραφικὲς ἀναφορές, διότι ἡ ἐξέλιξη καὶ ἡ βελτίωση τῶν τεχνικῶν ἐπεξεργασίας τῶν ὑλικῶν ἦταν πάντοτες, καὶ εἶναι σὲ ὅλες τὶς ἐποχὲς καὶ σὲ ὅλους τοὺς λαούς, συνεχὴς καὶ ἀδιαχώριστη.
Ἔτσι ἡ τεκμηριωμένη χρονολογικὴ κατάταξη ἑνὸς τυχαίου νεολιθικοῦ εὑρήματος δὲν εἶναι εὔκολο πάντοτε νὰ γίνει μὲ ἀκρίβεια καὶ κυρίως ἡ κατάταξη αὐτὴ δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀπὸ ὅλους τοὺς εἰδικοὺς ἐπιστήμονες ἀναμφισβήτητη καὶ παραδεκτή. Θὰ ὑπάρχουν πάντοτε οἱ δυνατότητες διατύπωσης ἀντιρρήσεων καὶ διαφορετικῶν ἀπόψεων ἤ καὶ ἐπιφυλάξεων, ἰδιαιτέρως ὅταν πρόκειται γιὰ λίγα, ἀποσπασματικὰ καὶ ὄχι μὲ βεβαιότητα ἀντιπροσωπευτικὰ τοῦ συνόλου τῶν ἀντικειμένων, ὅπως συμβαίνει στὴν περίπτωση τῶν εὑρημάτων τῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ.
Ἔτσι γιὰ τέτοια εἰδικὰ θέματα ἔχουν διατυπωθεῖ προσωπικὲς, κυρίως, γνῶμες κάποιων ἐπιστημόνων οἱ ὁποῖοι ἀσχολήθηκαν γιὰ πολὺ καιρὸ εἰδικῶς στὸν τομέα αὐτὸν καὶ έξέτασαν μεγάλο ἀριθμὸ ἀντικειμένων. Οἱ ἄλλοι, οἱ μὴ εἰδικοὶ ἐπιστήμονες, ἀρκοῦνται στὴν περιγραφὴ τῶν χαρακτηριστικῶν γνωρισμάτων καὶ κάποιες φορὲς στὴν ἐπισήμανση ὁμοιοτήτων μὲ ἄλλα παρόμοια εὑρήματα ἄλλων θέσεων, τὰ ὁποῖα εἶναι μὲ περισσότερη ἀσφάλεια καὶ βεβαιότητα χρονολογημένα.
Πέραν αὐτοῦ, τὰ ὅποια ἰδιαίτερα γνωρίσματα καὶ χαρακτηριστικὰ λαμβάνονται ὑπ’ ὄψη γιὰ τὸν καθορισμὸ τῶν χρονικῶν ὁρίων τῶν διαφόρων ὑποπεριόδων τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς δὲν ἐμφανίζονται τὴν ἴδια ἐποχὴ σὲ ὅλες τὶς περιοχὲς τῆς Ἑλλάδας. Ἕνα, ὁποιοδήποτε, χαρακτηριστικὸ γνώρισμα ἑνὸς εὑρήματος, τὸ ὁποῖο γενικῶς ἐκτιμᾶται ὅτι μπορεῖ νὰ χρησιμοποιηθεῖ γιὰ νὰ καταταχθεῖ τὸ συγκεκριμένο εὔρημα σὲ μία συγκεκριμένη ὑποπερίοδο τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, σὲ ἄλλα μέρη μπορεῖ νὰ ἐμφανίζεται νωρίτερα καὶ σὲ ἄλλα ἀργότερα. Μία νεολιθικὴ περίοδος δὲν ἀρχίζει οὔτε τελειώνει τὴν ἴδια χρονικὴ ἐποχὴ σὲ ὅλες τὶς περιοχές. Τὸ ἴδιο συμβαίνει πάντοτε, σὲ ὅλες τὶς ἐποχές, μὲ τὴν τεχνικὴ ἐξέλιξη καὶ τὸν τεχνικό πολιτισμό. Οἱ τεχνικὲς ἐξελίξεις δἐν ἐμφανίζονται τὴν ἴδια ἐποχὴ σὲ ὅλους τοὺς τόπους.
Αὐτὸ σημαίνει ὅτι σὲ μία ὁρισμένη χρονικὴ περίοδο μία γεωγραφικὴ περιοχὴ μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ ὅτι βρισκόταν στὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ καὶ μία ἄλλη περιοχὴ τὴν ἴδια χρονικὴ περίοδο ὅτι βρισκόταν στὴ Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ κ.ο.κ.
Οἱ ἰδιαίτερες αὐτὲς ἀναφορές, οἱ ὁποῖες καθορίζουν τὶς παραπάνω διαφορὲς μεταξὺ τῶν περιοχῶν τῆς Ἑλλάδας, δὲν θὰ ἀποτελέσουν, σὲ καμία περίπτωση, ἀντικείμενο τῆς παρούσας ἐργασίας καὶ ἐπειδὴ βρίσκονται ἐκτὸς τῶν βασικῶν ἀντικειμενικῶν σκοπῶν τῆς παρούσας ἐργασίας ἀλλὰ καὶ ἐπειδὴ δὲν διαθέτουμε ἀρκετὰ ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα ὥστε νὰ εἶναι ἐπιτρεπτὸ νὰ θεωρηθοῦν καὶ νὰ ὑπολογισθοῦν ὡς ἀποδεικτικὰ στοιχεῖα. Γιὰ τοὺς σκοποὺς τοὺς ὁποίους ἐπιδιώκει ἡ παροῦσα ἐργασία ἀλλὰ καὶ γιὰ λόγους ἀντικειμενικῆς δυσκολίας δὲν θεωρήθηκε ἐπίσης ἀπαραίτητο νὰ γίνει κάποια προσπάθεια ἐπιμερισμοῦ τῶν ἰδιαιτεροτήτων αὐτῶν στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ.
Τὸ ἐὰν μία ἀπὸ τὶς τέσσερες παραπάνω ὑποπεριόδους τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς ἐμφανίζεται στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ νωρίτερα ἤ ἀργότερα, σὲ σχέση μὲ κάποια ἄλλη περιοχή, καὶ ἰδίως, ἀκόμα περισσότερο, τὸ ἐὰν ὑπάρχουν τέτοιες διαφορὲς μεταξὺ τῶν διαφόρων τμημάτων τῆς περιοχῆς Ἁλμυροῦ, δὲν θ’ ἀποτελέσει ἐπίσης ἀντικείμενο τῆς παρούσας ἐργασίας, ἄν ὄχι γιὰ ἄλλους λόγους, τοὐλάχιστον γιατί αὐτὸ εἶναι ἀδύνατο νὰ γίνει μὲ βεβαιότητα μὲ βάση τὰ λιγοστὰ σχετικὰ εὑρήματα τὰ ὁποῖα ὑπάρχουν.
Δὲν θὰ γίνει, λοιπόν, στὴν ἐργασία αὐτή, καμία τοποθέτηση στὸ θέμα ἐὰν ἡ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ ἄρχισε λίγο νωρίτερα ἤ λίγο ἀργότερα ἀπὸ κάποια ἄλλη περιοχή. Δὲν θὰ ἀναφερθοῦν ἐπίσης λεπτομέρειες γιὰ τὸν ἀκριβὴ χρονικὸ διαχωρισμὸ τῶν ὑποπεριόδων τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, σὲ Ἀρχαιότερη, Μέση, Νεότερη καὶ Τελικὴ καὶ ἰδιαίτερα στὸν ἐπιμερισμὸ κατὰ νεολιθικὸ οἰκισμὸ τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ.
Στὴν παροῦσα ἐργασία δεχόμαστε, χωρὶς καμία ἰδιαίτερη ἐπισήμανση σὲ αἰτιολογίες καὶ εἰδικὲς λεπτομέρειες, ὅτι καὶ γιὰ τὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ ἰσχύουν σὲ γενικὲς γραμμὲς τὰ παραπάνω γενικῶς παραδεκτὰ χρονικὰ ὅρια ἤ μᾶλλον τὰ παραπάνω ἀναφερθέντα χρονικά περιθώρια τῆς λεγόμενης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς. Ὁλόκληρη ἡ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, ὅπως στὶς παραπάνω γενικές της γραμμὲς καὶ παραδοχὲς περιγράφεται, γιὰ τοὺς σκοποὺς τῆς παρούσας ἐργασίας, θεωρεῖται ὡς μία συνεχὴς ἐνιαία καὶ ὅμοια, ὡς πρὸς τὰ πολιτιστικά της χαρακτηριστικά, χρονικὴ περίοδος.