Οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς Ἁλμυροῦ
Δεκαοκτὼ ἀναγνωρισμένοι καὶ μὲ ἀκρίβεια ἐντοπισμένοι στὴν ἐποχή μας, ἀπὸ τοὺς εἰδικοὺς ἐρευνητὲς ἀρχαιολόγους, εἶναι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοί, οἱ ὁποῖοι ἱδρύθηκαν, ἀναπτύχθηκαν καὶ δραστηριοποιήθηκαν, κατὰ τὶς διαφόρους περιόδους τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, ἤτοι ἀπὸ τὴν περιοχὴ τῆς Νέας Ἀγχιάλου καὶ τῶν Μικροθηβῶν στὸ βόρειο μέρος της μέχρι καὶ τὴν περιοχὴ τοῦ Πτελεοῦ στὸνότιο μέρος της.
Γιὰ τὸν ἀκριβὴ προσδιορισμὸ τῆς θέσης τοῦ καθενὸς ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς δεκαοκτὼ νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς στὴν παροῦσα ἐργασία χρησιμοποιοῦμε τὶς ὀνομασίες μὲ τὶς ὁποῖες ἀναφέρονται ἀπὸ τοὺς ἐρευνητὲς καὶ τοὺς ἀνασκαφεῖς ἀρχαιολόγους καὶ οἱ ὁποῖες ταυτίζονται μὲ τὶς σημερινὲς ὀνομασίες τῶν θέσεων στὶς ὁποῖες ἐντοπίστηκαν οἱ νεολιθικοὶ αὐτοὶ οἰκισμοί.
Καλύπτοντας μὲ τὸν τρόπο αὐτό, ἀσφαλῶς αὐθαιρέτως, τὸ κενὸ τῆς ἄγνωστης σὲ μᾶς ὀνομασίας τὴν ὁποία εἶχαν τότε οἱ οἰκισμοὶ αὐτοὶ – ἄν βεβαίως εἶχαν τότε ἰδιαίτερες ὀνομασίες- ἐπιδιώκουμε τὴν χαρτογραφικὴ ἀπεικόνισὴ τους γιὰ τὴν σαφέστερη κατατόπιση τῶν ἀναγνωστῶν καὶ τὴν ἐξοικείωση μὲ τὴν σημερινὴ πραγματικότητα καὶ τὸν ἐντοπισμό τους στὸν γνωστὸ σημερινὸ χῶρο.
Οἱ δεκαοκτὼ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, ὅπως αὐτὴ περιχαρακώθηκε παραπάνω, καὶ οἱ ὁποῖοι θὰ περιγραφοῦν, σὲ μικρότερο ἤ μεγαλύτερο βαθμό, στὴ συνέχεια τούτης τῆς ἐργασίας μας, εἶναι οἱ παρακάτω:
- «Πύρασος», 2. «Φθιώτιδες Θῆβες», 3. «Κόμβος Μικροθηβῶν», 4. «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 5. «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά», 6. «Πέρδικα 2», 7. «Μπελίτσι», 8. «Μύλος Βαΐτση», 9. «Καρατζαγλί», 10. «Φυλάκη», 11. «Ζερέλια», 12. «Καραντζάνταλι», 13. «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», 14. «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα», 15. «Βουλοκαλύβα», 16. «Πουρναρόλακα», 17. «Καμάρα» καὶ 18. «Γρίτσα».
Οἱ δεκαοκτὼ αὐτοὶ γνωστοὶ καὶ καταγραμμένοι στὴν ἐποχή μας νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ ἀσφαλῶς δὲν ἱδρύθηκαν ὅλοι κατὰ τὴν ἴδια ἐποχὴ καὶ δὲν διατηρήθηκαν ὅλοι σ’ ὁλόκληρη τὴν διάρκεια τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς. Κάποιοι εἶχαν διαρκὴ τὴν παρουσία τους κατὰ τὴν περίοδο αὐτή, κάποιοι σχηματίστηκαν νωρίτερα καὶ κάποιοι ἀργότερα καὶ κάποιων ἄλλων διακόπηκε ἡ ὕπαρξή τους πρὶν τὸ τέλος τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς.
Κατὰ τὴν πρώτη περίοδο τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχή, δηλαδὴ κατὰ τὸ χρονικὸ διάστημα μεταξὺ τῶν 6.700/6.500 καὶ τῶν 5.800/5.600 χρόνων π. Χ., στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, ἀπὸ τοὺς δεκαοχτὼ παραπάνω νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς δημιουργήθηκαν καὶ ὑπῆρχαν, γιὰ κάποιο ἀδιευκρίνιστο ἰδιαίτερο χρονικὸ διάστημα ὁ καθένας, οἱ παρακάτω ἐννέα οἰκισμοί:
- «Πύρασος», 2. «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 3. «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά», 4. «Πέρδικα 2», 5. «Μύλος Βαΐτση», 6. «Καραντζάνταλι», 7. «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», 8. «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα» καὶ 9. «Πουρναρόλακα».
Οἱ ἐννέα αὐτοὶ οἰκισμοί, σύμφωνα μὲ τὶς μέχρι τώρα ἀρχαιολογικὲς ἔρυενες καὶ καταγραμμένες μελέτες, εἶναι οἱ ἀρχαιότεροι νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς εὐρύτερης περιοχῆς Ἁλμυροῦ.
Κατὰ τὴν ἑπόμενη νεολιθικὴ περίοδο, τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχή, δηλαδὴ κατὰ τὸ χρονικὸ διάστημα μεταξὺ τῶν 5.800/5.600 καὶ 5.400/5.300 π.Χ., περίπου, χρόνων π.Χ., οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ αὐξήθηκαν ἀριθμητικῶς καὶ ἔφτασαν στοὺς δώδεκα.
Ἀπὸ τοὺς παραπάνω ἐννέα οἰκισμοὺς τῆς Ἀρχαιότερης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, ὅπως ἀποδεικνύεται καὶ στὸ βαθμὸ στὸν ὁποῖο εἶναι δυνατὸν αὐτὸ νὰ ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὴν ἀπουσία μεσολιθικῶν εὑρημάτων, ἔπαψε νὰ ὑπάρχει μόνο ὁ οἰκισμὸς «Πουρναρόλακα» ἐνῶ ἐξακολούθησαν νὰ ὑπάρχουν οἱ ὑπόλοιποι ὀκτώ.
Παραλλήλως, κατὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχή δημιουργήθηκαν καὶ ἀναπτύχθηκαν τέσσερες νέοι οἰκισμοὶ: 1. «Φθιώτιδες Θῆβες», 2. «Μπελίτσι», 3. «Ζερέλια» καὶ 4. «Καμάρα».
Στοὺς τέσσερες νέους αὐτοὺς νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς δὲν παρατηροῦνται εὑρήματα τῆς Ἀρχαιότερης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς ἀλλὰ μόνο εὑρήματα τὰ ὁποῖα μποροῦν χρονολογικῶς νὰ καταταχθοῦν ἀπὸ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ καὶ μετά.
Ἔπειτα ἀπὸ τὰ παραπάνω μποροῦμε νὰ θεωρήσουμε ὡς βέβαιο συμπέρασμα ὅτι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι ὑπῆρχαν καὶ δραστηριοποιοῦνταν στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ κατὰ τὴν περίοδο τῆς Μέσης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς ἦταν οἱ ἑξῆς δώδεκα:
- «Πύρασος», 2. «Φθιώτιδες Θῆβες», 3. «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 4. «Πέρδικα 1 – Νταουτζιὰ», 5. «Πέρδικα 2», 6. «Μπελίτσι», 7. «Μύλος Βαΐτση», 8. «Ζερέλια», 9. «Καραντζάνταλι», 10. «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», 11. «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα» καὶ 12. «Καμάρα».
Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ παρουσιάζεται πυκνότερα κατοικημένη κατὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ ἀπὸ ὅσο ἦταν κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη, ἀφοῦ οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοί της αὐξήθηκαν ἀπὸ τοὺς ἐννέα στοὺς δώδεκα, ἐὰν καὶ ἐφ’ ὅσον βεβαίως ἔχουν ἀποκαλυφθεῖ ὅλοι οἱ ὑπάρξαντες στὴν περιοχὴ αὐτὴ κατὰ τὶς δύο αὐτὲς περιόδους νεολιθικοὶ οἰκισμοί.
Ὡστόσο πρέπει νὰ θεωροῦμε ἐπίσης ὡς δεδομένο ἀλλὰ καὶ λογικὸ ὅτι οἱ δώδεκα αὐτοὶ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ ἐνδεχομένως νὰ μὴν διατηρήθηκαν ὅλοι σὲ ὁλόκληρη τὴν διάρκεια τῆς Μέσης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς. Ὑπῆρξαν γιὰ ὅλους ἀσφαλῶς κάποιες περίοδοι ἀκμῆς καὶ κάποιες περίοδοι παρακμῆς ἤ καὶ περίοδοι ἐρημώσεώς τους. Λεπτομερεῖς ἀναφορὲς γιὰ τέτοια θέματα ἀσφαλῶς δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρχουν καὶ ἔτσι πρέπει νὰ ἀρκεσθοῦμε στὶς γενικὲς αὐτὲς πληροφορίες.
Κατὰ τὴν προτελευταία καὶ τὴν τελευταία νεολιθικὴ περίοδο, τὴν Νεότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ καὶ τὴν Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, δηλαδὴ κατὰ τὸ χρονικὸ διάστημα μεταξὺ τῶν 5.400/5.300 καὶ τῶν 3.300/3.100, περίπου, χρόνων π.Χ., οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι ὑπῆρχαν καὶ δραστηριοποιοῦνταν στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, ὅπως καὶ στὸ βαθμὸ στὸν ὁποῖο αὐτὸ μπορεῖ νὰ τεκμηριωθεῖ ἀπὸ τὰ μέχρι τώρα εὑρεθέντα σχετικὰ ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα καὶ τὰ ὁποῖα εἶναι στὴ διάθεσή μας, ἦταν καὶ πάλι δώδεκα, ὄχι ὅμως ἀκριβῶς οἱ ἴδιοι μὲ αὐτοὺς τῆς Μέσης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς. Κάποιοι ἀπὸ ἐκείνους ἔπαψαν νὰ ὑπάρχουν ἐνῶ δημιουργήθηκαν κάποιοι ἄλλοι.
Ἀπὸ τοὺς δώδεκα οἰκισμοὺς τῆς Μέσης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, ὅπως καὶ στὸ βαθμό στὸν ὁποῖο αὐτὸ εἶναι δυνατὸν νὰ ὑποστηριχθεῖ ἀπὸ τὴν ἀπουσία σχετικῶν ἀρχαιολογικῶν δεδομένων, ἔπαψαν νὰ ὑπάρχουν οἱ ἑξῆς πέντε: 1. «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά», 2. «Πέρδικα 2», 3. «Καραντζάνταλι», 4. «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», καὶ 5. «Καμάρα», ἐνῶ ἐξακολούθησαν νὰ ὑπάρχουν οἱ ὑπόλοιποι ἑπτά: 1. «Πύρασος», 2. «Φθιώτιδες Θῆβες», 3. «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 4. «Μπελίτσι», 5. «Μύλος Βαΐτση», 6. «Ζερέλια» καὶ 7. «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα».
Παραλλήλως, σύμφωνα μὲ τὰ δεδομένα τῶν σχετικῶν ἀρχαιολογικῶν ἐρευνῶν, δημιουργήθηκαν πέντε νέοι οἰκισμοί: 1. «Κόμβος Μικροθηβῶν», 2. «Καρατζαγλί», 3. «Φυλάκη», 4. «Βουλοκαλύβα» καὶ 5. «Γρίτσα».
Ἔτσι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι ὑπῆρχαν καὶ δραστηριοποιοῦνταν κατὰ τὴν Νεότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ καὶ τὴν Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ ἦταν οἱ παρακάτω δώδεκα:
- «Πύρασος», 2. «Φθιώτιδες Θῆβες», 3. «Κόμβος Μικροθηβῶν», 4. «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 5. «Μπελίτσι», 6. «Μύλος Βαΐτση», 7. «Καρατζαγλί», 8. «Φυλάκη», 9. «Ζερέλια», 10. «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα», 11. «Βουλοκαλύβα» καὶ 12. «Γρίτσα».
Ἀνακεφαλαιώνοντας καὶ συνοψίζοντας τὶς παραπάνω πληροφορίες παρατηροῦμε ὅτι:
Α. Ἀπὸ τοὺς συνολικῶς δεκαοκτὼ νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ τέσσερες μόνο ὑπῆρξαν σ’ ὁλόκληρη τὴν ὑπερτρισχιλιόχρονη Νεολιθικὴ Ἐποχή: 1. «Πύρασος», 2. «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 3. «Μύλος Βαΐτση» καὶ 4. «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα».
Οἱ τέσσερες αὐτοὶ οἰκισμοὶ εἶναι οἱ μακροβιότεροι νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ. Ἄξιο παρατήρησης εἶναι ὅτι ὅλοι αὐτοὶ βρίσκονται στὴν πεδιάδα τοῦ Ἁλμυροῦ καὶ κανένας στὴν πεδιάδα τῆς Σούρπης.
Β. Ἑπτὰ οἰκισμοὶ ὑπῆρξαν γιὰ δύο μόνο περιόδους τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς: 1. «Φθιώτιδες Θῆβες», 2. «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά», 3. «Πέρδικα 2», 4. «Μπελίτσι» 5. «Ζερέλια», 6. «Καραντζάνταλι», καὶ 7. «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ»,
Ἀπὸ αὐτούς, οἱ τέσσερες: 1. «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά», 2. «Πέρδικα 2», 3. «Καραντζάνταλι» καὶ 4. «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», ὑπῆρξαν καὶ δραστηριοποιήθηκαν γιὰ τὶς δύο ἀρχαιότερες περιόδους τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, τὴν Ἀρχαιότερη καὶ τὴν Μέση καὶ οἱ ὑπόλοιποι τρεῖς: 1. «Φθιώτιδες Θῆβες», 2. «Μπελίτσι» καὶ 3. «Ζερέλια», ὑπῆρξαν καὶ δραστηριοποιήθηκαν ἐπίσης γιὰ δύο συνεχεῖς περιόδους τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, τὶς δύο νεότερες, τὴν Μέση καὶ τὴν Νεότερη καὶ Τελική.
Γ. Ἑπτὰ οἰκισμοὶ ὑπῆρξαν μόνο γιὰ μία περίοδο τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς: 1. «Κόμβος Μικροθηβῶν», 2. «Καρατζαγλί», 3. «Φυλάκη», 4. «Βουλοκαλύβα» 5. «Πουρναρόλακα», 6. «Καμάρα» καὶ 7. «Γρίτσα».
Ἀπὸ αὐτοὺς ὁ ἕνας, ἡ «Πουρναρόλακα», ὑπῆρξε καὶ δραστηριοποιήθηκε κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθική, ἕνας ἄλλος, ἡ «Καμάρα», ὑπῆρξε καὶ δραστηριοποιήθηκε κατὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ καὶ οἱ ὑπόλοιποι πέντε: 1. «Κόμβος Μικροθηβῶν», 2. «Καρατζαγλί», 3. «Φυλάκη», 4. «Βουλοκαλύβα» καὶ 5. «Γρίτσα», ὑπῆρξαν καὶ δραστηριοποιήθηκαν κατὰ τὴν Νεότερη καὶ τὴν Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχή.
Οἱ παραπάνω χρησιμοποιούμενες, ἐντὸς εἰσαγωγικῶν, ὀνομασίες τῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν, ὀφείλονται καὶ ἀνταποκρίνονται, ὅπως ἀναφέρθηκε ἤδη, στὶς σημερινὲς ὀνομασίες μὲ τὶς ὁποῖες εἶναι γνωστὲς οἱ τοποθεσίες τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, στὶς ὁποῖες ἐντοπίστηκαν οἱ δεκαοκτὼ γνωστοὶ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς αὐτῆς. Εἶναι οἱ ὀνομασίες οἱ ὁποῖες καθορίστηκαν ἀπὸ τοὺς ὑπεύθυνους ἐρευνητὲς ἀρχαιολόγους οἱ ὁποῖοι τοὺς ἀνακάλυψαν καὶ τοὺς μελέτησαν καὶ χρησιμοποιοῦνται στὰ σχετικὰ δημοσιεύματα.
Τὶς ὀνομασίες αὐτὲς θὰ χρησιμοποιήσουμε στὴ συνέχεια τῆς ἐργασίας μας γιὰ νὰ καταγράψουμε, ὅσα νομίζουμε ὅτι πρέπει ν’ ἀναφερθοῦν γιὰ τὸν καθένα ἀπὸ τοὺς οἰκισμοὺς αὐτούς, ἀρχίζοντας ἀπὸ τὸ βόρειο μέρος τῆς περιοχῆς τῆς Ἀχαΐας Φθιώτιδας τῆς ἀρχαιότητας, τὴν περιοχὴ τῆς Νέας Ἀγχιάλου καὶ τῶν Μικροθηβῶν καὶ καταλήγοντας στὸ νότιο μέρος, τὴν περιοχὴ Πτελεοῦ.
Πίνακας νεολιθικῶν οἰκισμῶν
περιοχῆς Ἁλμυροῦ κατὰ Νεολιθικὴ Ἐποχή.
| Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ (6.700/6.500 – 5.800/ 5.600 π.Χ.) | Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ
(5.800/5.600 – 5.400/5.300 π.Χ.) |
Νεότερη καὶ Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ
(5.400/5.300 – 3.300/3.100 π.Χ.) |
| Πύρασος | Πύρασος | Πύρασος |
| Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα | Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα | Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα |
| Πέρδικα 1 – Νταουτζιά | Πέρδικα 1 – Νταουτζιά | |
| Πέρδικα 2 | Πέρδικα 2 | |
| Μύλος Βαΐτση | Μύλος Βαΐτση | Μύλος Βαΐτση |
| Καραντζάνταλι | Καραντζάνταλι | |
| Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ | Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ | |
| Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα | Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα | Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα |
| Πουρναρόλακα | ||
| Φθιώτιδες Θῆβες | Φθιώτιδες Θῆβες | |
| Μπελίτσι | Μπελίτσι | |
| Ζερέλια | Ζερέλια | |
| Καμάρα | ||
| Κόμβος Μικροθηβῶν | ||
| Καρατζαγλὶ | ||
| Φυλάκη | ||
| Βουλοκαλύβα | ||
| Γρίτσα | ||
| Σύνολο οἰκισμῶν 9 | Σύνολο οἰκισμῶν 12 | Σύνολο οἰκισμῶν 12 |