Μία ἄλλη ἐπισκόπηση

τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ  κινήματος τοῦ ἔτους 1878

                   Θὰ παρεμβάλουμε στὴ θέση αὐτή, θεωρῶντας το χρήσιμο συμπλήρωμα, ἕνα μικρὸ ἀπόσπασμα σχετικὸ μὲ  τὸ παρὸν κεφάλαιο, ἀπὸ τὰ  «Φθιωτικὰ» τοῦ Νικολάου Γιαννοπούλου, τὰ ὁποῖα ἐκδὀθηκαν τὸ ἔτος 1891, λίγα μόλις χρόνια   μετὰ τὴν πραγματοποίηση τῶν ἀναφερομένων γεγονότων καὶ, ὡς ἐκ τούτου, βεβαιωμένα καὶ ἀπὸ ἀφηγήσεις αὐτοπτῶν μαρτύρων:

                «Καὶ ταῦτα μὲν κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους. Κατὰ δὲ τὴν ὑποταγὴν τῆς Θεσσαλίας εἰς τοὺς Τούρκους τῷ 1414 ὑπετάχθη καὶ ἡ χώρα αὕτη. Καὶ οἱ μὲν Ἕλληνες, καθάπερ καὶ οἱ τῆς λοιπῆς Θεσσαλίας, ἀπεχώρησαν εἰς τὰ ὄρη, προτιμήσαντες  τὴν τραχύτητα τοῦ τόπου τῆς τουρκικῆς τυραννίας, οἱ δὲ Τοῦρκοι κατέλαβον τὴν εὔφορον πλὴν ἔρημον ἤδη χώραν καὶ πρὸς συνοικισμὸν ταύτης προσεκάλεσαν ἐκ τοῦ Ἰκονίου τῆς Ἀσίας, ὡς ἀνωτέρω εἶπον, τουρκικὸν γεωργικὸν πληθυσμόν, εἰς ὅν διένειμαν τὴν ἔρημον χώραν.

                     Τότε ἀπετελέσθησαν τὰ πλεῖστα τουρκικὰ χωρία, ὧν πλεῖστα ἔτσι καὶ νῦν σώζονται ἠρειπιωμένα καὶ κατοίκων ἔρημα.

                    Ὁ συρρεύσας κατ’ ἀρχὰς τουρκικὸς πληθυσμὸς ἦν μέγας, ὡς τοῦτο ἐξάγεται ἔκ τε τῆς ἐκτάσεως τῶν ἐρειπίων τῶν ἐγκαταλελειμμένων ἤδη χωρίων, καὶ τῆς πληθύος τῶν τουρκικῶν τεμενῶν καὶ νεκροταφείων. Ἀλλά, καίτοι ὁ τουρκικὸς πληθυσμὸς ὁσημέραι ηὔξανε καὶ ἐξηπλοῦτο ἀνὰ τὴν ἔρημον χώραν, δὲν ἐβράδυνεν ὅμως νὰ περισταλῇ καταστρεφόμενος ὑπὸ πανωλεθρίας πανώλους καὶ ἀγεληδὸν νὰ θάπτηται ὑπὸ τὴν κατακτηθεῖσαν γῆν! Τότε οἱ Ἕλληνες ἐνθαρρυνθέντες ἤρξαντο να συρρέουσι πανταχόθεν καὶ νὰ συνοικίζωνται εἰς τὰ πρὶν ὀθωμανικὰ χωρία ὡς δουλοπάροικοι.

                    Άλλά, καίτοι μετὰ τῶν Τούρκων βιοῦντες οἱ πεδινοὶ κάτοικοι, οὐδεμίαν ὅμως ἐπιμιξίαν ἔσχον, ἀλλὰ διετέλουν μέχρι τέλους τὰ δύο στοιχεῖα κεχωρισμένα, καθάπερ τὸ ὕδωρ καὶ τὸ ἔλαιον· καὶ οὕτω μετὰ τοσαύτας ἐπιδρομὰς τοσούτων καὶ τηλικοὐτων ξένων στοιχείων διατηροῦσιν οἰ κάτοικοι ἔτι καὶ νῦν τὴν γλῶσσαν καὶ τὸν ἐθνισμὸν αὑτῶν καὶ πολλὰ χαρακτηριστικὰ καὶ ἤθη καὶ ἔθιμα τῶν προγόνων των διασώζουσιν.

                    Οἱ δὲ ὀρεινοὶ κάτοικοι, ζῶντες εἰς τὰ ὑψηλά ὄρη τῆς Ὄθρυος, τὰ προπύργια ταῦτα τῶν φιλελευθέρων ἀνδρῶν, μακρὰν τῆς τουρκικῆς τυραννίας, καὶ ἀναπνέοντες τὴν γλυκεῖαν αὖραν τῆς ἐλευθερίας, διετήρησαν ἀλώβητον τὸν ἐθνισμὸν καὶ τὴν γλῶσσαν των· ἐκεῖ ὅπου ἤνθουν τὸ πάλαι αἱ ἀρχαῖαι φθιωτικαὶ πολίχναι καὶ ἐβασίλευε κατὰ τοὺς ἡρωϊκοὺς χρόνους τῶν χαλκοχιτώνων Ἀχαιῶν ὁ πτολίεθρος καὶ θεοῖς ἐπιείκελος Ἀχιλλεύς, ἐντὸς τῶν δρυμώνων καὶ χαραδρῶν τῆς Ὄθρυος, ὅπου δὲν ἠδύνατο ὁ βέβηλος ποῦς τοῦ τυράννου νὰ πατήσῃ, ἤκμαζον ὡραῖα καὶ ἀνθηρὰ χωρία, οἱ Κωφοί, οἱ Κοκκωτοί, ὁ Πλάτανος, ἡ Βρύναινα, ἡ Γοῦρα, ἡ γηραιὰ καὶ σεβασμία Μονὴ τῆς Ξενιᾶς, τὸ ἄσυλον τοῦτο τῶν γραμμάτων καὶ τῆς θρησκείας, καὶ ἄλλα τινὰ ἐξασκήσαντα κατὰ τοὺς χρόνους τῆς δουλείας πίεσίν τινα καὶ ἐπιρροὴν ἐπὶ τῶν πεδινῶν χωρίων.

                       Ἐν Κωφοῖς ἦτο ἡ ἄμμεσος συνεννόησις τῶν Ἑλλήνων πρὸς τὰς ἐγχωρίους τουρκικὰς ἀρχάς· ἐκεῖ ἥδρευεν ὁ Βοεβόδας, ἤτοι ὁ ἀνώτερος διοικητὴς τῆς χώρας, εἰς ὅν ὑπήγοντο οὐ μόνον τὰ ἐπὶ τῆς Ὄθρυος χωρία, ἀλλὰ καὶ τὰ πεδινὰ καὶ ὁ Πλάτανος, ἡ Σούρπη, τὸ Σέσκλον καὶ ὁ Ἅγιος Λαυρέντιος τοῦ Βόλου, καλούμενα τότε Κοκόσια· ἐκεῖ ἐκρεμῶντο ἐπὶ τῶν σωζομένων ἔτι πλατάνων οἱ μάρτυρες τῆς ἐλευθερίας ὐπὸ τοῦ τούρκου διοικητοῦ! ἐκεῖ ἥδρευεν καὶ ὁ πνευματικὸς ἀρχηγὸς τῆς χώρας· πέραν δὲ τοῦ χωρίου τούτου δὲν ἠδύνατο ὁ βάρβαρος κατακτητὴς νὰ προχωρήσῃ· αἱ τραχεῖαι καὶ ἀνωφερεῖς καὶ ἀπότομοι χαράδραι καὶ φάραγγες τοῦ ὄρους δὲν τῷ ἐπέτρεπον τοῦτο.

                    Ἡ Γοῦρα ἦτο τὸ κέντρον τῶν κλεφτῶν· καὶ πρὸ τοῦ ἀγῶνος καὶ μετ’ αὐτόν. Ἀκμάζον δὲ τὸ χωρίον ἀπὸ τῶν βυζαντινῶν ἤδη χρόνων, ὑπερεῖχε πάντων τῶν ἄλλων χωρίων οὐ μόνον κατὰ τὸν πληθυσμόν, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν βιομηχανίαν· ἐνταῦθα κατεσκευάζοντο αἱ ὀνομασταὶ καθ’ ἅπασαν τὴν ἑλληνικὴν χερσόνησον ὑάμπολαι καὶ ἄλλα τινὰ εἴδη μαλλίνων καλυμμάτων· ἤκμαζε σὲ ἡ Γούρα οὐ μόνον κατὰ τὴν κατασκευὴν τοιούτων καλυμμάτων, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν βυρσοδεψίαν καὶ τὰ λαμπρὰ σχολεῖα της.

                     Ἐνταῦθα ἐδιδαξεν ἐπί τινα χρόνον ὁ ἀοίδιμος Στέφανος ὁ Κομμητᾶς, ἐκ Κωφῶν, ἀκμάσας περὶ τὰς ἀρχὰς τοῦ παρόντος αἰῶνος.Ἦσαν δὲ ὀνομαστὰ τότε τὰ σχολεῖα τῶν Κωφῶν, τῆς Γούρας καὶ τῆς Ξενιᾶς, καὶ ἐν αὐτοῖς ἐφοίτων οὐ μόνον ἐκ τῶν πεδινῶν χωρίων νέοι διψῶντες ἑλληνικῆς παιδείας καὶ μαθήσεως, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν ἀπωτέρων μερῶν τῆς Θεσσαλίας.

                   Ἐν δὲ τῇ μονῇ τῆς Ξενιᾶς, ἀκμαζούσῃ τότε οὐ μόνον διὰ τὸν πλοῦτον της, ἀλλὰ καὶ διὰ τοὺς ἐν αὐτῇ πεπαιδευμένους μοναχοὺς καὶ τὴν πλουσίαν βιβλιοθήκην της, ἐφοίτων οἰ Ἑλληνόπαιδες διδασκόμενοι τὰ ἐγκύκλια γράμματα. Οἱ δὲ κλέφται εἰς οὐδὲν ἕτερον θεσσαλικὸν ὄρος ἦσαν ἀσφαλέστεροι, ἤ εἰς τὰ Γουριώτικα βουνά· τὰ Ἁρματωλίκια τῆς Γούρας ἡμιλλῶντο πρὸς τὰ τῶν ἄλλων θεσσαλικῶν ὀρέων διά τε τὸ φύσει ἀσφαλὲς καὶ ἀπότομον τοῦ ὄρους καὶ διά τὴν κεντρικήν, οὕτως εἰπεῖν, θέσιν αὐτοῦ προς τε τὴν Θεσσαλίαν καὶ τὴν λοιπὴν Ἑλλάδα· ἔτι καὶ διὰ τὴν πρόθυμον συνδρομὴν καὶ ὑποστήριξιν, ἥν εὕρισκον ἐνταῦθα ἐκ μέρους τῶν κατοίκων οἱ κλέφται.

                      Ἀλλά, φεῦ! ἀρξαμένου τοῦ ἀγῶνος, κατεστράφησαν τὰ πρὶν ἀνθοῦντα καὶ ἀκμάζοντα τῆς Ὄθρυος χωρία· εἰς τὴν πρώτην καταστροφὴν προσετέθη  καὶ ἑτέρα διὰ τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1854· καὶ τρίτη, ἡ τοῦ 1878, καθ’ ἅς ἐντελῶς παρήκμασαν καὶ κατεστράφησαν· καθότι τὸ θέατρον ὅλων τῶν ἐπαναστάσεων τούτων, ἀπὸ τοῦ ἀγῶνος καὶ ἐντεῦθεν, ὑπῆρξεν, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ἡ ἐπαρχία Ἀλμυροῦ.

                    Αὕτη, κειμένη ἐν τῇ μεθορίῳ γραμμῇ, δὲν ἠδύνατο νὰ μένῃ ἀμέτοχος καὶ ἀπαθὴς θεατὴς τῶν ἑλληνικῶν ἀγώνων. Οἱ κάτοικοι, θερμαινόμενοι ὑπὸ τοῦ ἱεροῦ πρὸς τὴν ἐλευθερίαν πυρὸς καὶ ὑποκινούμενοι ὑπὸ τῶν ἀδιαλείπτων σχεδὸν ὀρεσιβίων λῃστῶν, ὧν ἡ φωλεὰ ἀπὸ τῆς ἀνεξαρτησίας ἤδη τῆς Ἑλλάδος καὶ ἐντεῦθεν ἦτο κυρίως ἡ Ὄθρυς, διεδραμάτισαν σπουδαῖον μέρος κατὰ τὰς τελευταίας θεσσαλικὰς ἐξεγέρσεις.

                  Αἱ ἐπαναστάσεις τοῦ Παπακώστα καὶ τοῦ Κυριάκου, ἡ πυρπόλησις τοῦ Πλατάνου καὶ τῆς Ξενιᾶς κατὰ τὰς τρεῖς τελευταίας ἐπαναστάσεις, καὶ τ’ ἀνδραγαθήματα του Ζήκου κατὰ τὴν φοβερὰν ἐκείνην ἀλληλοκτονίαν τῆς 20 Ἰανουαρίου τοῦ 1878 ἐν τῇ Μονῇ τῆς Ξενιᾶς, κατέδειξαν, ὅτι οἱ κάτοικοι καὶ τὴν ζωὴν καὶ τὴν περιουσίαν αὑτῶν προσφέρουσιν ὁλοκαύτωμα εἰς τὸν βωμὸν τῆς ἐλευθερίας.

                    Περὶ τῆς τελευταίας ταύτης θεσσαλικῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1878 ἐκτενέστερον ἔγραψεν ὁ κ. Μ. Σεϋζάνης ἐν τῷ ἔργῳ αὑτοῦ «Ἡ πολιτικὴ τῆς Ἑλλάδος καὶ ἡ ἐπανάστασις τοῦ 1878». Ἐξ αὐτοῦ δὲ κᾀγὼ θὰ σταχυολογήσω ὅ,τι ἀναφέρεται εἰς τὴν σύγχρονον ἱστορίαν τῆς χώρας.

                     Τῆ 16 Ἰανουαρίου τοῦ 1878 τὰ ἐπαναστατικὰ σώματα ὑπὸ τὸν Ἰωάννην Βελλέντζαν, συγκεντρωθέντα ἐν τῷ χωρίῳ Βρύναινα, ἔνθα εἶχε μεταβῇ καὶ ὁ ἐκ τῶν προκρίτων τοῦ Ἀλμυροῦ Δημ. Οἰκονομίδης, πρὸ πολλοῦ ἤδη μερμηρίζων κατὰ φρένα τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς δούλης πατρίδος, καὶ δοξολογίας τελεσθείσης ὑπὸ τοῦ ἱερομονάχου κ. Ἀγαθαγγέλου Τσιακμακοπούλου, ἀνεπετάθη ἡ σημαία τῆς ἐπαναστάσεως. Καὶ κατ’ ἀρχὰς μὲν ἀπεφασίσθη ἡ ἐξ ἐφόδου κατάληψις τῆς Μονῆς Ξενιᾶς, ἐν ᾗ ἦσαν ὠχυρωμένοι 50 Ὀθωμανοὶ, ἤ, ἐν ἀνάγκῃ, ἡ καταστροφὴ αὐτῆς· μὴ γενομένης δὲ δεκτῆς τῆς προτάσεως ταύτης, τὴν ἐπιοῦσαν κατέλαβον τὰς πέριξ ὀχυρὰς θέσεις.

                    Περὶ δὲ τὴν 11 ὥραν π. μ. 600 περίπου Γκέκηδες ἐξ Ἀλμυροῦ ὥρμησαν κατὰ τῶν ἐν Ἁγίᾳ Παρασκευῇ ὀχυρωθέντων, καὶ μικροῦ δεῖν, αἱχμαλωτιζομένων, ὅτε ἔσπευσεν ὁ ἀνδρεῖος Ζῆκος πρὸς βοήθειαν καὶ μετ’ ὀλίγον ὥρμησε ξιφήρης κατά τοῦ ἐχθροῦ. Τοῦτον ἐμιμήθησαν καὶ οἱ λοιποί, καὶ οὕτως ὁ ἐχθρὸς ἐτράπη εἰς ἄτακτον φυγήν. Περὶ δὲ τὴν δύσιν τοῦ ἡλίου τὸ πῦρ ἔπαυσεν, ὁ δὲ ἐχθρὸς κακῶς ἔχων ἐπανέκαμψεν εἰς τὴν Μονήν, ἐν ᾗ ὠχυρώθη.

                        Τοσαύτη δ’ ἦν ἡ μανία τῶν Τούρκων διὰ τὴν ἀποτυχίαν ταύτην, ὥστε ὁ υἱὸς τοῦ ἀρχηγοῦ τῶν Γκέκηδων ἔσυρε τὸ ξίφος ἵνα φονεύσῃ τὸν ἡγούμενον τῆς μονῆς, ἀλλ’  ἀπεκρούσθη ὑπὸ τοῦ ταγματάρχου Ἀλμυροῦ Μουσταφᾶ Μπίμπας. Κατὰ τὴν μάχην ταύτην ἐφονεύθησαν ἐκ μὲν τῶν Ἑλλήνων 4, ἐκ δὲ τῶν Τούρκων περὶ τοὺς 100, ἐν οἷς διάφοροι βαθμοφόροι.

                    Καὶ τοιαύτη μὲν ἡ πρώτη μάχη. Περὶ δὲ τὸ λυκαυγὲς τῆς 20 Ἰανουαρίου, ἐνῷ οἱ ἐπαναστάται κατεγίνοντο εἰς τὰ τῆς τροφῆς, οἱ Τοῦρκοι ἐπωφεληθέντες τῆς ὁμίχλης εἶχον καταλάβει μεθ’ ἐνὸς ὀρεινοῦ τηλεβόλου τὰς ἐπικαιροτέρας θέσεις τοῦ πρὸς Α. τοῦ Πλατάνου λόφου Ἁγίου Ἠλία, πλὴν τῆς κορυφῆς, ἐν ᾗ ἔμεινεν ἐπαναστατικὴ φρουρά.

                     Αἴφνης ἠκούσθησαν πυροβολισμοὶ καὶ οἱ ἡμέτεροι ἐφώρμησαν κατὰ τῶν ἐχθρῶν, ἐν οἷς οὐκ ὀλίγον φόβον καὶ σύγχυσιν ἐνέσπειραν. Τῆς μάχης ἐξακολουθούσης πεισματώδους ἑκατέθωθεν, χωρικοί τινες, τραπέντες ἐκ φόβου μᾶλλον πρὸς τὴν θέσιν Γελαδόγραικα, λεληθότως  πως κατέλαβον τὰ νῶτα τοῦ ἐχθροῦ, καθ’ οὗ ἤρξαντο  πυροβολοῦντες· ἐκεῖνοι δὲ νομίσαντες, ὅτι ἡ πρὸς τὸ μέρος ἐκεῖνο ὑποχώρησις ἦν ἐπίνδυνος, ἔσπευσαν ὅπως ὀχυρωθῶσιν ἐν τῇ Μονῇ, καὶ ἐν τῇ φυγῇ των συνέλαβον δύο τῶν ἐπαναστατῶν, οὕς πάραυτα κατέσφαξαν.

                 Τοῦτο ἰδὀντες οἱ πλησιέστεροι τῶν ἐπαναστατῶν ἀφῆκαν φωνὴν ἐκδικήσεως, μεταδοθεῖσαν ἐν ἀκαρεὶ εἰς ἅπαντα τὰ ἐπαναστατικὰ σώματα, φοβερὰ δ’ ἠκούσθη κραυγή, οἱ πυροβολισμοὶ ἐμετριάσθησαν, πολλοὶ δὲ τῶν ἐπαναστατῶν ἐφώρμησαν ξιφήρεις κατὰ τῶν ἐχθρῶν.

                 Τὴν στιγμὴν ἐκείνη ἐφάνη σπεύδουσα νέα ἐπικουρία τοῖς ἐπαναστάταις, ὁ δὲ Μουσταφᾶ – Μπίμπας, βλέπων ἑαυτὸν πάντοθεν στενῶς πολιορκούμενον, διατάσσει ὐποχώρησιν, ἥτις τρέπεται εἰς ἄτακτον φυγὴν, καὶ ἐπηκολύθησεν ἀνηλεὴς σφαγή.

                   «Οὐδεὶς τραυματίας κατὰ τὴν στιγμὴν ἐκείνην», λέγει ὁ κ. Σεϋζάνης, «εὗρεν ἔλεος! οὐδεὶς ἐφάνη καμπτόμενος! οὐδεὶς τέλος τῶν ἐχθρῶν διετήρησεν ὀλίγον θάρρος! ἀλλὰ πάντες ῥίπτοντες καὶ ὅπλον καὶ ξίφος καὶ πᾶν ὅπερ μεθ’ ἑαυτῶν ἔφερον, ἔσπευδον ὅπως σωθῶσιν ἐν τῇ Μονῇ».

                     Ὁ Γάλλος ἐθελοντὴς Βίκτωρ Cyrill χαρακτηρίζει ὡς ἑξῆς τὴν μάχην ταύτην «Τὸ ὡραῖον αὐτὸ θέαμα διήρκεσε πλέον τῆς ὥρας· δὲν ἤκουέ τις πλέον πυροβολισμούς, ἀλλὰ κτύπους ξιφῶν καὶ γοερὰς κραυγὰς σφαζομένων Γκέκηδων! Ἐνόμιζέ τις, ὅτι οὐχὶ μάχη, ἀλλὰ σύγκρουσις βλάχων γίγνεται· διότι πολλοὶ τῶν ἐχθρῶν ἐκυνηγήθησαν διὰ τῶν πετρῶν καὶ εἶτα κατεσφάγησαν διὰ τῆς ξιφολόγχης».

                       Πρὸς τὸ ἑσπέρας κατέπαυσεν ἡ μάχη· οἱ δὲ ἐχθροὶ ἀφέντες ἐπὶ τοῦ πεδίου τῆς μάχης 80 φονευμένους καὶ διπλασίους σχεδὸν τραυματίας, ὠχυρώθησαν ἐν τῇ Μονῇ μέχρι τοῦ μεσονυκτίου, ὅτι, πιπτούσης ῥαγδαίας βροχῆς, ἐπεχείρησαν ἔξοδον εἰς Ἀλμυρόν.

                    Τοιαύτη ἐν βραχεῖ ὑπῆρξεν ἡ εὔνους τοῖς ἑλληνικοῖς ὅπλοις μάχη, καθ’ ἥν ἐστέφθησαν τὸ δεύτερον ἤδη ἐν τῇ μονῇ τῆς Ξενιᾶς τὰ ἑλληνικὰ ὅπλα δι’ ἀμαράντων δόξης καὶ νίκης, καὶ ἡ ἱστορία τῆς νέας Ἑλλάδος συνεχίσθη μὲ τὴν ἱστορίαν τῶν Μαραθωνομάχων καὶ Σαλαμινομάχων.

                     Τὴν δὲ 2 Φεβρουαρίου 1878 οἱ ἐν Κελλερίοις διαμένοντες ὑπὸ τοὺς δύο Βελλέντζας 600 περίπου ἐπαναστάται κατέλαβον τὴν κωμόπολιν Πλάτανον, τὴν δ’ ἐπιοῦσαν περὶ τὸ λυκαυγές, καταλαβόντες τὰς πλησιεστέρας ἐπικαίρους θέσεις, ἤτοι τὸν ὑπερκείμενον τοῦ χωρίου λόφον, τὸ χωρίον Μπακλαλί, τοὺς ἀμπελῶνας τοῦ Πλατάνου καὶ τὸν πρὸς Α. τοῦ χωρίου βουνὸν Ἅγιον Ἠλίαν, ἤρξαντο τοῦ πυρός, τὴν ἔναρξιν τῆς μάχης σημανάντων ἅμα τῇ ἐπιτολῇ τοῦ ἡλίου τῶν τουρκικῶν τηλεβόλων ἠχησάντων τρίς· δύναμις δ’ ἐχθρικὴ συγκειμένη ἐκ 2000 τακτικοῦ στρατοῦ ἐξῆλθεν ἐξ Ἀλμυροῦ φαλλαγγηδὸν σπεύδουσα πρὸς ἐπικουρίαν τῶν ἐν Πλατάνῳ ὠχυρωμένων Τούρκων.

                    Συγχρόνως δὲ 200 περίπου Γκέκηδες προέβαινον κατὰ τῶν ἐν τῷ χωρίῳ Μπακλαλὶ ὀχυρωθέντων, οἵτινες, ἐγκαταλιπόντες τὰς θέσεις των, ἐπετέθησαν ὁρμητικῶς κατὰ τῶν Γκέκηδων, ἀλλ’ ἠναγκάσθησαν ἔπειτα νὰ ὑποχωρήσωσιν ἀποκρουσθέντες ὑπὸ ἰσχυρᾶς τουρκικῆς δυνάμεως, καὶ οὕτως οἱ Γκέκηδες ἐπωφεληθέντες τῆς στιγμῆς ταύτης προύχώρησαν ἀμαχητεὶ εἰς Πλάτανον.

                   Ὁ δ’ ἐν τῇ πεδιάδι τουρκικὸς στρατός, καταδιωκόμενος ὑπὸ τῶν λοιπῶν στρατιωτικῶν σωμάτων, ὠπισθοχώρει φεύγων ἐν μεγίστῃ ἀταξίᾳ εἰς Ἀλμυρόν. Ἐνθαρυνθέντες δὲ οἱ ἐπαναστάται κατεδίωκον αὐτοὺς ἀτάκτως καὶ ὁρμητικῶς μέχρι σχεδὸν τοῦ στρατῶνος, ὅτε νέον σῶμα ἐκ 300 περίπου Γκέκηδων ἐξελθὸν ἐκ τοῦ ΒΔ μέρους τῆς πόλεως, ἵνα καταλάβῃ τὰ νῶτα αὐτῶν, ἠνάγκασεν αὐτοὺς νὰ ὐποχωρήσωσιν.

                     Οἱ δὲ ἐν Πλατάνῳ Γκέκηδες, ἀποθηριωθέντες καὶ ἐπωφελούμενοι τῆς στιγμῆς ταύτης, ἤρξαντο θύοντες καὶ ἀπολλύοντες πᾶν τὸ προστυχόν, φονεύοντες δηλ. δῃοῦντες καὶ ἐμπρήθοντες! Πρὸς δὲ τὸ ἑσπέρας τῆς ἡμέρας ἐκείνης κατέπαυσεν ἡ μάχη, καθ’ ἥν τὰ μὲν ἑλληνικὰ ὅπλα ἐστέφθησαν δι’ ἀμαράντων στεφάνων λαμπρᾶς καὶ ἐνδόξου νίκης· ἐκ δὲ τῶν Τούρκων, ἀνάνδρως πεσόντων καὶ τραυματισθέντων πολλῶν, ὑπεχώρησαν οἱ λοιποὶ κακῶς ἔχοντες εἰς Ἀλμυρόν.

                       Καὶ μέχρι μὲν τῆς 8 Φεβρουαρίου οὐδεμία ἐχθροπραξία ἑκατέρωθεν ἔλαβε χώραν. Ἐνισχυθέντων δ’ ἀκολούθως ἀμφοτέρων τῶν μερῶν δι’ ἰσχυρῶν ἐπικουριῶν, τῶν μὲν Τούρκων διὰ Ζεϊμπέκων, ἀφιχθέντων ἐκ Βόλου, τῶν δ’ ἡμετέρων διὰ τοῦ ὑπὸ τὸν Μ. Νικολαΐδην σώματος τῶν φοιτητῶν, συνεκροτήθη μάχη κρατερά, ἀρξαμένη ἀπὸ τῆς 6 π. μ. τῆς 10 Φεβρουαρίου, ἡμέρας Παρασκευῆς, ἔν ᾗ οἱ Τοῦρκοι συνήθως συνάπτουσι τὰς μάχας.

                   Τρὶς ἤχησαν τὰ ἐν τῷ ὀθωμανικῷ στρατῶνι τοῦ Ἀλμυροῦ τηλεβόλα καὶ ἐξῆλθε μοῖρα στρατιωτικὴ ὑπὸ τὸν Ἀγκιὰν Βέην, συγκειμένη ἐκ 3 ταγμάτων πεζικοῦ καὶ 4000 ἐπικουρικοῦ στρατοῦ. Καὶ ὁ μὲν ἐπικουρικὸς στρατὸς ἐτάχθη πρὸς τὸ μέτωπον, 4 σὲ τάγματα ἐκ τῆς ἀριστερᾶς καὶ δύο ἴλαι ἱππικοῦ ἐκ τῆς δεξιᾶς πτέρυγος ὡρίσθησαν πρὸς ἔφοδον.

                   Κατὰ τῆς δυνάμεως ταύτης  οἱ ἡμέτεροι δὲν εἶχον ν’ ἀντιτάξωσι πλέον τῶν 800 ἀνδρῶν μετά τινων ἐγχωρίων· οὐχ ἧττον ἀπεφάσισαν νὰ ὑπερασπίσωσι τὸ χωρίον ἐρρωμένως, καταλαβόντες τὰς πέριξ ἐπικαίρους θέσεις, ἤτοι τὸν Ἅγιον Ἀντώνιον ὁ Α. Βελλέντζας μετὰ 160 ἀνδρῶν· τὸ χωρίον Μπακλαλὶ ὁ Γ. Νικολαΐδης μετὰ τοῦ Γάλλου Victor Cyrill καὶ 50 ἀνδρῶν· τὸν ὑπερκείμενον τοῦ χωρίου λόφου κατέλαβον 60 ἄνδρες ὑπὸ τὸν Α. Μήτσαν, τοὺς δυτικοὺς τοῦ χωρίου λόφους κατέλαβεν ὁ Ζῆκος μεθ’ 60 ἀνδρῶν, ὁ Θρασ. Βελλέντζας μεθ’ 65 ἀνδρῶν κατέλαβε τὴν Α. πλευρὰν τοῦ χωρίου· 50 δὲ Πλατανιῶται τὰ πρὸ τοῦ χωρίου ὀχυρώματα.

                      Οὕτω δὲ παρατεταγμένοι οἱ ἡμέτεροι ἐσχημάτιζον ἡμικύκλιον, οὗ τινος τὰ δύο ἄκρα ἀπετέλουν ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος καὶ οἱ παρὰ τὸ Μπακλαλὶ λόφοι, τὸ δὲ βάθος ἡ ὄπισθεν τοῦ Ἁγίου Ἀνωνίου ῥάχις καὶ τὰ ὑπὲρ αὐτὴν ὑψώματα.

                    Περὶ δὲ τὴν 9 τῆς πρωίας ὥραν ὁ ἐχθρὸς προχωρήσας βραδέως διῃρέθη εἰς τρία σώματα, ὧν τὸ μὲν ἕν διηυθύνθη κατὰ τῶν ἐπὶ τῶν λόφων τοῦ χωρίου Μπακλαλί, τὸ δὲ β΄ μετὰ τοῦ πυροβολικοῦ κατὰ τῶν ἐν Ἁγίῳ Ἀντωνίῳ, τὸ δὲ γ΄, διαιρεθὲν ἐπίσης εἰς δύο, διηυθύνετο κατὰ τῆς Α. Πλευρᾶς τοῦ χωρίου.

                     Ἡ μάχη ἤρξατο πεισματωδῶς ἀμφοτέρωθεν· τὰ δὲ τουρκικὰ τηλεβόλα ἀντήχουν ἰσχυρῶς ἐκπέμποντα καταστρεπτικὰ πυρὰ κατὰ τοῦ Πλατάνου καὶ ἀποτεφροῦντα τὸ ἄλλοτε ἀνθοῦν χωρίον. Καὶ ἡ μὲν μάχη ἐξηκολούθει κρατερά, κρατηθέντος τοῦ ἐχθροῦ ἐν ἀμηχανίᾳ· ἄτακτοι δέ τινες εἰσελθόντες ἐν τῷ χωρίῳ ἤρξαντο δῃοῦντες καὶ ἐμπρήοντες αὐτό. Περὶ δὲ τὴν μεσημβρίαν ἤρξαντο οἱ ἡμέτεροι ὑποχωροῦντες δι’ ἔλλειψιν πολεμοφοδίων.

                  Τὴν αὐτὴν στιγμὴν ἀφίκετο εἰς Κεφάλωσιν καὶ ὁ λόχος τῶν Θηβαίων, οὗ μέρος συνεπλάκη μετ’ ἴλης ἱππικοῦ, καθ’ ἧς ἐρρωμένως ἐμάχετο. Περὶ τὴν 4 μ. μ. ἡ μάχη κατέπαυσε, στερουμένων τῶν ἡμετέρων πολεμοφοδίων καὶ ἀποσυρθέντων εἰς τὰ ἐγγὺς χωρία Κελέρια καὶ Βρύνιναν μετ’ ἀπωλείας 16 φονευμένων καὶ 14 τραυματιῶν· αἱ δὲ τοῦ ἐχθροῦ ἀπώλειαι ἀνήρχοντο εἰς 200 φονευμένους καὶ διπλασίους τραυματίας.

                    Καὶ οἱ μὲν Τοῦρκοι κατέλαβον μετὰ τὴν ὑποχώρησιν τῶν ἡμετέρων τὸ χωρίον (Πλάτανον) καὶ κατέκαυσαν αὐτό· ὁ δὲ τῶν Θηβαίων λόχος ἀπεσύρθη εἰς μονὴν Ξενιᾶς, ψάλλων καθ’ ὁδὸν τὸ αὐτοσχέδιον τραγοῦδι του καὶ ἐξυμνῶν τὰ κατορθώματά του:

                  Ἕνα μπαϊράκι ξέβγαινε ἀπ’ τῆς Ξενιᾶς τὰ μέρη

                     Ἔλαμψ’ ὁ κάμπος τ’  Ἀλμυροῦ, ταράχτηκε τ’ ἀσκέρι.

                        Οὕτω κατὰ τὴν ἔνδοξον μὲν ἐκείνην ἡμέραν ἀνεδείχθησαν νικηφόρα πάλιν τὰ ἑλληνικὰ ὅπλα, τὸ δεύερον ἤδη δοξασθέντα ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ  Ἀλμυροῦ, ἐμβαλόντα τρόμον καὶ φρίκην εἰς τὰς πολυαρίθμους τουρκικὰς στρατιάς, ὥστε ὁ Μουχλῆ  πασιᾶς διετείνετο λέγων, ὅτι ἡ φρουρὰ τοῦ Πλατάνου συνέκειτο ἐκ δύο χιλιάδων τοὐλάχιστον τακτικοῦ στρατοῦ· ἀπαισίαν δέ, καθ’ ἥν ἡ ὡραία καὶ ἀνθηρὰ κωμόπολις τοῦ Πλατάνου μετεβλήθη εἰς τέφραν καὶ σωρὸν ἐρειπίων!

                     Ἔκτοτε οί κάτοικοι διεσκορπίσθησαν συνελθόντες εἰς τὰ πλησιόχωρα ἑλληνικὰ χωρία πειναλέοι καὶ ῥακένδυτοι καὶ ἐκεῖθεν εἰς Ἀθήνας, φεύγοντες τὴν τουρκικὴν θηριωδίαν, μεχρισοῦ, δοθείσης ἀμνηστείας, τῇ μεσολαβήσει τῆς ἀγγλικῆς κυβερνήσεως διὰ τῶν ἀντιπροσώπων αὑτῆς Blount καὶ Merlin, τοῦ μὲν γενικοῦ προξένου ἐν Ἀθήναις, τοῦ δὲ προξένου ἐν Θεσσαλονίκῃ, οἵτινες συνωδευμένοι καὶ ὑπὸ τῶν ἀξιωματικῶν τοῦ εἰς τὸν λιμένα Ἀλμυροῦ καταπλεύσαντος ἀγγλικοῦ θωρηκτοῦ the Falkos) μετέβησαν τὴν 10 Ἀπριλίου ἐξ  Ἀλμυροῦ εἰς Κελέρια, καὶ ἐκεῖ πολλὰ ὑποσχεθἐντες τοῖς ἐπαναστάταις, πρὸς δὲ ὅτι ἡ ἀγγλικὴ κυβέρνησις θέλει λἀβει ὑπ’ ὄψει τὰ δίκαια τῶν Ἑλλήνων κλπ. κατώρθωσαν ὥστε κατέπαυσεν ἡ ἐπανάστασις καὶ ἐδόθη ἀμνηστεία τοῖς ἐπαναστατήσασι κατοίκοις, οἵτινες ἐπανέκαμψαν εἰς τὸ πάτριον ἔδαφος, κρύπτοντες ὑπὸ τὰ ἐρείπια τῶν οἰκιῶν των τὴν πενίαν καὶ γυμνότητά των, καὶ μόλις σήμερον ἀριθμεῖ ἡ κώμη περὶ τὰς 300 οἰκογενείας, ἐνῶ πλεῖσται διαμένουσιν ἔκτοτε ἐν Ἁλμυρῷ καὶ ἀλλαχοῦ.

                        Τέλος τὴν 17 Αὐγούστου 1881 ἀνέλαμψεν ὁ ἥλιος τῆς ἐλευθερίας εἰς τὴν τέως δούλην ἐπαρχίαν, τὸ δὲ μέλλον αὐτῆς συνεταὐτίσθη μετὰ τοῦ μέλλοντος καὶ τῆς ἱστορίας τῆς ἐλευθέρας μητρὸς Ἑλλάδος».

 

Οἱ ἀγωνιστὲς οἱ ὁποῖοι  εἶχαν συγκεντρωθεῖ στὴν Βρύναινα καὶ ἔλαβαν μέρος στὴν δοξολογία καὶ στὴν κήρυξη τῆς ἔναρξης τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνα,  ἀποφάσισαν, σὲ πρώτη φάση, νὰ καταλάβουν τὸ Κάτω Μοναστῆρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, τὸ ὁποῖο κατεῖχαν ὀχυρωμένοι σ’ αὐτὸ 50 Ὀθωμανοί. Ἦταν ἡ τουρκικὴ στρατιωτικὴ μονάδα ἡ ὁποία εἶχε ἕδρα τὴν Βρύναινα τὸν προηγούμενο χρόνο 1877, ὅπως ἀνέφερε ὁ Δἠμαρχος Πτελεατῶν Γενναῖος Σκούρας σὲ ἀναφορά του, τὴν ὁποία παρουσιάσαμε σὲ προηγούμενες σελίδες.

Στὴν σύσκεψη τῶν καπεταναίων τῆς Βρύναινας ἀποφασίστηκε ἡ κατάληψη τοῦ Μοναστηριοῦ καὶ ρίφθηκε ἡ ἰδέα νὰ γίνει ἀκόμα καὶ ἡ ἀνατίναξή  του σε περίπτωση κατὰ τὴν ὁποία ἡ κατάληψή του δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ ἐπιτευχθεῖ διαφορετικά. Ἡ ἰδέα αὐτὴ, ὡστόσο,  ἀπορρίφθηκε ἀμέσως. Ὁ πολιτικὸς ἀρχηγὸς τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ κινήματος τῆς περιοχῆς Ἁλμυροῦ Δ. Οἰκονομίδης εἶπε ὅτι ἕνα τέτοιο ἱστορικὸ καὶ  θρησκευτικὸ καὶ μνημεῖο, ὅπως τὸ Μοναστῆρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, δὲν εἶναι δυνατὸν  νὰ καταστραφεῖ γιὰ 50 Ὀθωμανούς.

Τὴν ἑπόμενη μέρα οἱ ἀγωνιστὲς τῆς  Βρύναινας, χωρισμένοι σὲ ὁμάδες, κάθε μία μὲ τὸν ἀρχηγό της, πολιόρκησαν τὸ Μοναστῆρι καταλαμβάνοντας τὶς γύρω ὀχυρές θέσεις.

Στὶς 1 μ. μ.  τῆς 17 Ἰανουαρίου 1878 περίπου 300 Γκέγκηδες, προερχόμενοι  ἀπὸ τὸν Ἁλμυρό,  ἔφθασαν γιὰ ἐνίσχυση τῶν πολιορκημένων  Τούρκων, κατόρθωσαν καὶ μπῆκαν στὸ Μοναστῆρι,  καὶ ὀχυρώθηκαν καὶ αὐτοὶ  στὸ Μοναστῆρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς. Ἔτσι οἱ ὁχυρωμένοι στὸ Μοναστῆρι ἦταν πλέον 350 Τοῦρκοι καὶ ἀπὸ ἀπειλούμενοι πολιορκημένοι ἄρχισαν πλέον καὶ ἀπειλοῦσαν  ὅτι θὰ ἐξορμήσουν νὰ καταστρέψουν τὴν Βρύναινα.

Τὴν ἑπόμενη μέρα, 18 Ἰανουαρίου, ἕνα νέο σῶμα Γκέκηδων, 500 – 600 περίπου ἀνδρῶν, ἔφθασε ἀπὸ τὸν Ἁλμυρὸ στὸν χῶρο τοῦ Κάτω Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς.  Οἱ Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι κρατοῦσαν θέσεις γύρω ἀπὸ τὸ Μοναστῆρι,  συγκρούστηκαν μαζί τους γιὰ νὰ ἐμποδίσουν τὴν ἕνωσή τους μὲ τὶς τουρκικὲς δυνάμεις ποὺ βρίσκονταν μέσα στὸ Μοναστῆρι,  σὲ πολλὲς μάχες γύρω ἀπὸ  αὐτό. Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν νικηφόρο μὲν γιὰ τοὺς Ἕλληνες ἀλλὰ τελικῶς οἱ Γκέκηδες, ἀφοῦ ἄφησαν περὶ τοὺς  100  νεκροὺς μεταξύ τῶν ὁποίων καὶ ἀρκετοὺς ἀξιωματούχους, κατέφυγαν  πανικόβλητοι καὶ κλείστηκαν ὀργισμένοι στὸ Μοναστῆρι.

Τόσο μεγάλη ἦταν ἡ μανία τους, ὥστε, ἀμέσως μετὰ τὴν εἴσοδό τους, ὁ γιὸς τοῦ Ἀβδουραχμὰν Ἀγᾶ, τοῦ ἀρχηγοῦ τῶν Γκέγκηδων αὐτῶν, ὅρμησε  νὰ σφάξει τὸν ἡγούμενο  τοῦ Μοναστηριοῦ Γαβριήλ. Ἐμποδίστηκε τὴν τελευταία στιγμὴ ἀπὸ  τὸν  Τοῦρκο φρούραρχο τοῦ Μοναστηριοῦ ταγματάρχη Μουσταφὰ Μπίμπας.

Ἔτσι οἱ ὀχυρωμένοι στὸ Μοναστῆρι  Τοῦρκοι, μετὰ καὶ τὴν ἐνίσχυση αὐτή, ἦταν περίπου χίλιοι, ἐνῶ οἱ Ἕλληνες ἦταν μόλις τριακόσιοι διότι, στὸ μεταξύ,  ὁ δήμαρχος τῆς Σούρπης Γενναῖος Σκούρας, ὁ γιατρὸς Δεσποτόπουλος  καὶ ὁ Δῆμος Κωστούλας, μὲ τοὺς δικούς του ὁ καθένας πολεμιστὲς ἐγκατέλειψαν τὸ πεδίο τῆς μάχης καὶ κατέφυγαν στὴν πατρίδα τους, τὴν ἐλεύθερη Σούρπη.

Σὲ σύσκεψη τῶν Ἑλλήνων ὁπλαρχηγῶν ἀποφασίστηκε νὰ λύσουν τὴν πολιορκία τοῦ Μοναστηριοῦ καὶ νὰ ὀχυρωθοῦν σὲ ἀσφαλέστερη θέση προκειμένου νὰ συγκρουσθοῦν μὲ τοὺς  Τούρκους, οἱ ὁποῖοι, ὅπως ἦταν ἀναμενόμενο, ἔπειτα ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἐνίσχυσή τους καὶ τὴν ἀριθμητικὴ ὑπεροχή τους, θὰ πραγματοποιοῦσαν ἔξοδο  ἀπὸ τὸ  Μοναστῆρι καἰ ἐπίθεση κατὰ τῶν πολιορκητῶν τους.

Οἱ Ἕλληνες ἐγκατέλειψαν τὶς θέσεις τους καὶ  κατευθύνθηκαν πρὸς τὴν  Βρύναινα σκοπεύοντας νὰ καταφύγουν τελικῶς στοὺς Κοκκωτούς.

Τὸ πρωὶ τῆς ἑπόμενης μέρας, 19 Ἰανουαρίου, καὶ ἐνῶ ἑτοιμάζονταν νὰ μεταβοῦν στοὺς  Κοκκωτοὺς  εἶδαν νὰ ἔρχεται ἀπὸ τὴν Σούρπη πρὸς ἐνίσχυσή τους μία ὁμάδα 80 περίπου στρατιωτῶν τοῦ τακτικοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ.

Ποιοὶ ἦταν αὐτοί;

Ὅπως εἶναι γνωστό, λίγο μετὰ τὴν εἴσοδο στὴν Θεσσαλία τῶν τακτικῶν ἑλληνικῶν στρατευμάτων καὶ ἐνῶ ἤδη εἶχαν ἀρχίσει οἱ πρῶτες συγκρούσεις τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ μὲ τοὺς  Τούρκους καὶ ὑπῆρξαν οἱ πρῶτες νίκες καὶ εἶχε ἀρχισει ἡ ἀποχώρηση τῶν Τούρκων, στάλθηκε διαταγὴ πρὸς τὸν ἀρχηγὸ τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ Σκαρλάτο Σοῦτσο νὰ ἐπιστρέψουν τὰ ἑλληνικὰ στρατεύματα στὴν Ἑλλάδα.

Ἡ ἀπρόσμενη αὐτὴ διαταγὴ ἀναστάτωσε ὅλους τοὺς καπεταναίους τῶν ἀτάκτων ἑλληνικῶν  μπουλουκιῶν ἀλλὰ καὶ πολλοὺς ἀξιωματικοῦς τοῦ τακτικοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ  ποὺ διατάσσονταν νὰ ἐγκαταλείψουν τὸν  ἀγῶνα .Πολλοὶ ἀρνήθηκαν νὰ ὑπακούσουν καὶ νὰ ἐπιστρέψουν στὴν ἐλεύθερη Ἑλλάδα. Λιποτάκτησαν καὶ παρέμειναν νὰ ἀγωνιστοῦν μαζὶ μὲ τὰ «ἄτακτα στρατεύματα», ὅπως χαρακτηρίζονταν οἱ ἐλεύθεροι ἐθελοντὲς ἀγωνιστές. Αὐτοὶ  χαρακτηρίστηκαν λιποτάκτες.

Αὐτοὶ οἱ  «λιποτάκτες»,  στέλνοντας τὴν ἀπάντησή τους πρὸς τὸν Σκαρλάτο Σοῦτσο,  διακήρυξαν μεταξὺ ἄλλων: «Θὰ μείνωμεν, ἵνα κατὰ δύναμιν προστατεύσωμεν  τους κατοίκους της Θεσσαλίας κατὰ τῶν ἐξαγριωθεισῶν μουσουλμανικῶν ὀρδῶν, μέχρις οὗ ἐν εὐρωπαϊκῷ συνεδρίῳ διατεθῇ ἡ τύχη τῶν δούλων ἡμῶν ἀδελφῶν. Θέλομεν δὲ εὐπειθῶς προσέλθῃ εἰς τὰς ἡμετέρας ἀρχὰς πρόθυμοι νὰ ὑποστῶμεν οἱανδήποτε ἐπιβληθησομένην ποινήν».

Ἕνας ἀπὸ  τοὺς ἀξιωματικοὺς «λιποτάκτες» ἦταν καὶ ὁ Κ. Φιλιώτης, διοικητὴς μιᾶς ὁμάδας στρατιωτῶν τοῦ 2^ου λόχου τοῦ 2^ου συντάγματος, οἱ ὁποῖοι τὸν ἀκολούθησαν ἐθελοντικῶς ἀποφασισμένοι νὰ συμπαραταχθοῦν καὶ νὰ ἀγωνισθοῦν στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ. Φτάνοντας στὴν Σούρπη πληροφορήθηκαν ὅσα γίνονταν στὸ Μοναστῆρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς καὶ ξεκίνησαν νὰ λάβουν μέρος  στὸν ἀγῶνα αὐτόν. Αὐτοὶ ἦταν ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι  ἔρχονταν νὰ ἐνισχύσουν τοὺς ἀγωνιστὲς στὴν περιοχὴ τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶ.

Ἔπειτα ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἀπροσδόκητη ἐνίσχυση οἱ ὁπλαρχηγοὶ ἄλλαξαν τὰ σχέδιά τους καὶ ἀντὶ νὰ βαδίσουν πρὸς τοὺς Κοκκωτοὺς ἐπέστρεψαν  στὸν χῶρο γύρω ἀπὸ τὸ  Μοναστῆρι ἀποφασισμένοι νὰ ἐπιδιώξουν τὸν ἀρχικό τους σκοπὸ καὶ νὰ ἀναγκάσουν τοὺς Τούρκους νὰ ἐγκαταλείψουν  τὸ Μοναστῆρι.

Στὸ μεταξύ, κατὰ τὸ  διάστημα κατὰ τὸ ὁποῖο   οἱ Ἕλληνες εἶχαν ἀπομακρυνθεῖ ἀπὸ τὸ Μοναστῆρι,  οἱ Τοῦρκοι  εἶχαν βγεῖ ἀπὸ αὐτὸ  ἀποφασισμένοι ἀπὸ πολιορκημένοι καὶ ἀμυνόμενοι νὰ βαδίσουν ἐναντίον των Ἑλλήνων. Βλέποντας ὅμως τοὺς Ἕλληνες νὰ ἔρχονται ἀπὸ τὴν Βρύναινα πρὸς τὸ Μοναστῆρι  ὀχυρώθηκαν  ἔξω ἀπὸ αὐτὸ προκειμένου  νὰ τοὺς  ἀντιμετωπίσουν.

Ἔτσι ἄρχισε ἡ δεύτερη μάχη γύρω ἀπὸ τὸ  Μοναστῆρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς. Ἡ μάχη ἦταν πεισματώδης καὶ νικηφόρα τελικῶς γιὰ τοὺς Ἕλληνες. Οἱ Τοῦρκοι πανικόβλητοι ἐμπρὸς στὴν ὁρμητικὴ ἐπίθεση τῶν Ἑλλήνων ἔσπευσαν νὰ κλειστοῦν καὶ πάλι  στὸ Μοναστῆρι ἀφήνοντας πίσω τους δεκάδες νεκρῶν καὶ πετῶντας ὅπλα, ξίφη, μανδύες  καὶ ὅ,τι ἄλλο δυσκόλευε τὴν διαφυγή τους.

Ἡ μόνη σκέψη ἡ ὁποία κυριαρχοῦσε πλέον στοὺς πανικόβλητους καὶ κλεισμένους στὸ Μοναστῆρι Τούρκους μετὰ ἀπὸ αὐτὸ ἦταν ἡ ὅσο τὸ δυνατὸν ἀσφαλέστερη καὶ μὲ λιγότερα θύματα διαφυγή τους ἀπὸ τὸ Μοναστῆρι καὶ ἡ ἐπιστροφή τους στὸν Ἁλμυρό.

Σύμφωνα μὲ κατοπινὲς ὁμολογίες τῶν μοναχῶν κάποιοι Τοῦρκοι, τόσο φοβισμένοι ἦταν ὥστε, ἄν καὶ μωαμεθανοί.  γονάτιζαν μπροστὰ στὶς εἰκόνες τῆς Παναγίας Ξενιᾶς  καὶ τῶν ἁγίων τοῦ Μοναστηριοῦ καὶ  παρακαλοῦσαν νὰ τοὺς λυπηθοῦν καὶ νὰ τοὺς γλιτώσουν ἀπὸ τὸν  θάνατο.

Τὴν ἡμέρα ἐκείνη καὶ ὅλο τὸ βράδυ ἔπεφτε καταρρακτώδης βροχή. Οἱ ὁμάδες τοῦ Βελέντζα καὶ τοῦ Ζούρκου κατέφυγαν στὸν γειτονικὸ λόφο «Καστράκι», στὴν θέση τοῦ  σημερινοῦ  γυνακείου Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς.  Οἱ Σουρπιῶτες ὁπλαρχηγοὶ εἶχαν ἤδη ἀπομακρυνθεῖ.

Ἔτσι οἱ Τοῦρκοι στὴν πραγματικότητα δὲν ἦταν πολιορκημένοι καὶ θὰ μποροῦσαν νὰ διαφύγουν ἀσφαλεῖς, ἔστω καὶ ὑπὸ βροχή.  Δὲν γνώριζαν ὅμως τὴν κατάσταση ἡ ὁποία ἐπικρατοῦσε ἔξω ἀπὸ τὸ  καταφύγιό τους καὶ στὸν  παραμικρὸ θόρυβο, σὲ κάθε ἀπόπειρα διαφυγῆς τους, γύριζαν πίσω πανικόβλητοι, ἀναφέρουν κάποιοι καταγραφὶς τῶν ἱστορικῶν αὐτῶν γογονότων. Τέλος, παρὰ τὶς δυσκολίες καὶ τοὺς  φόβους τους, μὴν ἔχοντας ἄλλη λύση, ἀποφάσισαν νὰ διαφύγουν παίρνοντας μαζί τους καὶ τοὺς  32 τραυματίες τους, ὅποιες καὶ ὅσες δυσκολίες καὶ ἄν συναντοῦσαν. Κάποιοι στὴν φυγή τους ἀποπειράθηκαν νὰ σφάξουν προηγουμένως τοὺς ὀκτὼ  μοναχούς. Τοὺς ἐμπόδισε ὅμως καὶ πάλι ὁ Μουσταφὰ Μπίμπας, ταγματάρχης τοῦ τακτικοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ τοῦ Ἁλμυροῦ, καὶ γιὰ νὰ εἶναι σίγουρος ὅτι θὰ σωθεῖ ὁ ἡγούμενος καὶ οἱ μοναχοὶ παρέμεινε στὸ Μοναστῆρι μέχρι νὰ ἀπομακρυνθοῦν ὅλοι καὶ τότε διέφυγε και αὐτὸς τελευταῖος.

Ἡ διαφυγὴ τῶν Τούρκων ἀπὸ τὸ Μοναστῆρι, παρὰ τὸ ὅτι δὲν συνάντησαν ἔνοπλη ἀντίσταση ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες, ἦταν περιπετειώδης καὶ μὲ πολλὲς ἀπώλειες. Γιὰ τὴν  διαφυγή τους ἀκολούθησαν δύσβατα καὶ ἐπικίνδυνα μονοπάτια καὶ πολλοὶ χάθηκαν. Περὶ τοὺς δεκαπέντε πνίγηκαν στὰ ὁρμητικὰ νερὰ τοῦ Ξηριᾶ, λίγο πρὶν μποῦν στὸν Ἁλμυρό.

«Τὴν ἄλλη μέρα τὸ πρωὶ οἱ ὁπλαχηγοὶ τοῦ Ἁλμυροῦ,  μὴν  γνωρίζοντας ὅτι οἱ Τοῦρκοι εἶχαν διαφύγει, πλησίαζαν στὸ  Μοναστῆρι  προσεκτικὰ καὶ  διστακτικά. Ξαφνικὰ καὶ ἐνῶ εἶχαν φτάσει ἀνενόχλητοι,  πενῆντα περίπου μέτρα πρὶν τὴν κεντρικὴ εἴσοδο τοῦ  Μοναστηριοῦ, εἶδαν νὰ ἀνοίγει ἡ πόρτα καὶ νὰ  παρουσιάζεται ὁ ἡγούμενος κρατῶντας τὸ Εὐαγγέλιο στὰ χέρια του μὲ τοὺς μοναχοὺς τριγύρω του νὰ τοὺς ὑποδέχονται πανηγυρίζοντας».

Ἔτσι, ὅπως ἡ παραπάνω ἐντὸς εἰσαγωγικῶν παράγραφος,  ἀναφέρουν τὰ γεγονότα οὶ συγγραφεῖς οἱ ὁποῖοι ἀσχολήθηκαν μέχρι τώρα μὲ τὸ θέμα αὐτό, συμπληρώνοντας τὰ δημιουργούμενα κενὰ μὲ προσωπικές τους φανταστικὲς συμπληρώσεις καὶ ὡραιοποιημένες, μυθιστορηματικῆς μορφῆς ἀναφορές, ὅπως ὅτι οἱ ἀγωνιστὲς τοῦ Ἁλμυροῦ, οἱ ὁποῖοι μποροῦσαν νὰ ἀντιληφθοῦν  καὶ τοῦ πουλιοῦ ἀκόμη τὸ πέταγμα, δὲν ἀντιλήφθηκαν χίλιους περίπου Τούρκους, κουβαλῶντας καὶ τραυματίες μαζί τους, νὰ φεύγουν ἀπὸ τὸ Μοναστῆρι ἀπαρατήρητοι καὶ  ὅτι τὸ πρωὶ ἀγνοῶντας τὶ εἶχε συμβεῖ, μὴν ἔχοντας ἀντιληφθεῖ τὴν ἔξοδο ἀπὸ  τὸ Μοναστῆρι καὶ τὴν διαφυγή χιλίων στρατιωτῶν,  πλησίαζαν  διστακτικοὶ  καὶ προβληματισμένοι στὸ Μοναστῆρι καὶ  ξαφνιάστηκαν  βλέποντας τοὺς μοναχοὺς μὲ τὸ Εὐαγγέλιο στὰ χέρια νὰ τοὺς ὑποδέχονται πανηγυρικά καὶ ἄλλα δυσεξήγητα ὅπως ἡ φυγὴ καὶ ἡ «προδοτικὴ» ἐγκατάλειψη τοῦ ἀγῶνα, τὴν κρίσιμη ὥρα τῆς βεβαίας νἰκης, ἐκ μέρους τῶν Σουρπιωτῶν καπεταναίων.

Τὰ παραπάνω εἶναι φαντασιώσεις καὶ ρωμαντικὲς συμπληρώσεις  κενῶν. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ὅλα ἔγιναν μὲ κοινὴ συμφωνία Ἑλλήνων καὶ Τούρκων. Καὶ ἡ  συμφωνία αὐτὴ, Τούρκων πολιορκημένων καὶ ἑλλήνων πολιορκητῶν,  ἦταν μία λύση συμφέρουσα καὶ γιὰ τὰ δύο μέρη. Ἐλευθερωνόταν τὸ Μοναστῆρι, ὅπως ἦταν ἡ ἐπιθυμία καὶ ὁ τελικὸς σκοπὸς τῶν Ἑλλήνων καὶ οἱ Τοῦρκοι  διέφευγαν στὸν Ἁλμυρό, σῶοι καῖ ἀβλαβεῖς ὅπως ἦταν ἠ βασική τους ἐπιδίωξη.

Ἀναφορὰ στὰ γεγονότα αὐτὰ κάνει καὶ ὁ Ἁλμυριώτης  Δημήτριος Ν. Σεφτελῆς, αὐτόπτης μάρτυρας,  στὰ ἀπομνημονεύματά του, τὰ ὁποῖα ὑπάρχουν στὸ ἀρχεῖο τῆς  Φιλαρχαίου Ἑταιρείας Ἁλμυροῦ.

Στὰ ἀπομνημονεύματά του αὐτὰ ὀ Δημήτριος Ν. Σεφτελῆς  ἐκφράζει ὡς τὴν μόνη πολὺ πιθανὴ καὶ λογικοφανῆ ἄποψη γιὰ τὸ  περίεργο καὶ δυσεξήγητο γεγονὸς τῆς διαφυγῆς τῶν Τούρκων ἀπὸ  τὸ Μοναστῆρι χωρὶς νὰ γίνουν ἀντιληπτοί, ὅτι οἱ  πολιορκητὲς τοῦ Μοναστηριοῦ, γνωρίζοντας τὴν ἀπελπιστικὴ  κατάσταση τῶν πολιορκημένων καὶ τὴν ἀμετάκλητη ἀπόφασή τους νὰ ἐγκαταλείψουν  τὸ  Μοναστῆρι, ὕστερα ἀπὸ συνεννόηση τοῦ Βελέντζα μὲ τοὺς μοναχούς, ἀπομακρύνθηκαν σκοπίμως γιὰ νὰ  διευκολύνουν τὴν διαφυγὴ τῶν Τούρκων καὶ ἔτσι, χωρὶς θυσίες νὰ πετύχουν τὸν κύριο σκοπό τους, τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ Μοναστηριοῦ.

Ἔτσι γίνεται κατανοητὸ τὸ πῶς διέφυγαν οἱ Τοῦρκοι χωρὶς νὰ γίνουν ἀντιληπτοὶ ἀπὸ τὶς ὁμάδες τοῦ Βελέντζα καὶ τοῦ  Ζούρκου, οἱ ὁποῖες  βρίσκονταν τόσο πλησίον, στὸν λόφο «Καστράκι». Δὲν κατέφυγαν στὸ «Καστράκι» γιὰ νὰ προφυλαχτοῦν ἀπὸ τὴν   βροχή, ὅπως μᾶλλον ἐπιπολαίως ἀναφέρουν ὅλοι οἱ συγγραφεῖς, οἱ ὁποῖοι ἀσχολήθηκαν μὲ τὸ θέμα, δίνοντας προσωπικὴ ἑρμηνεία. Ἀπομακρύνθηκαν σὲ ἀπόσταση ἀσφαλείας ἀπὸ τὸ Μοναστῆρι  γιὰ νὰ  διαφύγουν ἀνενόχλητοι οἱ Τοῦρκοι, ἔπειτα ἀπὸ εἰδικὴ συμφωνία πολιορκημένων καὶ πολιορκητῶν.

Ἕτσι ἐξηγεῖται καὶ ἡ ἀνεξήγητος καὶ ἀδικαιολόγητους ἀπὸ ἄλλους λόγους ἀπομάκρυνση τῶν Σουρπιωτῶν καπεταναίων ἀπὸ τὸ πεδίο τῆς μάχης  κατὰ τὴν πιὸ κρίσιμη στιγμὴ τοῦ ἀγῶνα καὶ ἐνῶ  ἦταν βέβαιο τὸ αἴσιο ἀποτέλεσμά του γιὰ τοὺς Ἕλληνες. Δὲν   ὀφειλόταν, λοιπόν, ἡ φυγὴ αὐτὴ οὔτε σὲ προδοσία τοῦ ἀγῶνα, οὔτε σὲ διαφωνία μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων καπεταναίων, ὅπως ἀπερισκέπτως ἔδωσαν τὴν προσωπική τους ἑρμηνεία στὸ γεγονὸς αὐτὸ κάποιοι συγγραφεῖς.

Στὰ ἀπομνημονεύματά του γράφει ὁ Δημήτριος Ν. Σεφτελῆς:

«Ἐκραγείσης τῆς Ἐπαναστάσεως τὸν Ἰανουάριον τοῦ 1878, τὴν 16^ην  ἰδίου μηνὸς καὶ ἔτους, δηλ. τὴν παραμονὴν τῆς  τελουμένης πανηγύρεως Ἁγίου Ἀντωνίου καὶ  Ἁγίου Ἀθανασίου, ἤλθομεν μετ’ ἄλλων συμμαθητῶν μου ἐδῶ (Πλάτανον) ἀλλὰ συναφθείσης τῆς μεγάλης μάχης τὴν 18^ην ἰδίου μηνὸς εἰς Μονὴν Ξενιᾶς τῶν ἐπαναστατῶν μετὰ τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ καὶ Γκέκηδων, ἔνθα ἐνικήθησαν οἱ Τοῦρκοι καὶ Γκέκηδες καὶ οἱ ὁποῖοι, ὡς ἐκ θαύματος τῆς Παναγίας, ἐσώθησαν ἕνεκεν μεγάλης βροχῆς, ἡ ὁποία ἦτο ἡ σωτηρία τῆς αἱχμαλωσίας αὐτῶν καὶ ἡ σωτηρία τοῦ Μοναστηρίου καὶ τῶν καλογήρων, διότι πολιορκηθέντες εἰς τὸ Μοναστήριον καὶ βλέποντες τὸν ἔσχατον κίνδυνον, ἀποφάσισαν νὰ σφάξωσι τοὺς καλογήρους καὶ νὰ καύσωσι τὸ Μοναστήριον, διότι μετὰ τῶν ἐπαναστατῶν ἦτο καὶ ὁ καλόγηρος Ἀγαθάγγελος, ἀλλ’ ἕνεκεν τῆς βροχῆς ἔφυγον οἱ ἐπαναστάτες εἰς Βρύναιναν ἤ ἴσως κατόπιν συνεννοήσεως τῶν καλογήρων μετὰ τοῦ ἀρχηγοῦ Βελέντζα καὶ τοιουτοτρόπως ἔφυγεν ὁ τουρκικὸς στρατὸς καὶ οἱ Γκέκηδες, οἵτινες ἐκατώκουν τότε εἰς λόχον ἐδῶ, οἱ δὲ λοιποὶ ὡς καὶ ὁ Πασᾶς Ἀπτουραχμάναγας εἰς Ἁλμυρόν, οἱ δὲ ἐπαναστάται ἐνθαρρυνθέντες ἤρχισαν νὰ συνεννοοῦνται μεταξὺ τῶν καλλιτέρων τοῦ χωρίου πότε καὶ πῶς νὰ εἰσέλθωσιν εἰς τὸ χωρίον καὶ δι’ ἀλληλογραφίας ἐζήτουν οἱ πρόκριτοι πληροφορίας παρὰ τοῦ ἀρχηγοῦ τῶν ἐπαναστατῶν Δ. Οἰκονομίδη καὶ Θρασύβουλου Βελέντζα, ἄν ἡ ἐπανάστασις εἶναι ἐν συναινέσει τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως ἤ ὄχι καὶ πολλὰ ἄλλα, πολλοὶ δὲ μάλιστα ἔφυγαν καὶ ἑνώθησαν μετὰ τῶν ἐπαναστατῶν καὶ οὕτω ἐκηρύχθη πλέον ἡ ἐπανάστασις καὶ ἐγὼ καὶ οἱ συμμαθηταί μου δὲν ξαναμετέβημεν εἰς τὸ Σχολεῖον».

Ὅποια καὶ ἄν  εἶναι ἡ ἀλήθεια, ὡστόσο, τὸ γεγονὸς εἶναι ὅτι ἐλευθερώθηκε τὸ Μοναστῆρι καὶ οἱ Ἕλληνες ὁπλαρχηγοὶ  ἔφυγαν ἀπὸ τὴν περιοχή του  σκοπεύοντας νὰ συνεχίσουν τὶς ἐπιχειρήσεις τους καὶ νὰ ἐλευθερώσουν στὴν συνέχεια τὸν Πλάτανο.

Στὶς 2 Φεβρουαρίου 1878, σὲ σύσκεψη ἡ ὁποία ἔγινε στὰ Κελέρια μεταξὺ τῶν ὁπλαρχηγῶν Θρασυβούλου Βελέντζα, Ἀχιλλέα Βελέντζα, Κυριακίδη, Μήτσα, Νικολαΐδη, Λελούδα, Ζήκου καὶ Ζούρκα ἀποφασίστηκε νὰ ἐπιτεθοῦν καὶ νὰ  καταλάβουν τὸν Πλάτανο.

Στὶς 3 Φεβρουαρίου οἱ ὁπλαρχηγοὶ αὐτοί,  μὲ τοὺς  650 περίπου συνολικῶς πολεμιστές τους, ἔπιασαν διάφορες θέσεις γύρω ἀπὸ   τὸν Πλάτανο σχεδιάζοντας νὰ ἐπιτεθοῦν καὶ νὰ τὸν  κυριεύσουν ἀλλὰ συγχρόνως καὶ νὰ ἐμποδίσουν νὰ εἰσέλθουν σ’ αὐτὸν ἐνισχύσεις, οἱ ὁποῖες, ὅπως ἦταν βέβαιο,  θὰ ἔρχονταν ἀπὸ τοὺς Τούρκους τοῦ Ἁλμυροῦ.

Ὁ Θρασύβουλος Βελέντζας μὲ τοὺς πολεμιστὲς του προχώρησε καὶ μπῆκε μέσα στὸν Πλάτανο καὶ πολεμῶντας ἀνάγκασε νὰ κλειστοῦν σὲ μερικὰ καλῶς ὀχυρωμένα σπίτια ὅλους τοὺς Τούρκους οἱ ὁποῖοι ὑπῆρχαν  σ’ αὐτόν.

Ὕστερα ὅμως ἀπὸ λίγες ὧρες  ἔφθασαν ἀπὸ τὸν Ἁλμυρὸ περίπου 2.500 Τοῦρκοι γιὰ ἐνίσχυση τῶν πολιορκημένων συμπολεμιστῶν τους. Οἱ Ἕλληνες, τόσο οἱ πολεμιστὲς τοῦ Βελέντζα, οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν ἤδη  μέσα στὸν Πλάτανο, ὅσο καὶ τῶν ἄλλων ὁπλαρχηγῶν, οἱ ὁποῖοι    εἶχαν καταλάβει διάφορες θέσεις τριγύρω, ἐπιτέθηκαν  ἐναντίον τους.

Μετὰ ἀπὸ  διάφορες συμπλοκὲς ἕνα μικρὸ τμῆμα τῶν 2.500 Τούρκων κατόρθωσε καὶ μπῆκε στὸν Πλάτανο. Ἀκολούθησε σκληρότερη  καὶ πεισματώδης μάχη μέσα καὶ ἔξω ἀπὸ τὸν Πλάτανο κατὰ τὴν ὁποία οἱ Ἕλληνες, ἄν καὶ  πολὺ λιγότεροι ἀριθμητικῶς, ἀποδείχτηκαν νικητὲς καὶ οἱ ὑπόλοιποι Τοῦρκοι ἀναγκάστηκαν νὰ ἀποχωρήσουν καὶ νὰ ἐπιστρέψουν ἄπρακτοι στὸν Ἁλμυρὸ ἀφήνοντας πίσω τους 180 νεκρούς.

Τὴν ἑπόμενη μέρα, 4 Φεβρουαρίου, οἱ Τοῦρκοι ἐπιτέθηκαν καὶ πάλι ἀπὸ τὸν Ἁλμυρὸ ἐναντίον τῶν πολιορκητῶν τοῦ Πλατάνου ἀλλὰ καὶ πάλι ἀπότυχαν  ἀφήνοντας καὶ ἄλλους νεκροὺς καὶ ἐπέστρεψαν χωρὶς ἀποτἐλεσμα στὸν Ἁλμυρό.

Οἱ ἀποκλεισμένοι στὰ σπίτια τοῦ Πλατάνου Τοῦρκοι, μὲ ἀρχηγοὺς τὸν Ταρσαμὰν Ἀγὰ καὶ τὸν Μαχμοὺτ Ἀγά, ἔπειτα ἀπὸ τὴν διπλῆ αὐτὴ ἀποτυχία τῆς ἐνίσχυσής τους, τὴν ἑπόμενη μέρα,  5 Φεβρουαρίου 1878, ἡμέρα Παρασκευή, ἐγκατέλειψαν τὶς θέσεις τους καὶ διέφυγαν καὶ αὐτοὶ  στὸν Ἁλμυρό.

Ἡ ἀποχώρηση αὐτὴ ἔγινε χωρίς συμπλοκὴ, μᾶλλον καὶ πάλι μὲ σιωπηρὴ συγκατάθεση τῶν  Ἑλλήων πολιορκητῶν ἄν ὄχι μὲ εἰδικὴ συμφωνία, ἀφήνοντας πίσω τους μόνο δύο νεκρούς.  Ἔτσι ὁ Πλάτανος ἔπεσε στὰ χέρια τῶν Ἑλλήνων οἱ ὁποῖοι ὀχυρώθηκαν σ’ αὐτόν, ἀποφασισμένοι νὰ τὸν  κρατήσουν ἐλεύθερο, γιατὶ ἦταν βέβαιο ὅτι οἱ  Τοῦρκοι θὰ ἐπιχειροῦσαν ὁπωσδήποτε νὰ τὸν καταλάβουν καὶ πάλι.

Πραγματικῶς στὶς  6 τὸ πρωὶ τῆς 12 Φεβρουαρίου, ἡμέρα Παρασκευή, ἡμέρα κατὰ τὴν ὁποία συνήθως οἱ Τοῦρκοι πραγματοποιοῦσαν τὶς ἐπιθέσεις τους, τουρκικὸς στρατὸς φάνηκε νὰ βγαίνει ἀπὸ τὸν Ἁλμυρό καὶ νὰ βαδίζει ἐναντίον τοῦ Πλατάνου.

Τὴν συνέχεια, αὐτὴ τὴν φορά, θὰ τὴν παρακολουθήσουμε ὄχι ἀπὸ ἑλληνικὲς πηγὲς ἀλλὰ ἀπὸ ἐπίσημα τουρκικὰ ἔγγραφα.

Ὁ ἀρχηγὸς τῆς στρατιωτικῆς αὐτῆς τουρκικῆς δύναμης  Μουχλῆ Πασᾶς κάνοντας τὴν ἀναφορά του  γιὰ τὴν  συγκεκριμένη αὐτὴ  νέα ἐπιχείρηση πρὸς τοὺς προϊσταμένους του στὴν Κωνσταντινούπολη, μετὰ τὴν  μάχη, ἀνέφερε μεταξὺ ἄλλων:

«Πρὸς ἀνάκτησιν ἀπὸ τῶν ἐχθρικῶν χειρῶν τοῦ χωρίου Πλατάνου εἴχομεν ἐκτελέσει προηγουμένως τὰς ἀπαιτουμένας ἐποπτεύσεις. Ἐπὶ τούτῳ ἐκ τῆς ὑπὸ τὸν συνταγματάρχην Ἀγιὰχ Βέην στρατιωτικῆς μοίρας, συνισταμένης ἐκ τριῶν ταγμάτων πεζικοῦ καὶ δύο πεδινῶν τηλεβόλων, δύο ἱλῶν ἱππικοῦ καὶ 4.000 ἀνδρῶν ἐπικουρικοῦ στρατοῦ, ἀπεστάλη ἕν τάγμα πεζῶν εἰς τὰ στενὰ τῶν Κοκκωτῶν ὅπως ἀποκόψῃ τῆς ἀπ’ ἐκεῖ ὁδοῦ ὑποχώρησιν τῶν ἐχθρῶν· συνάμα δὲ οἱ Ζεϊβέκοι μετὰ μιᾶς ἵλης ἱππικοῦ ἀπεστάλησαν πρὸς τὰ μέρη Σούρπης ἵνα ἐμποδίσωσι τὴν ἐκεῖθεν ἐπέλευσιν ἐχθρικῆς ἐπικουρίας. Εἶτα ὁ ἐπικουρικὸς στρατὸς ὡρίσθη, ἵν’ ἀπασχολήσῃ τοὺς ἐχθροὺς εἰς τὸ μέτωπον. ἐν ᾧ τέσσερα τάγματα ἐκ τῆς ἀριστερᾶς καὶ δύο ἵλαι ἱππικοῦ μετὰ Ζεϊβέκων ἐκ τῆς δεξιᾶς πτέρυγος ὡρίσθησαν πρὸς ἔφοδον. Οἱ μένοντες Ζεϊβέκοι μεθ’ ἑνός τάγματος καὶ τῶν τηλεβόλων ἐτάχθησαν εἰς τὸ μέτωπον».

Ἀπέναντι τῆς μεγάλης αὐτῆς τουρκικῆς δύναμης οἱ Ἕλληνες ὁπλαρχηγοὶ εἶχαν νὰ παρατάξουν μία συνολικὴ δύναμη 650 μόνο πολεμιστῶν.

Οἱ  ὁμάδες τοῦ Ἀχιλλέα Βελέντζα καὶ τοῦ καθηγητοῦ Ν. Νικολαΐδου, μὲ σύνολο 160 ἀνδρῶν, παρατάχθηκαν στὸν λόφο τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου  καὶ λίγοι  σὲ μικρὴ ἀπόσταση πρὸς τὸ χωριὸ Μπακλαλί.

Πίσω ἀπὸ τὸν Ἅγιο Ἀντώνιο καὶ ἀνατολικῶς  παρατάχθηκαν οἱ πολεμιστὲς τοῦ βουλευτοῦ Γ. Νικολαΐδου, τοῦ Χ. Λελούδα, τοῦ Α. Φιλίππου καὶ τοῦ  Γάλλου V. Cyrill μὲ σύνολο 50 ἀνδρῶν.

Στὸ  δεξιὸ μέρος τοῦ  λόφου  τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου παρατάχθηκαν ὁ Α. Μήτσας καὶ οἱ  Λυκάκης, Λακκιώτης καὶ  Ψαλτήρας, μὲ σύνολο 60 πολεμιστῶν.

Ὁ Ἰωάννης Βελέντζας, γιὸς τοῦ Ἀχιλλέα Βελέντζα, μὲ 30 ἄνδρες, ἄν καὶ ἦταν τραυματισμένος, κατέλαβε τὴν θέση «Πλάκες», πίσω ἀπὸ τὸν Ἅγιο Ἀντώνιο.

Δυτικῶς τοῦ Πλατάνου, πρὸς τὸ Μπακλαλί, τοποθετήθηκαν ὁ Α. Ζῆκος, Σ. Λαμπρυνᾶκος καὶ οἱ Σταμάτιος Α, Μήτσας, Σκορδίλης καὶ Ροῦσος μὲ σύνολο 60 ἀνδρῶν.

Ὁ Θρασύβουλος Βελέντζας μὲ τὸν Κυριακίδη καὶ 65 ἄνδρες κατέλαβε τὸ ἀνατολικὸ μέρος τοῦ χωριοῦ.

Τὰ ὑψώματα μπροστὰ ἀπὸ τὸ χωριὸ κατέλαβαν οἱ Πλατανιῶτες ἀρχηγοὶ Καρακώστας, Καρβουνιάρης, Πατελοδῆμος καὶ Ξύδης μὲ σύνολο 50 ἄνδρες.

Τὴν ὅλη αὐτὴ διάταξη τῶν Ἑλλήνων ὁπλαρχηγῶν  συμπλήρωναν καὶ ἄλλες μικρότερες ὁμάδες σκορπισμένες σὲ διάφορες θέσεις.

Μὲ αὐτὲς τὶς συνθῆκες ἄρχισε ἡ νέα μάχη τοῦ Πλατάνου.  Δὲν θ’ ἀναφέρουμε τὶς ἐπὶ μέρους τοπικὲς συμπλοκὲς  καὶ τὶς ἐπιτυχίες καὶ τὰ κατορθώματα ἤ τὶς ἀποτυχίες τοῦ καθένα  ὁπλαρχηγοῦ χωριστά.

Οἱ Ἕλληνες ἀγωνίζονταν ἡρωικῶς καὶ νικηφόρως παρὰ τὸ ὅτι ὑστεροῦσαν κατὰ πολὺ ἀριθμητικῶς ἀλλὰ κυρίως σὲ πολεμοφόδια. Καὶ ἦταν αὐτὴ ἀκριβῶς   ἡ ἔλλειψη τῶν πολεμοφοδίων ἐκείνη ἡ ὁποία τελικῶς ἔδωσε τὴν νίκη στοὺς Τούρκους.

Ἡ μάχη κράτησε μέχρι τὶς 4 μ. μ. Τότε ἐξαντλήθηκαν ἐντελῶς τὰ πολεμοφόδια τῶν Ἑλλήνων καὶ δὲν ὑπῆρχε πλέον καμία  δυνατότητα συνέχισης τοῦ ἀγῶνα. Οἱ Ἕλληνες ἀγωνιστὲς κινδύνευαν νὰ αἰχμαλωτισθοῦν ἤ νὰ φονευθοῦν ὅλοι. Ὑποχρεώθηκαν ἔτσι νὰ ἐγκαταλείψουν τὸν ἀγῶνα καὶ κατόρθωσαν νὰ διαφύγουν σῶοι  διασκορπισμένοι ἄλλοι στὰ Κελέρια, ἄλλοι στὴν Βρύναινα καὶ ἄλλοι πρὸς τὰ μέρη τῆς Σούρπης.

Στὴν μάχη αὐτὴ ἔλαβε μέρος καὶ ὁ «Λόχος τῶν Θηβαίων»   ἐθελοντῶν ὁ ὁποῖος μόλις εἶχε φθάσει στὸν  Πλάτανο κατὰ τὶς 2 μ. μ.  Μετὰ τὸ τέλος της ὁ λόχος αὐτὸς  κατέφυγε στὸ  Μοναστῆρι τῆς Παναγίας  Ξενιᾶς τραγουδῶντας τὸ αὐτοσχέδιο τραγοῦδι:

«Ἕνα μπαϊράκι ξἐβγαινε ἀπ’ τῆς Ξενιᾶς τὰ μέρη

ἔλαμψε ὁ κάμπος τ’  Ἁλμυρού ταρἀχτηκε τ’ ἀσκέρι».

Οἱ Τοῦρκοι στὴν μάχη αὐτὴ εἶχαν μεγάλες ἀπώλειες. Ἦταν μὲν τελικῶς νίκη τῶν Τούρκων ἀλλὰ ἦταν μία «πύρρειος» νίκη. Ὁ ἀρχηγός τῶν τουρκικῶν δυνάμεων, Μουχλῆ Πασᾶς, θέλοντας ἴσως νὰ μεγαλοποιήσει τὴν νίκη του ἤ νὰ δικαιολογήσει τὶς πολλὲς ἀπώλειες τοῦ στρατοῦ του ἤ ἴσως μὴν μπορῶντας διαφορετικὰ νὰ ἐξηγήσει τὴν μεγάλη δυσκολία τὴν ὁποία ἀντιμετώπισε στὴν νίκη του αὐτή, στὴν σχετικὴ ἀναφορά του, παραποιῶντας τὴν πραγματικότητα, ἀνεβάζει  τοὺς Ἕλληνες πολεμιστὲς σε 2.000.

Ἡ νίκη αὐτὴ τῶν Τούρκων καὶ ἡ κατάληψη τοῦ Πλατάνου σήμανε καὶ τὸ  προσωρινὸ τέλος καὶ τὸ σταμάτημα τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ κινήματος τοῦ 1878 στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, ἄν καὶ συνεχίστηκαν διάφορες μικροσυμπλοκὲς μεταξὺ Τούρκων καὶ μεμονωμένων μικροομάδων ἀνέντακτων Ἐλλήνων ἀγωνιστῶν.