Απὀ τὸ ὑπὸ ἔκδοση βιβλίο Η {ΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΑΛΜΥΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΟΧΗ
Ἡ ζωὴ στὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ
Εἰσαγωγικὸ σημείωμα
Ποιὰ ἦταν ἡ ἱστορία καὶ πῶς ἦταν ὀργανωμένη καὶ διαμορφωμένη ἡ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων καὶ τῶν κοινωνιῶν οἱ ὁποῖες δημιουργήθηκαν καὶ ἔζησαν στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ κατὰ τὴν Νεολιθικὴ Ἐποχὴ στοὺς παραπάνω, ἐντοπισμένους καὶ ἀναγνωρισμένους στὴν ἐποχὴ μας, δεκαοκτὼ νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς ἤ καὶ σὲ ἄλλους τῆς ἴδιας περιοχῆς οἱ ὁποῖοι ὁπωσδήποτε, πρέπει κατὰ τὴν ἐκτίμησὴ μας νὰ ὑπῆρχαν ἀλλὰ δὲν ἔχουν ἀκόμη ἀνακαλυφθεῖ;
Ἀρχικῶς πρέπει ν’ ἀναφερθεῖ καὶ νὰ γίνει δεκτὸ ὅτι εἶναι ὑπερβολικὰ δύσκολο, ἕως σχεδόν ἀδύνατο, ἀλλὰ καὶ ἀδιανόητο, νὰ δοθεῖ μία καὶ μόνη σαφής, κατατοπιστικὴ καὶ τεκμηριωμένη ἀπάντηση στὸ ἐρώτημα αὐτό, ὅσο ἀναλυτικὴ καὶ ἄν εἶναι αὐτὴ ἡ ἀπάντηση, ἡ ὁποία νὰ ἰσχύει καθολικῶς καὶ ὁμοιομόρφως γιὰ ἕνα χρονικὸ διάστημα μεγαλύτερο τῶν 3.000 χρόνων, ὄπως αὐτὸ τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, καὶ γιὰ τόσους διαφορετικοὺς οἰκισμούς, οἱ ὁποῖοι ἀπεῖχαν μεταξύ τους τοπικῶς ἀλλὰ καὶ χρονικῶς. Εἶναι σὰν νὰ θέλουμε νὰ δώσουμε μία ἀπάντηση στὸ ἐρώτημα «πῶς ἦταν ἡ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Τρωικοῦ Πολέμου ὡς τὸν 20ο αἰῶνα», δηλαδὴ γιὰ ἕνα χρονικὸ διάστημα ἐπίσης 3.000 χρόνων περίπου.
Μπορεῖ βεβαίως νὰ ἰσχύει σὲ μεγάλο βαθμὸ ἡ ἄποψη ὅτι οἱ μεταβολὲς καὶ οἱ ἐξελίξεις στὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων καὶ τῶν κοινωνιῶν τους κατὰ τὴν μακρινὴ ἐκείνη ἐποχὴ δὲν ἦταν τόσο ταχεῖες ὅσο ταχεῖες εἶναι, ἤ ἐκτιμοῦμε ὅτι εἶναι, οἱ μεταβολὲς καὶ οἱ ἐξελίξεις στὴν ἐποχή μας, ὅμως, ὅσο ἀργόσυρτες καὶ ἄν ἦταν ἤ ὅσο ἀργόσυρτες καὶ ἄν θεωροῦνται οἱ μεταβολὲς, κατὰ τὴν ὑπερτρισχιλιόχρονη μακρινὴ ἐκείνη ἐποχή, τὴν ἐποχὴ τοῦ λίθου, σίγουρα ὑπῆρξε πολὺ μεγάλη ἐξέλιξη στὸ πέρασμα τῶν τριάντα καὶ παραπάνω αἰώνων ἀπὸ τὴν πολὺ ἄγνωστη, τὴν ἀπόμακρη καὶ σκοτεινή, «Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ», στὰ 6.500 χιλιάδες χρόνια π.Χ., μέχρι τὴν ἀναντίρρητα πιὸ γνωστὴ καὶ φωτεινότερη, τὴν «Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ» στὰ 3.100 χρόνια π. Χ., περίπου.
Ἡ ζωὴ τῶν νεολιθικῶν ἀνθρώπων ἐξελισσόταν βεβαίως σταδιακῶς καὶ μὲ ἀργούς, γιὰ τὶς σύγχρονες ἀντιλήψεις, ρυθμοὺς στὴ διαδοχὴ τῶν διαφόρων ὑποπεριόδων τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, τὴν Ἀρχαιότερη, τὴν Μέση, τὴν Νεότερη καὶ τὴν Τελικὴ Νεολιθική.
Οἱ λεπτομέρειες τῆς ἐξελικτικῆς αὐτῆς πορείας καὶ τὰ διάφορα στάδιά της δὲν εἶναι δυνατόν νὰ εἶναι πολὺ γνωστὲς στοὺς ἀνθρώπους τῆς σύγχρονης ἐποχῆς. Μόνο γενικὲς περιγραφικὲς εἰκόνες μποροῦμε νὰ σχηματίσουμε καὶ αὐτὲς πάντοτε κάτω ἀπὸ τὸν ὁπωσδήποτε παραμορφωτικὸ καὶ θολωμένο φακὸ τῆς ἀναπόφευκτης ὑποκειμενικῆς ἀντίληψης ἑνὸς παρατηρητοῦ τοῦ εἰκοστοῦ πρώτου αἰῶνα.
Οἱ τεχνικὲς κατασκευαστικὲς λεπτομέρειες, οἱ καλλιτεχνικὲς θεωρήσεις καὶ νοοτροπίες, οἱ κοινωνικὲς ἀντιλήψεις καὶ οἱ κοσμοθεωρίες, οἱ σκέψεις γιὰ τὸ ὑπερφυσικὸ καὶ τὸ ὑπερπέραν, οἱ διαφορετικὲς συνήθειες ταφῆς καὶ κτέρισης τῶν τάφων καὶ πάρα πολλὲς ἄλλες λεπτομέρειες, οἱ ὁποῖες ἀνιχνεύονται στὰ οἰκιακὰ καὶ διαφόρων ἄλλων εἰδῶν κατάλοιπα τῶν κοινωνιῶν ἐκείνης τῆς ἐποχῆς καὶ οἱ ὁποῖες χρησιμοποιοῦνται ἀπὸ τοὺς ἐρευνητὲς γιὰ τὸν καθορισμὸ τῶν χρονικῶν ὁρίων τῶν ὑποπεριόδων τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, δὲν μπορεῖ ἰσχύουν γιὰ ὅλους τοὺς τόπους.
Τὰ ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα τῆς προϊστορικῆς περιόδου, τὰ ὁποῖα ἀπὸ τὴ φύση τους εἶναι «σιωπηλὰ» καὶ «ἄφωνα», ἀφοῦ αὐτὰ δὲν συνοδεύονται ἀπὸ σύγχρονὰ τους γραπτὰ κείμενα, θὰ παραμένουν, σὲ κάποιο βαθμό, αἰνιγματικὰ καὶ ἄγνωστα. Ὅσο καὶ περισσότερα ἀντικείμενα τῶν κατοίκων τῶν οἰκισμῶν ἐκείνων κι ἄν βρίσκουμε καὶ ὅσο λεπτομερῶς καὶ ἄν ἐξετάζουμε αὐτὰ δὲν θὰ παύσουν νὰ εἶναι, σὲ κάθε περίπτωση, τυχαῖα εὑρήματα, ἀποσπασματικὰ καί, κυρίως, ὄχι πάντοτε ἀναλογικὰ καὶ ἀντιπροσωπευτικά.
Τὰ εὑρήματα τῆς «Ἐποχῆς τοῦ Λίθου» θὰ παραμένουν πάντοτε σιωπηλά, σὲ μεγάλο βαθμὸ «ἀμίλητα» καὶ αἰνιγματικά. Γραπτὸ καὶ ἑπομένως σαφὲς δικό τους αὐθεντικὸ μήνυμα καὶ βέβαιη πληροφόρηση καὶ ἐνημέρωση δὲν θὰ μᾶς δίνουν. Ἔτσι στὴν πραγματικότητα δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε διαφορετικά, δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε τίποτε περισσότερο παρὰ νὰ στηριζόμαστε πάντοτε στὶς δικές μας ὑποκειμενικὲς προσωπικὲς ἐρμηνευτικὲς προσεγγίσεις τῶν μεμονωμένων καὶ ἀποσπασματικῶν αὐτῶν ἀντικειμένων ἤ καί, τὶς περισσότερες φορές, θραυσμάτων μόνο κάποιων ἀντικειμένων. Σὲ κάθε περίπτωση οἱ δικές μας κρίσεις καὶ θεωρήσεις θὰ εἶναι ἀναγκαστικὰ ἀπόψεις συγχρόνων ἀνθρώπων γιὰ δημιουργήματα ποὺ κατασκευάστηκαν πρὶν ἀπὸ χιλιάδες χρόνια.
Ὁ νοῦς τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, ὅσο παρατηρητικὸς καὶ διεισδυτικὸς καὶ ἄν εἶναι καὶ ὅσα ἀντικείμενα ἐκείνης τῆς ἐποχῆς καὶ ἄν ἐξετάσει, δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι βέβαιος ὅτι διαβάζει τὶς βαθύτερες σκέψεις καὶ κατανοεῖ τὴν ἀντίληψη, τὴν νοοτροπία καὶ τὴν φιλοσοφία τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου ποὺ ἔζησε 6.000 καὶ περισσότερα χρόνια, πρὶν ἀπὸ αὐτόν. Τὰ λίγα ἀποσπασματικὰ καὶ ὄχι πάντοτε ἀντιπροσωπευτικὰ «βουβὰ» ἀντικείμενα ποὺ μᾶς ἄφησαν οἱ μακρινοὶ ἐκεῖνοι πρόγονοί μας θὰ δημιουργοῦν πάντοτε πολλὰ ἐρωτήματα τὰ ὁποῖα θὰ ἐπιδέχονται πολλὲς καὶ διαφορετικὲς δυνατὲς ἀπαντήσεις.
Ἡ ζωὴ τοῦ κατοίκου τοῦ νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ τοῦ «Καραντζάνταλι», π.χ., ἦταν ὁπωσδήποτε διαφορετικὴ ἀπὸ αὐτὴ τοῦ κατοίκου τοῦ νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ τῆς «Ἀϊδινιώτικης Μαγούλας» ἤ τοῦ κατοίκου τῆς «Καμάρας» ἤ τῆς «Πυράσου». Ἀλλιώτικη ἦταν, πρέπει νὰ ἦταν, ἡ ζωὴ τῶν βουνίσιων κατοίκων καὶ ἀλλιώτικη ἡ ζωὴ τῶν καμπίσιων, ἀλλιώτικη ἡ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων τῶν παραθαλάσσιων νεολιθικῶν οἰκισμῶν καὶ ἀλλιώτικη τῶν κατοίκων τῶν χερσαίων περιοχῶν. Οἱ λεπτομέρειες τῶν διαφορῶν αὐτῶν μόνο ὑποθετικῶς καὶ θεωρητικῶς μπορεῖ νὰ διατυπωθοῦν καὶ πάντοτε μὲ τὶς ἐπιφυλάξεις τὶς ὁποῖες ἐπιβάλλει ἡ ὑποκειμενικὴ ἀντίληψη.
Οἱ διαφορὲς αὐτὲς καθορίζονταν, ὁπωσδήποτε, ἀπὸ τὶς διαφορετικὲς φυσικὲς περιβαλλοντικὲς συνθῆκες, ἀλλὰ καὶ κυρίως ἀπὸ τὴν διαφορετικὴ ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποίαν ἀναπτύχθηκαν οἱ διάφοροι νεολιθικοὶ οἰκισμοί.
Ἡ ζωή, σὲ ἀτομικὸ ἀλλὰ καὶ κοινωνικὸ ἐπίπεδο, κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχή, τὴν ἐποχὴ τοῦ 6.700/6.500 μέχρι τὸ 5.800/ 5.600 π.Χ., ἦταν ἀσφαλῶς πολὺ διαφορετικὴ ἀπὸ ἐκείνη τῆς Νεότερης καὶ τῆς Τελικῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, τῆς ἐποχῆς τοῦ 5.400/5.300 μέχρι τὸ 3.300/3.100 π.Χ.
Μεταξὺ τῶν δύο αὐτῶν ἐποχῶν μεσολαβεῖ ἕνα διάστημα περίπου 3.000 χρόνων σταδιακῆς καὶ ἀργόσυρτης ἐξέλιξης ἀλλὰ καὶ ἕνα διάστημα μεγάλων γεωλογικῶν καὶ κλιματικῶν μεταβολῶν, οἱ ὁποῖες ἐπέβαλαν ἀλλαγὲς τόσο στὴν πρακτικὴ τοῦ τρόπου ζωῆς ὅσο καὶ στὴν φιλοσοφικὴ τοποθέτηση τῶν ἀνθρώπων ἔναντι διαφόρων ἀξιῶν.
Ὁ ἄνθρωπος τῆς Ἀρχαιότερης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς ἦταν ἀσφαλῶς ἐντελῶς ἄγνωστος, θαμμένος στὸ ἀπώτατο καὶ σκοτεινὸ μυθικὸ παρελθόν, ἀκόμη καὶ γιὰ τὸν ἄνθρωπο τῆς Νεότερης καὶ τῆς Τελικῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς. Ἦταν τόσο ἄγνωστος, ἴσως καὶ πολὺ περισσότερο, ἀπὸ ὅσο ἄγνωστος παραμένει καὶ στὸν σημερικὸ ἄνθρωπο.
Κάτω ἀπὸ τέτοια προβλήματα, σκέψεις καὶ προβληματισμοὺς καὶ κάτω ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς παντελοῦς ἔλλειψης γραπτῶν πληροφοριῶν γιὰ τὴν προϊστορικὴ ἐποχή, τὸ μόνο ποὺ μᾶς εἶναι ἐπιτρεπτό, κατὰ τὴν ἄποψὴ μας, εἶναι μία γενικὴ προσωπικὴ ἑρμηνευτική, ὅσο τὸ δυνατόν λιγότερο ὑποθετική, προσέγγιση τῶν ἐλάχιστων καταλοίπων τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν, τὰ ὁποῖα διατηρήθηκαν ὡς τὴν ἐποχὴ μας καί, ἐντελῶς ἀποκομμένα, τοπικῶς καὶ χρονικῶς, τοποθετήθηκαν στὶς προθῆκες ἤ στὶς ἀποθῆκες ἑνὸς Μουσείου.
Ἡ προσωπικὴ αὐτὴ προσέγγιση, γενικῶς ἡ προσέγγιση τοῦ σημερινοῦ παρατηρητοῦ, ὅσο προσεκτικὴ καὶ ἄν εἶναι καὶ ὅσο εἰδικευμένες γνώσεις καὶ ἄν ἔχει αὐτός, δὲν μπορεῖ, σὲ κάθε περίπτωση, νὰ εἶναι ἀπαλλαγμένη ἀπὸ τὸ μειονέκτημα τοῦ νὰ εἶναι προσωπικὴ ἑρμηνευτικὴ «προσέγγιση» ἑνὸς σύγχρονου νοῦ, ἑνὸς νοῦ τοῦ εἰκοστοῦ πρώτου αἰῶνα, σ’ ἕνα τυχαῖο ἀντικείμενο ποὺ κατασκεύασε ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ζοῦσε 5.000 χρόνια πρὶν ἀπὸ αὐτόν, ἕνα ἀντικείμενο μάλιστα γιὰ τὸ ὁποῖο δὲν μπορεῖ νὰ εἴμαστε βέβαιοι ὅτι εἶναι ἀντιπροσωπευτικὸ τοῦ εἴδους του.
Ἡ καταγραφὴ τοῦ τρόπου τῆς ζωῆς καὶ τῶν κοινωνικῶν συνθηκῶν τῶν δεκάδων, τόσο διαφορετικῶν μεταξύ τους, νεολιθικῶν οἰκισμῶν, οἱ ὁποῖοι δημιουργήθηκαν καὶ ἀναπτύχθηκαν σὲ ἕνα χρονικὸ διάστημα 3.000 χρόνων στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, ἀπὸ τὴν παραλιακὴ «Πύρασο» ὡς τὸ ὀρεινὸ «Καραντζάνταλι» καὶ ἀπὸ τὴν καμπίσια «Ἁλμυριώτικη Μαγούλα» ὡς τὴν λοφώδη ἀλλὰ χλοερὴ «Γρίτσα», δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ γίνει κάτω ἀπὸ τὴν ἐπιβεβλημένη ἀπὸ τὴν πραγματικότητα συμπύκωση τοῦ χρόνου καὶ τὴν σύγχυση τῶν χρονικῶν ὁρίων.
Μὲ τὶς σκέψεις αὐτὲς θὰ καταθέσουμε κάποιες πληροφορίες, ἀλλὰ καὶ γενικὲς ἐρμηνευτικὲς θεωρήσεις καὶ προσεγγίσεις τῶν ἀρχαιολογικῶν καταλοίπων τῶν δεκαοκτὼ νεολιθικῶν οἰκισμῶν οἱ ὁποῖοι ἀναφέρθηκαν καὶ περιγράφηκαν παραπάνω, γιὰ τὴ ζωὴ τῶν κατοίκων τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ κατὰ τὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ. Καὶ φυσικὰ ἡ ζωὴ τῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ κατὰ τὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ δὲν μπορεῖ νὰ ἦταν πολὺ διαφορετικὴ ἀπὸ τὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων ἄλλων θεσσαλικῶν ἤ καὶ ἑλλαδικῶν περιοχῶν κατὰ τὴν ἴδια ἐποχὴ.