Βίκτωρ Κων. Κοντονάτσιος
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ
1. Η Αχαΐα Φθιώτιδα κοιτίδα αρχαίων ελληνικών φύλων
Η Αχαΐα Φθιώτιδα αρχικά λεγόταν απλά «Aχαΐα» ή «Aχαιίς». Ήταν η πατρίδα των πρώτων Αχαιών, των Πρωταχαιών. Η επιστημονική στήριξη της άποψης αυτής δεν είναι σκοπός της εργασίας αυτής. Υπάρχουν όμως πολλοί άλλοι αρμόδιοι που την στηρίζουν. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρουμε το εξής: «ο καθηγητής κ. Prentice εις μελέτην του επιγραφομένην The Achaeans (Εν A. J. A. XXXIII, 1929, σελ. 206 κ. εξ.) δέχεται ότι οι Αχαιοί ανήκον εις φυλήν. ήτις. . εγκατεστάθη εις την Φθιώτιδα της Θεσσαλίας.»
Αργότερα προστέθηκε στο όνομά της «Αχαΐας» το διευκρινιστικό «Φθιώτις», για να γίνεται η διάκρισή της από την ομώνυμη Αχαΐα της Πελοποννήσου, αν και μια κάποια προσδιοριστική και διευκρινιστική προσθήκη θα έπρεπε να γίνει στο όνομα της δεύτερης Αχαΐας, της πελοποννησιακής, αφού αυτή ήταν υστερότερο δημιούργημα και αυτή πήρε το όνομά της από τους Αχαιούς που έφυγαν σ’ εκείνα τα μέρη από την εδώ Αχαΐα, την «φθιωτική». Για τον ίδιο λόγο στο όνομα της πόλης «Θήβαι» της ίδιας περιοχής, που βρισκόταν δίπλα στις σημερινές Μικροθήβες της επαρχίας Αλμυρού, προστέθηκε το «Φθιωτικαί» για να γίνεται διάκριση από τις Θήβες της Βοιωτίας και παραμένει έκτοτε ως απαραίτητο διακριτικό γνώρισμα, αν και δεν θα έπρεπε να υπάρχει κάποιο τέτοιο διευκρινιστικό προσδιοριστικό στοιχείο. Δυστυχώς η ηχηρή «επωνυμία» κάποιων οδηγεί τους ασήμαντους να προσθέσουν στ’ όνομά τους αναγκαστικούς διευκρινιστικούς προσδιορισμούς.
Ο ουσιαστικότερος ρόλος που διαδραμάτισαν στην ιστορία της Ελλάδας η πελοποννησιακή Αχαΐα και η βοιωτική Θήβα στάθηκε αρκετός να τις κάνει ευρύτερα γνωστές με μόνο τα ονόματα Αχαΐα και Θήβα. Είναι και αυτό ένα δείγμα του δευτερεύοντος ρόλου της πρώτης, της Αχαΐας Φθιώτιδας, και μια απόδειξη ότι οι δευτερεύοντος ρόλου τόποι όχι μόνο τους μύθους τους είναι δυνατό να χάνουν αλλά και αυτό ακόμη τ’ όνομά τους μαζί με τα ονόματα των ηρώων, των βασιλιάδων αλλά και αυτών των θεών τους, ονόματα και πρόσωπα που τις περισσότερες φορές ταυτίζονται.
Η Αχαΐα Φθιώτιδα, το κεντρικότερο μέρος της οποίας ήταν πάντοτε η σημερινή επαρχία Αλμυρού, αποτέλεσε κατά την αρχαιότητα τη βασική κοιτίδα των Αχαιών. Αφού εγκαταστάθηκαν και έζησαν σ’ αυτήν για πολλούς αιώνες, στη συνέχεια πιεζόμενοι από τους Δωριείς, αλλά και για διάφορους άλλους λόγους, έφυγαν για να εγκατασταθούν μόνιμα σ’ άλλα μέρη. Αλλά και αρκετά από τ’ άλλα γνωστά ελληνικά φύλα έζησαν για ένα διάστημα στην ίδια περιοχή ή απλώς πέρασαν από αυτή και τελικώς εγκαταστάθηκαν σ’ άλλες περιοχές. Από την άποψη αυτή λοιπόν δικαίως η Αχαΐα Φθιώτιδα θεωρείται λίκνο πολλών ελληνικών φύλων.
Αυτός πρέπει να θεωρηθεί ένας ακόμη σοβαρός λόγος για την προσεκτική εξέταση των μύθων της περιοχής αυτής. Ακόμη είναι λογικό να θεωρήσουμε ότι οι λαοί, οι οποίοι από τούτα τα μέρη μετακινήθηκαν σ’ άλλα, κουβάλησαν μαζί τους τα παραμύθια τους, τους θεούς τους, τους οποίους θα πρέπει να μπορούμε να τους βρούμε στις καινούργιες πατρίδες τους. Επομένως είναι δυνατή και πιθανή η εντόπιση και γνησιότερων ιστορικών στοιχείων που υποκρύπτονται μέσα σ’ αυτούς τους «μετατοπισμένους» μύθους.
Στην περιοχή της Αχαΐας Φθιώτιδας εντοπίζονται αναμνήσεις αλλά και άμεσες ειδήσεις για ένα από τα πρώτα φύλα που έζησαν στον τόπο αυτόν, τους Πελασγούς:
«Τοὺς δὲ Πελασγούς, ὅτι μὲν ἀρχαῖόν τι φῦλον κατὰ τὴν Ἑλλάδα πᾶσαν ἐπιπολάσαν καὶ μάλιστα παρὰ τοῖς Αἰολεῦσι τοῖς κατὰ Θετταλίαν, ὁμολογοῦσιν ἅπαντες σχεδόν τι …Καὶ τὸ Πελασγικὸν Ἄργος ἡ Θετταλία λέγεται, τὸ μεταξὺ τῶν ἐκβολῶν τοῦ Πηνειοῦ καὶ τῶν Θερμοπυλῶν ἕως τῆς ὀρεινῆς τῆς κατὰ Πίνδον, διὰ τὸ ἐπάρξαι τούτων τοὺς Πελασγούς» Δηλαδή «Ως προς τους Πελασγούς όλοι σχεδόν ομολογούν ότι ήταν μία αρχαία φυλή η οποία επεκράτησε σ’ όλη την Ελλάδα και κυρίως στο χώρο των Αιολέων που ζούσαν στη Θεσσαλία… Και Πελασγικό Άργος λέγεται η Θεσσαλία, δηλαδή η χώρα που απλώνεται μεταξύ των εκβολών του Πηνειού και των Θερμοπυλών μέχρι την ορεινή χώρα κοντά στην Πίνδο, διότι στους τόπους αυτούς επεκράτησαν οι Πελασγοί».
Το ότι οι Πελασγοί κατοικούσαν και στη Θεσσαλία – και ανεξάρτητα από τις υπάρχουσες επιστημονικές μελέτες και έρευνες, τις οποίες δεν εξετάζουμε στην εργασία μας αυτή αφού ασχολούμαστε κυρίως με τις υπάρχουσες μυθολογικές αναφορές – φανερώνει επίσης και ένα επίγραμμα που βρέθηκε στη Λάρισα, «εν τη οικία φαρμακοποιού Γιώτα παρά το ταχυδρομείον», και σύμφωνα με το οποίο η νύμφη Μελία παρουσιάζεται να λέει η ίδια ότι γέννησε τον Αίμονα, το «χάρμα» των «Πελασγιαδών», όχι από κάποιο θνητό αλλά από τον Δία. Το επίγραμμα είναι του Α΄ αιώνα π. Χ. και είναι το ακόλουθο: «Οὐδενὸς ἐκ θνατοῦ Μελία, [Ζα]νὸς δ‘ ἐλόχευσα χάρμα Πελασγιάδαις Αἵμονα γειναμένα».
Εδώ εντοπίζεται ένα ακόμη σημείο που αποδεικνύει την παλαιότητα των μύθων της περιοχής και επομένως την ανάγκη της προσεκτικής μελέτης τους αφού η νύμφη Μελία θεωρείται παλαιότατη θεϊκή υπόσταση, γιατί, σύμφωνα με ένα μύθο, είναι μία από τις Ωκεανίδες και κόρη του Πόντου.
Ο Αίμονας είναι, σύμφωνα με μία μυθολογική εκδοχή, πατέρας του Θεσσαλού, του επώνυμου ήρωα της Θεσσαλίας και των Θεσσαλών. Έτσι μας βεβαιώνει ο Ριανός στο σχολιαστή του Απολλωνίου Ροδίου :
«Πυρραίην ποτὲ τὴν γε παλαιότερον καλέεσκον,
Πύρρης Δευκαλίωνος ἀπ’ ἀρχαίης ἀλόχοιο,
Αἱμονίην δ’ ἐξαῦτις ἀφ’ Αἵμονος, ὃν ῥα Πελασγὸς
γείνατο φέρτατον υἱόν’ ὁ δ’ αὖ τέκε Θεσσαλὸν Αἵμων,
τοῦ δ’ ἀπὸ Θεσσαλίην λαοὶ μετεφημίζοντο.»
Έτσι, σύμφωνα με το παραπάνω κείμενο, η Θεσσαλία αρχικά λεγόταν Πυρραία, αργότερα Αιμονία και ακόμη αργότερα Θεσσαλία.
Ο Αίμονας είναι ο επώνυμος του ενός από τα δύο τμήματα αυτής της περιοχής που αργότερα ονομάστηκε Θεσσαλία, του τμήματος της Αιμονίας, λέει μία άλλη άποψη. Σύμφωνα δηλαδή με τον Στράβωνα παλιότεροι απ’ αυτόν συγγραφείς βεβαίωναν ότι η Θεσσαλία αρχικά διαιρέθηκε σε δύο τμήματα από τα οποία το νότιο ονομάστηκε Πανδώρα και το βόρειο Αιμονία. Αργότερα η περιοχή Πανδώρα πήρε το όνομα Ελλάδα από τον Έλληνα και η περιοχή Αιμονία μετονομάστηκε σε Θεσσαλία από τον Θεσσαλό, τον γιο του Αίμονα.
Τον Αίμονα ως πατέρα του Θεσσαλού τον παρουσιάζει και ο Στέφανος ο Βυζάντιος, αλλά πατέρας του Αίμονα, σύμφωνα μ’ αυτόν, είναι ο Χλωρός. Μας βεβαιώνει δε, ότι την ίδια άποψη, εκτός από τον ίδιο και τον Ριανό, έχουν και άλλοι: «Αἵμων υἱὸς μὲν Χλώρου τοῦ Πελασγικοῦ, πατὴρ δὲ Θεσσαλοὺ, ὡς Ῥιανὸς καὶ ἄλλοι».
Ωστόσο στους μύθους της Αχαΐας Φθιώτιδας και της Θεσσαλίας ακουγόταν και η αντίθετη εκδοχή. Δεν ήταν ο Αίμονας πατέρας του Θεσσαλού αλλά αντίθετα ο Θεσσαλός ήταν πατέρας του Αίμονα. Την εκδοχή αυτή μας την παραδίδει ο Ευστάθιος: «Τούτου ἦρξε τοῦ τόπου Θεσσαλός, ἀφ’ οὗ ἡ χώρα Θεσσαλία, οὗ Αἵμων, ὅθεν Αἵμονες, μοῖρα Θετταλική, οὗ καὶ Λαρίσσης γυναικὸς Ἀργείας Πελασγὸς καὶ Φθίος καὶ Ἀχαιός.»
Η παλαιότητα των θεσσαλικών μύθων και της νύμφης Μελίας φανερώνεται και από το εξής. Ακόμα και η πανάρχαια Αμάλθεια, που υπήρξε τροφός του Δία, παρουσιάζεται να είναι θυγατέρα του Αίμονα, του γιου της νύμφης Μελίας. Ήταν δηλαδή η Αμάλθεια, η τροφός του Δία, εγγονή της Μελίας.
Οι αρχαίοι πίστευαν ότι αρχικά η Θεσσαλία ήταν μία τεράστια λίμνη που τα νερά της διέφυγαν προς το Αιγαίο όταν ο θεός Ποσειδώνας έσχισε τα Τέμπη.
Ακόμη, σύμφωνα με άλλο θεσσαλικό μύθο, ο Πελασγός, επώνυμος ήρωας των Πελασγών, ήταν γιος του Τριόπα, θεσσαλού πανάρχαιου προολυμπιακού ήρωα ή θεού.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Τσούντα, ωστόσο, απόδειξη της ύπαρξης Πελασγών στη Θεσσαλία θεωρείται επιπλέον και η λατρεία του φαλλού, η οποία ήταν πελασγική λατρευτική συνήθεια. Στον νεολιθικό οικισμό των Ζερελίων του Αλμυρού, όπως αποδεικνύεται από ένα ιθυφαλλικό αγαλματίδιο που βρέθηκε εκεί, λατρευόταν ο φαλλός. Απόδειξη της λατρείας του φαλλού στη Θεσσαλία θεωρείται επίσης και η εύρεση στις διάφορες ανασκαφές ιθυφαλλικών Ερμών.
Η ίδια νύμφη Μελία, η μητέρα του Αίμονα, σύμφωνα μ’ έναν μύθο, γέννησε από τον Σιληνό, τον Δολίωνα, πρόγονο και επώνυμο ήρωα ενός άλλου πελασγικού φύλου, των Δολιόνων, όπως μας λέει ο Αλέξανδρος ο Αιτωλός στον Στράβωνα. Οι Δολίονες, όπως λέει ένας μύθος, διέκειντο εχθρικά προς τους κατοίκους της Θεσσαλίας και της Μαγνησίας για το λόγο ότι οι τελευταίοι έδιωξαν τους Δολίονες από τούτα τα μέρη. Μας τα λέει ο Έφορος στον σχολιαστή του Απολλωνίου του Ροδίου : «Ἔφορος μὲν γάρ φησι τοὺς Δολίονας Πελασγοὺς ὄντας καὶ ἐχθρωδῶς πρὸς τοὺς τὴν Θεσσαλίαν καὶ Μαγνησίαν κατοικοῦντας διὰ τὸ ἀπελαθῆναι ὑπ’ αὐτῶν ἐπιθέσθαι αὐτοῖς νύκτωρ γράφων ἐν τῇ ἐννάτῃ».
Οι Λέλεγες, ένας από τους κυριότερους πελασγικούς λαούς, εντοπίζονται επίσης να έζησαν και στους χώρους της Φθίας και της Αχαΐας Φθιώτιδας. Αλλά και για τους Δαναούς παρατηρούνται μυθολογικά και ονοματικά ίχνη στην περιοχή αυτήν.
Κυρίως όμως εδώ γίνεται έντονα φανερή η παρουσία του κυριότερου ελληνικού φύλου, αυτού των Αχαιών, των οποίων το όνομα πήραν αργότερα όλοι οι κάτοικοι της Ελλάδας. Ο Όμηρος αναφέρει τους Αχαιούς ως εγκαταστημένους κυρίως στην περιοχή αυτή που καλούμε Αχαΐα Φθιώτιδα, στην περιοχή δηλαδή γύρω από την σημερινή Όθρη. Αυτή η περιοχή αποτελούνταν από τη σημερινή επαρχία Αλμυρού, την κοιλάδα του Ενιπέα ποταμού και τις δυτικές πλαγιές της Όθρης και ως τα ανατολικά παράλια του Μαλιακού κόλπου, τα οποία σήμερα ανήκουν στο νομό Φθιώτιδας .
Περιοριζόμαστε εδώ σ’ αυτήν την όχι λεπτομερή περιγραφή αλλά απλά και μόνο σε μία μάλλον προσεγγιστική οριοθέτηση της περιοχής, η εξέταση των μύθων της οποίας αποτελεί αντικείμενο τούτης της εργασίας.
Ο Στράβωνας μιλώντας για την έκταση της Αχαΐας Φθιώτιδας γράφει σχετικά: «Ἔχει δ’ ἡ μὲν Φθιῶτις τὰ νότια τὰ παρὰ τὴν Οἴτην ἀπὸ τοῦ Μαλιακοῦ κόλπου καὶ Πυλαϊκοῦ μέχρι τῆς Δολοπίας καὶ τῆς Πίνδου διατείνοντα, πλατυνόμενα δὲ μέχρι Φαρσάλου καὶ τῶν πεδίων τῶν Θετταλικῶν». Δηλαδή: «Έχει δε η Φθιώτιδα τα νότια μέρη τα γειτονικά προς την Οίτη από τον Μαλιακό κόλπο και τον Πυλαϊκό που απλώνονται σε μήκος μέχρι τη Δολοπία και την Πίνδο και σε πλάτος μέχρι τη Φάρσαλο και τις θεσσαλικές πεδιάδες».
Το ότι η περιοχή της Αχαΐας Φθιώτιδας είναι η αρχική πατρίδα πολλών ελληνικών φύλων στηρίζεται στο μύθο που θέλει τον πρώτο άνθρωπο πάνω στη γη, μετά τον κατακλυσμό, να ζει και να βασιλεύει σ’ αυτήν. Ο πρώτος άνθρωπος που έζησε μετά τον κατακλυσμό που έκανε ο Δίας, δηλαδή ο Δευκαλίωνας, ο πατέρας του Έλληνα, έζησε σε τούτα τα μέρη, όπως θ’ αναπτύξουμε λεπτομερέστερα σ’ επόμενες σελίδες. «Προμηθέως δὲ παῖς Δευκαλίων ἐγένετο. Οὗτος βασιλεύων τῶν περὶ τὴν Φθίαν τόπων (νυμφεύεται) Πύρραν τὴν Ἐπιμηθέως καὶ Πανδώρας, ἣν ἔπλασαν οἱ θεοὶ πρώτην γυναῖκα.» Δηλαδή: «Του Προμηθέα παιδί έγινε ο Δευκαλίωνας. Αυτός βασιλεύοντας στους τόπους γύρω από τη Φθία νυμφεύτηκε την Πύρρα την κόρη του Επιμηθέα και της Πανδώρας, την οποία έπλασαν πρώτη γυναίκα»
Σύμφωνα ακόμη με τον Αριστοτέλη ο κατακλυσμός έγινε «περὶ τὴν Ἑλλάδα τὴν ἀρχαίαν» δηλαδή «περὶ Δωδώνην καὶ Ἀχελῶον». Ασφαλώς εδώ πρόκειται περί της πρώτης, της θεσσαλικής Δωδώνης, πριν δηλαδή αυτή «μεταφερθεί» στην Ήπειρο. Κατά τον Σουΐδα, όπως είναι γνωστό, η αρχαία κοιτίδα της λατρείας του Δωδωναίου Διός, βρισκόταν στην ομηρική πόλη Σκοτούσα στην περιοχή των Φαρσάλων.
Βεβαίως δεν πρέπει να παραλείψουμε να πούμε ότι και άλλοι τόποι στην Ελλάδα είχαν μύθους σύμφωνα με τους οποίους ο πρώτος μετά τον κατακλυσμό άνθρωπος έζησε σ’ αυτούς. Εμείς, στην εργασία μας, παρουσιάζουμε τους μύθους που ως ακούσματα έτρεφαν τις συνειδήσεις και τις πεποιθήσεις των ανθρώπων τούτης της περιοχής. Δεν μας απασχολεί η μελέτη των άλλων μυθολογικών εκδοχών για το θέμα αυτό.
Για την καταγωγή του Δευκαλίωνα στο έργο του Ησιόδου «Ηοίες» διαβάζουμε ενδιαφέρουσες πληροφορίες.
Ενώ οι περισσότεροι από τους αρχαίους συμφωνούν ότι πατέρας του Δευκαλίωνα ήταν ο Προμηθέας και μητέρα του η Κλυμένη, ο Ησίοδος ισχυρίζεται ότι μητέρα του ήταν η Προνόη, ενώ ο Ακουσίλαος λέει ότι μητέρα του Δευκαλίωνα ήταν η Ησιόνη, η κόρη του Ωκεανού. Τα διαβάζουμε στο παρακάτω απόσπασμα: «Δευκαλίων, ἐφ’ οὗ ὁ κατακλυσμὸς γέγονε, Προμηθέως μὲν ἦν υἱός, μητρὸς δέ, ὡς οἱ πλεῖστοι λέγουσι, Κλυμένης, ὡς δὲ Ἡσίοδος, Προνόης, ὡς δὲ Ἀκουσίλαος, Ἡσιόνης τῆς Ὠκεανοῦ»
Δηλαδή: «Ο Δευκαλίων, στα χρόνια του οποίου έγινε ο κατακλυσμός, ήταν γιος του Προμηθέα και είχε μητέρα, όπως λένε οι πιο πολλοί, την Κλυμένη, όπως όμως λέει ο Ησίοδος την Προνόη και, όπως εξάλλου λέει ο Ακουσίλαος, την Ησιόνη, κόρη του Ωκεανού».
Σύμφωνα ωστόσο με τον Αθανάσιο Σταγειρίτη ο Δευκαλίωνας ήταν γιος τού Αλίφρονα και της νύμφης Ιοφώσας. Αλίφρονας σημαίνει αυτός που διαθέτει, που συγκεντρώνει, αρκετή φρόνηση, ενώ Προμηθέας αυτός που σκέπτεται πριν ενεργήσει σε αντίθεση με τον αδερφό του Επιμηθέα, που, όπως σημαίνει το όνομά του, σκεπτόταν αφού ήδη είχε ενεργήσει.
Η σπουδαιότητα του προσώπου του Δευκαλίωνα για τους Έλληνες φανερώνεται από την συστηματική προσπάθεια ν’ αναχθεί η καταγωγή των σημαντικότερων προσωπικοτήτων του ελληνικού χώρου σ’ αυτόν. Έτσι, π. χ. – για ν’ αναφέρουμε μία μόνο αλλά έντονα χαρακτηριστική για την ιδιαιτερότητά της περίπτωση – σύμφωνα με τις παραδοχές που υπήρχαν, από τη γενιά του Δευκαλίωνα κατάγονταν πάντοτε οι πέντε αρχιερείς των Δελφών. Σ’ αυτούς ανήκαν κι εκείνοι που έδιναν τους χρησμούς. Ήταν αυτοί που ονομάζονταν «ὅσιοι». Ο έφορος των θυσιών ονομαζόταν «ὁσιωτήρ» και ο έφορος των χρησμών «ἀφήτωρ». Και οι δύο έπρεπε να έλκουν την καταγωγή τους από τον Δευκαλίωνα. Οι «ὅσιοι» ήταν αυτοί που τελούσαν στους Δελφούς την «ἀπόρρητη θυσία». Ήταν η θυσία που αντιστοιχούσε στο σπαραγμό του Διονύσου από τους Τιτάνες. Οι κάτοικοι των Δελφών μάλιστα πίστευαν ότι στο περίφημο σ’ όλη την Ελλάδα Μαντείο τους φυλάσσονταν τα υπολείμματα του κατασπαραγμένου από τους Τιτάνες Διόνυσου.
Αλλά και το Μαντείο της Δωδώνης θεωρούσε ιδρυτή του τον Δευκαλίωνα και οι ιερείς του υποστήριζαν ότι ο Δευκαλίωνας μετά τον κατακλυσμό εγκαταστάθηκε εκεί.
Εκτός από τον Έλληνα, τον γιο του Δευκαλίωνα, για τον οποίο θα επανέλθουμε πιο κάτω, από τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα γεννήθηκε, σύμφωνα με μία μυθολογική εκδοχή, και μία κόρη, η Πανδώρα. Αυτήν τίμησε με τον έρωτά του ο ίδιος ο Δίας με αποτέλεσμα αυτή να γεννήσει τον Γραίκο ή Γραικό, επώνυμο ήρωα των Γραικών.
«Κούρη δ’ ἐν μεγάροισιν ἀγαυοῦ Δευκαλίωνος
Πανδώρη Διὶ πατρί, θεῶν σημάντορι πάντων,
Μειχθεῖσ’ ἐν φιλότητι τέκεν Γραῖκον μενεχάρμην»
Δηλαδή: «Η κόρη Πανδώρα στα μέγαρα του θαυμαστού Δευκαλίωνα, αφού σμίχτηκε ερωτικά με τον πατέρα Δία, άρχοντα όλων των θεών, γέννησε τον ανδρείο στις μάχες Γραίκο»
Σύμφωνα ακόμη με το «Πάριο Χρονικό» ο Γραικός, ο οποίος σε κάποιες περιπτώσεις μνημονεύεται και παροξύτονα, δηλαδή Γραίκος, ήταν γιος του Θεσσαλού και το όνομα «Γραικοί» προηγούνταν εκείνου των Ελλήνων: «Ἀφ’ ὅτου ὁ Ἕλλην, ὁ υἱὸς τοῦ Δευκαλίωνος, ἐβασίλευσε τῆς Φθιώτιδος καὶ ὠνομάσθησαν Ἕλληνες οἱ καλούμενοι πρότερον Γραικοί.»
Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν το Γραικός αρχαιότερο του Έλλην. Ο FicK συσχέτιζε το Γραικοί με το όνομα Γραία ως όνομα της θεάς Δήμητρας. Ωστόσο και οι Γραικοί, κατά τον Αριστοτέλη, κατοικούσαν εκεί που έγινε ο κατακλυσμός επί Δευκαλίωνα, ο δε Στέφανος ο Βυζάντιος ταυτίζει τον Γραικό και τον Έλληνα.
Δεν θ’ αναφερθούμε περισσότερο εδώ στα προβλήματα και τις πολλές διαφορετικές απόψεις που έχουν διατυπωθεί για τους Γραικούς και τη σχέση τους με τους Έλληνες γιατί ξεφεύγει από τους σκοπούς μας. Η εργασία αυτή αναζητά και συγκεντρώνει τους μύθους που κυκλοφορούσαν στην περιοχή Αλμυρού, στην περιοχή της Αχαΐας Φθιώτιδας γενικά, χωρίς απορριπτικές προτάσεις. Ψάχνει για τη «μυθική αλήθεια», αφού, μόλο που υπάρχει κάποια ιστορική «αλήθεια» στον πυρήνα κάποιων μύθων, η αντιφατικότητά τους δεν προσφέρεται για πλήρη αποκρυπτογράφηση ούτε για επιλεκτική απόρριψη. Καταγράφει λοιπόν η εργασία αυτή τα μυθολογικά ακούσματα, – αν ήταν ψέματα ή αλήθεια στην πραγματικότητα μάς είναι αδιάφορο αφού η επίδρασή τους σ’ εκείνους, επειδή ήταν παραδεκτά, ήταν στον ίδιο βαθμό αποτελεσματική – με τα οποία μεγάλωναν οι άνθρωποί της. Μας αρκεί αυτό, προκειμένου να ενισχύσουμε τις θέσεις μας για την σπουδαιότητα των μυθολογικών αναφορών της Αχαΐας Φθιώτιδας. Έχει ωστόσο για το θέμα μας μεγάλη σημασία η επισήμανση ότι τόσο ο Έλληνας όσο και ο Γραικός, πρόγονοι και επώνυμοι ήρωες των Ελλήνων και των Γραικών, έχουν τον ίδιο πατέρα, τον Δευκαλίωνα, ο οποίος μετά τον κατακλυσμό εγκαταστάθηκε και έζησε στην περιοχή της Όθρης.
Μια άλλη κόρη του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, ήταν η Θυία. Από τη Θυία γεννήθηκαν δύο επώνυμοι ήρωες ελληνικών φύλων, ο Μάγνητας, επώνυμος ήρωας των Μαγνήτων και ο Μακεδόνας, ήρωας των Μακεδόνων:
«Ἡ δ’ (ενν. Θυία) ὑποκυσαμένη Διὶ γείνατο τερπικεραύνῳ υἷε δύω, Μάγνητα Μακηδόνα θ’ ἱππιοχάρμην, οἳ περὶ Πιερίην καὶ Ὄλυμπον δώματ’ ἔναιον.»
Δηλαδή: «Αυτή λοιπόν (δηλ. η Θυία), αφού έμεινε έγκυος από τον Δία, που χαίρεται τους κεραυνούς του, γέννησε δυο γιους, τον Μάγνητα και τον έφιππο μαχόμενο Μακεδόνα, οι οποίοι κατοικούσαν σε μέγαρα στην Πιερία και στον Όλυμπο.»
Σύμφωνα με τον Παυσανία η Θυία ήταν επίσης και μητέρα του Δελφού, του επώνυμου ήρωα και ιδρυτή των Δελφών. Στους Δελφούς εξάλλου υπήρχε και μία θέση που ονομαζόταν Θυία : «ἐξ ἧς καὶ ὁ χῶρος οὗτος τὴν ἐπωνυμίαν ἔχει», όπως μας λέει ο Ηρόδοτος.
Υπάρχει ωστόσο και άλλη μυθολογική εκδοχή που υποστηρίζει ότι μητέρα τού Δελφού δεν ήταν η Θυία, αλλά μία άλλη κόρη, πάλι όμως κόρη τού Δευκαλίωνα, η Μελανθώ. Ο Ποσειδώνας, έχοντας μορφή δελφινιού, ενώθηκε με την Μελανθώ και έτσι γεννήθηκε ο Δελφός (δελφίνι > Δελφός ), ο επώνυμος ήρωας των Δελφών.
Ο Δελφός λοιπόν, σύμφωνα με τις υπάρχουσες μυθολογικές απόψεις – είτε η μία άποψη είναι σωστή είτε η άλλη – καταγόταν οπωσδήποτε από τον Δευκαλίωνα. Αυτή είναι και η εξήγηση που δινόταν στην απαίτηση που υπήρχε οι ιερείς των Δελφών, οι λεγόμενοι «ὅσιοι», να έλκουν την καταγωγή τους από τον Δευκαλίωνα.
Εξάλλου, σύμφωνα με τον Όμηρο, στην Αχαΐα Φθιώτιδα βρισκόταν η πόλη ή – σύμφωνα με μερικούς – η χώρα που λεγόταν Ελλάδα και της οποίας οι κάτοικοι ονομάζονταν Έλληνες, πρώτοι αυτοί, πριν όλοι οι άλλοι κάτοικοι της χώρας μας πάρουν αυτό το όνομα. Έτσι στην Ιλιάδα του Ομήρου διαβάζουμε:
« Νῦν αὖ τοὺς ὅσσοι τὸ Πελσγικὸν Ἄργος ἔναιον,
οἳ τ’ Ἄλον οἳ τ’ Ἀλόπην οἳ τε Τρηχῆν’ ἐνέμοντο,
οἳ τ εἶχον Φθίην ήδ’ Ἑλλάδα καλλιγύναικα,
Μυρμιδόνες δὲ καλεῦντο καὶ Ἕλληνες καὶ Ἀχαιοί,
τῶν αὖ πεντήκοντα νεῶν ἦν ἀρχὸς Ἀχιλλεύς.»
Δηλαδή : «Και απ’ τ’ Άργος το Πελασγικό όσ’ ήρθαν και απ’ την Άλο και απ΄ την Τρηχίνα πληθυσμοί και απ’ την Αλόπη όσοι κι όσοι απ΄ την καλλιγύναικα Ελλάδα και την Φθίαν, και Μυρμιδόνες και Αχαιοί και Έλληνες λέγονταν, είχαν πενήντα πλοία και αρχηγός εις όλους ο Πηλείδης»
2. Η Αχαΐα Φθιώτιδα αφετηρία ελληνικών φύλων
Οι Αχαιοί της Αχαΐας Φθιώτιδας, ιδιαίτερα της Άλου, της πατρίδας του Φρίξου και της Έλλης, ήταν εκείνοι που πέρασαν πρώτοι τον Ελλήσποντο, όπως διαφαίνεται από το μύθο του Φρίξου και της Έλλης – πολύ πριν γίνει η Αργοναυτική Εκστρατεία και ο Τρωικός Πόλεμος – ανάπτυξαν υπερπόντιο εμπόριο και οι αποικίες τους έφθασαν ως τον Εύξεινο Πόντο, στην Κολχίδα και στην Κασπία. Από τους αποικισμούς των Αχαιών Φθιωτών στην Πελοπόννησο έγιναν κατόπιν οι αποικισμοί στην Κάτω Ιταλία, η οποία και ονομάστηκε Μεγάλη Ελλάδα από την Ελλάδα του Αχιλλέα. Από την Αχαΐα Φθιώτιδα έγιναν επίσης αποικισμοί σε νησιά των μικρασιατικών παραλίων και στο αιολικό τμήμα της Μικρασίας.
Μεταναστεύσεις Αχαιών Φθιωτών σε διάφορα μέρη του ελληνικού χώρου μαρτυρούνται από αρχαίους συγγραφείς και ιστορικούς όχι μόνο προς την Πελοπόννησο, αλλά και προς την Αιτωλία και προς τη Ρόδο και προς τα άλλα νησιά του νότιου Αιγαίου, όπως και προς την Ακαρνανία, όπου κατά τον Θουκυδίδη έχουμε ακόμη και πόλη της οποίας και μόνο το όνομα «Φθία» ίσως και να μπορεί να επιβεβαιώσει την αλήθεια της μετανάστευσης αυτής.
Αλλά και προς πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας μαρτυρούνται μεταναστεύσεις φύλων από την περιοχή της Αχαΐας Φθιώτιδας.
Θ’ αναφέρουμε μερικά ακόμα παραδείγματα, που ενισχύουν, με τις σχετικές τους μυθολογικές αναφορές, αυτήν μας την άποψη. Είναι μύθοι που αναφέρονται σε μεταναστεύσεις ηρώων από τα μέρη της Αχαΐας Φθιώτιδας και της Φθίας – τμήματα και οι δύο της ευρύτερης σημερινής περιοχής του Αλμυρού γύρω από την Όθρη – σε διάφορα μέρη τού ελληνικού χώρου.
Στο νησί Κως ακούγονταν πολλοί μύθοι που συνέδεαν το νησί αυτό με την Αχαΐα Φθιώτιδα. Η Μήστρα ή Μνήστρα, κόρη του Ερυσίχθονα, ο οποίος είναι άμεσα συνδεδεμένος με τους μύθους του Τριόπα, το Δώτιο πεδίο, την Θεσσαλία γενικότερα και την Όθρη ειδικότερα, όπως θ’ αναφερθεί παρακάτω, σύμφωνα με μύθους της Κω, έζησε εκεί. Όπως αναφέρουν οι τοπικοί μύθοι της Κω, η Μνήστρα έγινε από τον Ποσειδώνα μητέρα του Ευρύπυλου. Είναι μάλιστα πολύ αξιοπρόσεχτο το ότι ακόμη και στη σημερινή εποχή στο νησί της Κω ακούγεται ένα παραμύθι που θυμίζει πολύ έντονα τους μύθους της Αχαΐας Φθιώτιδας για τον αχόρταγο Ερυσίχθονα.
Το νησί Κως πήρε το όνομά του, σύμφωνα με την επικρατέστερη μυθολογική εκδοχή, από τη νύμφη Κω, την κόρη του θεσσαλού, ως προς την καταγωγή του, Μέροπα. Αλλά και το προηγούμενο όνομα του νησιού είχε θεσσαλική καταγωγή. Από τον Μέροπα, τον γιο του θεσσαλού Τριόπα, η Κως, πριν ονομαστεί έτσι λεγόταν Μερόπη. Αυτός ο Μέροπας, σύμφωνα με μία παράδοση, ήταν γιος του Τριόπα, του πατέρα του Ερυσίχθονα. Με άλλα λόγια ο Μέροπας ο πρώτος οικιστής της Κω και ο Ερυσίχθονας της Αχαΐας Φθιώτιδας ήταν αδέλφια. Γιος του Μέροπα της Κω, εξάλλου, φέρεται και κάποιος Εύμηλος, όνομα που θυμίζει έντονα και παραπέμπει στον ομώνυμό του ήρωα των Φερών. Κόρη του Μέροπα, σύμφωνα με μία παράδοση που ακουγόταν επίσης στην Κω, ήταν η Ηπιόνη που φέρεται ότι ήταν μητέρα του Μαχάονα και σύζυγος του θεσσαλού θεού και ήρωα Ασκληπιού.
Σύμφωνα με μία εκδοχή γυναίκα του Μέροπα ήταν η Κλυμένη. Το όνομα Κλυμένη θυμίζει την ομώνυμη μητέρα του Δευκαλίωνα. Το ίδιο όνομα είχε και η μητέρα του Φαέθωνα, αφού ήταν γιος του Ήλιου και της Κλυμένης και αυτός. Αν μάλιστα θυμηθούμε ότι, κατά μία άποψη , το όνομα Μέροπας πιθανό να σήμαινε τον ίδιο τον Ήλιο, οι αναμνήσεις των ονομάτων αυτών της Κλυμένης και οι συσχετίσεις και αναγωγές που κάνουμε δεν είναι αδικαιολόγητες. Σε μία διήγηση που ακουγόταν στην Κω αναφέρεται ότι όλοι οι άνθρωποι ονομάζονταν Μέροπες, δηλαδή παιδιά του Μέροπα, δηλαδή του Ήλιου. Το όνομα Κλυμένη ήταν ακόμη ένα από τα ονόματα της Περσεφόνης, ως θεάς των νεκρών. Έλεγαν μάλιστα, δικαιολογώντας αυτήν την ταυτωνυμία της Κλυμένης και της Περσεφόνης, ότι όπως η Περσεφόνη έτσι και η Κλυμένη, η γυναίκα του Μέροπα, βυθίστηκε πρόωρα στο βασίλειο των νεκρών.
Αλλά και στο νησί της Λέσβου εντοπίζονται μύθοι που φαίνεται να συνδέουν το νησί με την Αχαΐα Φθιώτιδα.
Οι πρώτοι κάτοικοι της Λέσβου, σύμφωνα με την άποψη πολλών ερευνητών της ιστορίας, ήταν Πελασγοί. Ήρθαν στο νησί αυτό από τη Θεσσαλία και ιδιαίτερα μάλιστα από την Αχαΐα Φθιώτιδα. Μετοίκησαν στο νησί, όπως λένε οι σχετικοί μύθοι, με αρχηγό τον Ξάνθο, που κι αυτός επίσης ήταν γιος του Τριόπα, του βασιλιά της Αχαΐας Φθιώτιδας. Ήταν δηλαδή ο Ξάνθος αδερφός του Μέροπα, του οικιστή της Κω. Οικιστές, δηλαδή, της Λέσβου και της Κω ήταν δύο αδέλφια, ο Μέροπας και ο Ξάνθος, που ξεκίνησαν από την Αχαΐα Φθιώτιδα. Ο Ξάνθος ήταν αυτός που ονόμασε αρχικά τη Λέσβο Πελασγία. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι, σύμφωνα με τους μύθους της Αχαΐας Φθιώτιδας, ο Τριόπας ήταν εκείνος που έδιωξε από τη Θεσσαλία τους Πελασγούς, εύκολα καταλήγουμε, αν στηριχθούμε σε όσα μας λένε οι μύθοι, στην άποψη ότι η Λέσβος αρχικά κατοικήθηκε από πελασγικό φύλο που ξεκίνησε, ίσως κυνηγημένο, όπως λένε οι μύθοι για τον Τριόπα, από την Αχαΐα Φθιώτιδα.
Αλλά και το όνομα του νησιού, Λέσβος, οφείλεται, σύμφωνα με μία μυθολογική εκδοχή, στον Λέσβο, τον γαμπρό του Μακαρέα στην κόρη του Μήθυμνα.
Αργότερα, εφτά γενιές μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, ήρθε και εγκαταστάθηκε στη Λέσβο ο Μακαρέας. Ο Μακαρέας θεωρείται και αυτός οικιστής της Λέσβου , για τον οποίο κάποιοι μύθοι λένε ότι προηγήθηκε του Ξάνθου. Από τον Μακαρέα το νησί Λέσβος ονομάστηκε «Μακαρία» ή «Μακάρων νῆσος» ή «Μάκαρος ἕδος» . Σ’ αποσπάσματα του Ησιόδου βλέπουμε επίσης ότι μετά τον κατακλυσμό, που έγινε τον καιρό του Δευκαλίωνα, ο Μακαρέας ήρθε στη Λέσβο και, όταν είδε την ομορφιά του νησιού, κατοίκησε σ’ αυτό: «Μετὰ δὲ ταῦτα (δηλαδή μετά τον κατακλυσμό κατά την εποχή του Δευκαλίωνα) Μακαρεὺς εἰς αὐτὴν (τήν Λέσβον) ἀφικόμενος καί τὸ κάλλος τῆς χώρας κατανοήσας, κατῴκησεν αὐτήν».
Το γεγονός της αποίκισης της Λέσβου από τον Μακαρέα το μαρτυρεί και σε άλλα σημεία ο Διόδωρος Σικελιώτης: «Ὕστερον δὲ γεννεαῖς ἑπτὰ γενομένου τῷ κατὰ Δευκαλίωνα κατακλυσμῷ, καὶ πολλῶν ἀνθρώπων ἀπολομένων, συνέβη καὶ τὴν Λέσβον διὰ τὴν ἐπομβρίαν ἐρημωθῆναι. Μετὰ δὲ ταῦτα Μακαρεὺς εἰς αὐτὴν ἀφικόμενος, καὶ τὸ κάλλος τῆς χώρας κατανοήσας, κατῴκησεν αὐτήν».
Η εποίκιση της Λέσβου, λοιπόν, σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα, η οποία είχε ερημωθεί από τους κατοίκους της «διὰ τὴν ἐπομβρίαν», δηλαδή από την πολλή βροχή, με άλλα λόγια από τον κατακλυσμό επί της εποχής του Δευκαλίωνα, έγινε από ανθρώπους που ξεκίνησαν από την Αχαΐα Φθιώτιδα. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι μία επιβεβαίωση της άποψής μας ότι οι πρώτες μυθολογικές καταθέσεις πολλών περιοχών, οι οποίες αναφέρονται στον τόπο της αρχικής καταγωγής των κατοίκων τους, μνημόνευαν ως τέτοιο την Αχαΐα Φθιώτιδα.
Αλλά και ο ίδιος ο Μακαρέας, ο οικιστής της Λέσβου, φέρεται να συνδέεται άμεσα με την Αχαΐα Φθιώτιδα και με μία ακόμα μυθολογική εκδοχή. Ο Μακαρέας ήταν γιος, σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, του Αίολου, του γιου του Έλληνα και της Οθρηίδας, της ονομαστής νύμφης της Όθρης, μητέρας και προγόνου πλείστων ηρώων της Ελλάδας. Ένδειξη παράλληλη της μυθολογικής αυτής εκδοχής για την καταγωγή του Μακαρέα είναι το ότι ο Μακαρέας έφερε και το όνομα «Αἰολίων», που σημαίνει γιος του Αίολου. Ο Μακαρέας μάλιστα, ως «Αἰολίων», μνημονεύεται στον μύθο ακριβώς εκείνο που τον θέλει βασιλιά και πρώτο οικιστή της Λέσβου. Η επιθυμία αυτή των κατοίκων της Λέσβου να θέλουν να δώσουν με τους μύθους τους στον πρώτο τους οικιστή ως προγόνους του τον γιο του Δευκαλίωνα, τον Έλληνα, και την ξακουστή νύμφη της Όθρης, την Οθρηίδα, δείχνει ασφαλώς την πίστη τους ότι η πρώτη αρχή της ζωής μετά την καταστροφή του κόσμου, που έγινε με τον κατακλυσμό, ξεκίνησε από την Όθρη της Αχαΐας Φθιώτιδας και ότι αρχικοί πρόγονοι όλων των Ελλήνων ήταν ο Έλληνας και η Οθρηίδα.
Ο Μακαρέας, ο εγγονός της Οθρηίδας και οικιστής της Λέσβου, απόκτησε δέκα παιδιά. Τα τέσσερα ήταν αγόρια: ο Κυδρόλαος, ο Νέανδρος, ο Λεύκιππος και ο Έρεσος. Τα τέσσερα αγόρια του Μακαρέα, σύμφωνα με υπάρχουσες τοπικές μυθολογικές εκδοχές της Λέσβου, ίδρυσαν αποικίες στη Χίο, στη Σάμο, στην Κω και στη Ρόδο. Τα υπόλοιπα έξι παιδιά του ήταν κορίτσια. Ήταν η Μυτιλήνη, η Μήθυμνα, η Άντισσα, η Αρίσβη, η Ίσσα και η Αγαμήδη (η οποία ονομαζόταν και Πύρρα). Οι έξι κόρες του Μακαρέα έδωσαν τα ονόματά τους στις ομώνυμές τους πόλεις της Λέσβου. Η Μήθυμνα μάλιστα, επώνυμη νύμφη και ηρωίδα της ομώνυμης πόλης της Λέσβου, φέρεται, σε μερικούς μύθους, ως σύζυγος όχι του Λέσβου, του επώνυμου ήρωα του νησιού, αλλά κάποιου άλλου ήρωα που καταγόταν από τη Λέσβο. Ο σύζυγος αυτός της Μήθυμνας ονομαζόταν Θεσσαλός. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως άλλη μια ένδειξη ότι οι μύθοι για την καταγωγή των κατοίκων της Λέσβου οδηγούσαν στη Θεσσαλία.
Ενδεικτικό της θεσσαλικής καταγωγής του Μακαρέα μπορεί να θεωρηθεί και το ότι ο Οβίδιος ταυτίζει τον Μακαρέα με τον Κένταυρο Χείρωνα ή με τον Κένταυρο Νέσσο.
Ένα αξιοπρόσεκτο χαρακτηριστικό, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ότι επιβεβαιώνει, ως επιστημονικό πια τεκμήριο, την ιστορική αλήθεια των μύθων για τη θεσσαλική καταγωγή των πρώτων κατοίκων της Λέσβου, είναι ότι στις ευρισκόμενες στο νησί επιγραφές, κατά τις ανασκαφές των αρχαιολόγων, συναντώνται οι ονομασίες των πόλεων άλλοτε με τους τύπους Μυτιλήνα, Αρίσβα και άλλοτε με τους τύπους Μυτιλήνη, Αρίσβη. Οι γραφές όμως Μυτιλήνα και Αρίσβα είναι αιολικές, δηλαδή θεσσαλικές γραφές και μάλιστα θεωρούνται από τους ειδικούς αρχαιότερες των αντίστοιχων αττικών γραφών Μυτιλήνη και Αρίσβη που επίσης ανευρίσκονται εκεί.
Η τελευταία κόρη του Μακαρέα, με το δεύτερο όνομά της Πύρρα, θυμίζει επίσης την Αχαΐα Φθιώτιδα και ασφαλώς μπορεί να θεωρηθεί μία ακόμη ένδειξη των αναμνήσεων για την αρχική καταγωγή των κατοίκων της Λέσβου από την περιοχή της Αχαΐας Φθιώτιδας. Απηχεί, δίχως άλλο, τον αποικισμό των νησιών του Αιγαίου από Αχαιούς Φθιώτες και αναμνήσεις από την ονομαστή τους προγιαγιά, την Πύρρα, τη γυναίκα του Δευκαλίωνα.
Ο Αίκλος, ένας ονομαστός ήρωας της μυθολογίας των Ιώνων, ήταν και αυτός, σύμφωνα μ’ ένα μύθο, γιος του Ξούθου, του γιου της Οθρηίδας και του Έλληνα. Μαζί με το φίλο του Κόθο και με όσους Ίωνες τους ακολουθούσαν – λέει ένας άλλος μύθος – ήθελαν να μεταναστεύσουν από την Αχαΐα Φθιώτιδα στην Εύβοια. Το μαντείο, στο οποίο πήγαν να πάρουν οδηγίες, όπως έκαναν όλοι οι άποικοι, πριν ξεκινήσουν τη μεγάλη τους περιπέτεια, τους έδωσε χρησμό ότι, για να πετύχουν το σκοπό τους, πρέπει να καταφέρουν ν’ αγοράσουν έστω και ένα, το πιο μικρό, κομμάτι γης της Εύβοιας.
Ο Αίκλος και ο Κόθος, παριστάνοντας τους εμπόρους παιχνιδιών, πήγαν στην Εύβοια. Εκεί συνάντησαν μια ομάδα παιδιών που έπαιζαν με πέτρες και χώματα. Οι δύο ήρωες προσφέροντας στα παιδιά παιχνίδια, απ’ αυτά που είχαν κουβαλήσει μαζί τους, ζήτησαν να πληρωθούν με πέτρες και χώμα. Τα παιδιά δέχτηκαν πολύ ευχαρίστως τη συναλλαγή αυτή κι έτσι ο Αίκλος κι ο Κόθος, «αγόρασαν» ένα μικρό κομμάτι από «γη» της Εύβοιας και, σύμφωνα με το χρησμό, μπόρεσαν και κυρίευσαν ολόκληρη την Εύβοια. Εγκατέστησαν εκεί τους Ίωνες που τους ακολουθούσαν διώχνοντας τους Αιολείς που ζούσαν μέχρι τότε. Με το μύθο αυτόν εξηγούσαν την εγκατάσταση των Ιώνων στην Εύβοια.
Ένας παρόμοιος μύθος λέγεται και για την εγκατάσταση των Αινιάνων στη χώρα των Ιναχιέων. Το Μαντείο των Δελφών είχε ορίσει ότι αν οι Ιναχιείς δώσουν στους Αινιάνες, με τη θέλησή τους λίγη γη, τότε οι Αινιάνες θα πάρουν ολόκληρη τη χώρα. Ο Αινιάνας Τέμονας, παριστάνοντας τον ζητιάνο, πήγε στη χώρα των Ιναχιέων. Εκεί κάποιος, για να τον κοροϊδέψει, αντί για ψωμί του πέταξε ένα σβώλο χώματος. Έτσι οι Αινιάνες παίροντας δωρεάν λίγη γη έγιναν κάτοχοι όλης της χώρας.
Ο Μάλος, ένας άλλος ήρωας της μυθολογίας και επώνυμος ήρωας των Μαλιέων, ήταν γιος του Αμφικτύωνα, γιου, κατά την επικρατέστερη μυθολογική εκδοχή, του σωσμένου από τον κατακλυσμό και πρώτου βασιλιά της Φθίας Δευκαλίωνα. Και οι Μαλιείς λοιπόν είχαν μύθους για την αρχική καταγωγή τους που οδηγούσαν στην περιοχή της Όθρης, στην περιοχή της Αχαΐας Φθιώτιδας και της Φθίας.
Η Μελανθώ ήταν μία κόρη του Δευκαλίωνα. Έτσι έλεγαν κάποιοι μύθοι. Από τον μεγάλο θεό Ποσειδώνα, που την ερωτεύθηκε, η Μελανθώ έγινε μητέρα του Δελφού, του επώνυμου ήρωα των Δελφών, όπως είδαμε και πιο πάνω. Άλλοι ωστόσο μύθοι έλεγαν ότι η Μελανθώ δεν ήταν μητέρα αλλά γιαγιά του Δελφού. Ό,τι πάντως και να ήταν η Μελανθώ για τον Δελφό, ένα είναι το βέβαιο συμπέρασμα: και οι κάτοικοι των Δελφών στους μύθους τους ήθελαν να μνημονεύουν ότι οι πρώτες τους ρίζες βρίσκονταν εκεί που ήταν και όλων των άλλων Ελλήνων, στην Αχαΐα Φθιώτιδα και τη Φθία. Εξάλλου και οι ιερείς του Μαντείου τους κατάγονταν από τον Δευκαλίωνα.
Η Μελανίππη, μια άλλη κόρη του Αίολου, του γιου του Ξούθου, του γιου της Οθρηίδας και του Έλληνα, του γιου του Δευκαλίωνα, και της Ιππώς ή Ίππης, ήταν, σύμφωνα μα άλλο μύθο, κόρη του Κένταυρου Χείρωνα. Σύμφωνα με μία μυθολογική εκδοχή η Μελανίππη, έγινε από τον Ποσειδώνα μητέρα του Αίολου και του Βοιωτού, επώνυμων ηρώων των Αιολών και των Βοιωτών. Ο Κένταυρος Χείρωνας ήταν, όπως πιστεύεται από τους ειδικούς ερευνητές, τοπική προολυμπιακή θεϊκή υπόσταση της ίδιας περιοχής, του οποίου η λατρεία, όπως και πολλών άλλων προολυμπιακών θεοτήτων, υποκύπτοντας στην ακτινοβολία της ολυμπιακής θεϊκής δυναστείας, δεν απόκτησε ποτέ της πανελλήνια κυριαρχία. Υποτάχθηκε και χάθηκε, όπως τόσες άλλες τοπικές θεϊκές υποστάσεις, κάτω από την πανελλήνια λαμπρότητα των θεών του Ολύμπου.
Η Άμφισσα ήταν μία κόρη του Μακαρέα ή Μάκαρα και εγγονή του Αίολου. Είναι εκείνη που έδωσε το όνομά της στην Άμφισσα των Οζολών ή Εσπερίων Λοκρών. Η Άμφισσα ήταν ερωμένη του θεού Απόλλωνα. Στην αρχαιότητα οι κάτοικοι της πόλης της Άμφισσας έδειχναν στην πόλη τους τον τάφο της κόρης του Μακαρέα Άμφισσας. Και οι κάτοικοι της Άμφισσας λοιπόν ισχυρίζονταν, μέσα από τους μύθους τους, ότι η καταγωγή τους είχε τις ρίζες της στην Αχαΐα Φθιώτιδα όπου ζούσε ο παππούς της επώνυμης ηρωίδας τους, ο Αίολος, ο μεγάλος πρωτογιός της Οθρηίδας.
Η Πέργαμος της Μικράς Ασίας οφείλει το όνομά της στον Πέργαμο, το γιο του Νεοπτόλεμου, του γιου του Αχιλλέα, του μεγάλου ήρωα της Αχαΐας Φθιώτιδας στον Τρωικό Πόλεμο. Καμάρωναν λοιπόν και οι κάτοικοι της Περγάμου ότι και αυτοί δεν υστερούσαν από τους άλλους. Από την Αχαΐα Φθιώτιδα καταγόταν ο πρώτος οικιστής της πόλης τους, που ήταν και εγγονός του ξακουστού Αχιλλέα.
Ο Αγήνορας, ο βασιλιάς του Άργους, ήταν ένας από τους γιους του Τριόπα, που βασίλευε στο Δώτιο πεδίο της Θεσσαλίας. Θεωρούνταν αδερφός του Ίασου. Σύμφωνα μ’ άλλες πηγές ο Αγήνορας ήταν αδερφός του Πελασγού. Καταγόταν λοιπόν και αυτός, όποια μυθολογική εκδοχή και αν δεχθούμε, από τούτα τα μέρη,
Όταν ο Δίας έκλεψε την Ευρώπη και την έφερε στην Κρήτη, την πάντρεψε με τον βασιλιά της Κρήτης, τον Αστέριο. Αυτός ο βασιλιάς της Κρήτης Αστέριος καταγόταν, σύμφωνα με την επικρατέστερη μυθολογική εκδοχή, από τον Δευκαλίωνα: Ο Δευκαλίωνας γέννησε τον Έλληνα, ο Έλληνας γέννησε τον Δώρο, ο Δώρος γέννησε τον Τέκταμο και ο Τέκταμος, που ήρθε στην Κρήτη φεύγοντας από την Αχαΐα Φθιώτιδα και έχοντας γυναίκα την κόρη του Κρηθέα, γέννησε τον Αστέριο, τον άντρα της Ευρώπης. Σύμφωνα μ’ ένα μύθο, ο Τέκταμος, ο εγγονός του Έλληνα και της Οθρηίδας, επικεφαλής Δωριέων, Αχαιών και Πελασγών, έφυγε από την Αχαΐα Φθιώτιδα και ήρθε στην Κρήτη, την οποία εποίκισε και έγινε βασιλιάς της.
Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή ο Αίολος, ο γιος του Έλληνα, του γιου του Δευκαλίωνα, ήταν πατέρας και της Άρνης, της επώνυμης νύμφης και ηρωίδας της θεσσαλικής πόλης Άρνης.
Ο Μάγνητας, όπως θ’ αναφερθεί σ’ επόμενες σελίδες, ήταν ένας άλλος τοπικός ήρωας, επώνυμος των Μαγνήτων. Αυτός έγινε, από κάποια Ναϊάδα, πατέρας δυο αγοριών, του Πολυδέκτη και του Δίκτη. Ο Πολυδέκτης και ο Δίκτης, σύμφωνα με κάποιους από τους μύθους που συνδέονται μαζί τους, έφυγαν από τη Θεσσαλία και «Σέριφον ώκισαν». Και οι κάτοικοι λοιπόν του νησιού Σέριφος, όπως τόσοι και τόσοι άλλοι Έλληνες, δεν ήθελαν να έχουν κατώτερη καταγωγή και έτσι οι μύθοι τους έλεγαν ότι οι πρώτες τους ρίζες έφταναν στην Αχαΐα Φθιώτιδα. Αλλά τα παραμύθια τους αυτά φαίνεται να είναι αληθινά και να έχουν ιστορική βάση. Πραγματικά οι ιστορικοί ερευνητές και τ’ ανασκαφικά δεδομένα των αρχαιολόγων, επιβεβαιώνοντας την αλήθεια του μύθου, υποστηρίζουν ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Σερίφου ήταν και αυτοί Αιολείς που ήρθαν από τη Θεσσαλία.
Ο Έλλοπας, που ήταν γιος του Ίωνα, του γιου του Αίολου, του γιου της Οθρηίδας και του Έλληνα, έγινε ο επώνυμος ήρωας της Ελλοπίας, μιας έκτασης στην περιοχή της Ιστιαιώτιδας, της Εύβοιας. Οι κάτοικοι της Ελλοπίας – για την ακριβή θέση και τα όρια κυριαρχίας της οποίας δεν υπάρχει βεβαιότητα – λέγονταν Ελλοπιείς και θεωρούνταν λαός θεσσαλικής καταγωγής. Σύμφωνα μάλιστα με τον Στράβωνα ολόκληρη η Εύβοια ονομαζόταν Ελλοπία. Έτσι άλλος ένας ελληνικός λαός, οι Ελλοπιείς, θυμούνταν και περιφανεύονταν, μέσα από τους μύθους τους, ότι και αυτοί από την Αχαΐα Φθιώτιδα είχαν ξεκινήσει για να έρθουν στην τωρινή τους πατρίδα. Πρώτοι τους μεγάλοι και ξακουστοί πρόγονοι ήταν ο γιος του Δευκαλίωνα, ο ξακουστός Έλληνας και η νύμφη Οθρηίδα.
Ο γιος του Απόλλωνα και της Φθίας, της επώνυμης νύμφης της ομώνυμης χώρας αλλά και πόλης τούτης της περιοχής, ο Λαόδοκος, έγινε βασιλιάς στη χώρα των Κουρήτων στη σημερινή Αιτωλία. Ο Λαόδοκος, κατά μία εκδοχή, θεωρούνταν αδερφός του Δώρου και του Πολυποίτη. Οι τρεις αδερφοί, Λαόδοκος, Δώρος και Πολυποίτης, βασίλεψαν στην περιοχή της «Αιτωλίας», η οποία ονομάστηκε «Κουρήτιδα» από τους τρεις αυτούς γιους, τους τρεις «κούρους», του Απόλλωνα και της Φθίας. Ο Αιτωλός πέρασε αργότερα από εκεί, σκότωσε τους τρεις «κούρους», Λαόδοκο, Δώρο και Πολυποίτη, έγινε αυτός βασιλιάς της χώρας και από τότε η Κουρήτιδα μετονομάστηκε σε Αιτωλία. Τόσο λοιπόν το αρχαιότερο όνομα της περιοχής, «Κουρήτιδα», όσο και το κατοπινό, «Αιτωλία», οφείλονται σε αποίκους που πήγαν εκεί από την Αχαΐα Φθιώτιδα.
Ακόμη και ο Θησέας, κατά μία εκδοχή, είχε θεσσαλική καταγωγή, αφού θεωρείται θεσσαλός Λαπίθης ήρωας που μεταφέρθηκε στην Αττική.
Ο Κόδρος, ο βασιλιάς των Αθηνών, είχε έρθει στην Αθήνα από την Πύλο. Η καταγωγή του όμως αναγόταν στον Νηλέα, ο οποίος καταγόταν και αυτός από το βασιλιά της Φθίας Δευκαλίωνα.
Ο Κλύμενος, ο οποίος διαδέχτηκε στο θρόνο της Βοιωτίας τον Ορχομενό, το γιο του Μινύα – επειδή ο Ορχομενός δεν άφησε διάδοχο – ήταν εγγονός του Φρίξου, του γιου του Αθάμαντα, του βασιλιά της Άλου. Ο Αθάμαντας ήταν και αυτός γιος του Αίολου και εγγονός του Έλληνα και της Οθρηίδας
Ο Περιήρης, που ήταν βασιλιάς στην Ανδανία, ήταν γιος του Αίολου, του γιου του Ξούθου, του γιου της Οθρηίδας και του Έλληνα. Η κόρη του Περσέα Γοργοφόνη, έγινε γυναίκα του Περιήρη και του χάρισε δυο γιους, τον Λεύκιππο και τον Αφαρέα, που έγιναν βασιλιάδες στην Μεσσηνία. Έτσι και οι Μεσσήνιοι μπορούσαν να περηφανεύονται ότι δεν υστερούσαν στην καταγωγή τους, αφού και αυτοί είχαν προπάππο και προγιαγιά, τον Έλληνα και την Οθρηίδα.
Ο Αιακός, ο βασιλιάς της Αίγινας και αρχηγός των Μυρμιδόνων, κατά μία, την επικρατέστερη, άποψη, ήταν γιος της νύμφης Αίγινας. Η Αίγινα αυτή ήταν κόρη του ποταμού Ασωπού. Ο Ασωπός ήταν γιος της Πηρώς, η οποία ήταν κόρη του Νηλέα. Ο Νηλέας καταγόταν από τα μέρη της Αχαΐας Φθιώτιδας, αφού ήταν και αυτός εγγονός του Έλληνα και της νύμφης της Όθρης Οθρηίδας. Οι Μυρμιδόνες επομένως, οι οποίοι φέρονται, σύμφωνα με τον πιο παραδεκτό και γνωστό στους πολλούς μύθο, ότι ήλθαν στην Αχαΐα Φθιώτιδα από την Αίγινα με αρχηγό τους τον γιο του Αιακού Πηλέα, είχαν τις μακρινές ρίζες της καταγωγής τους σε τούτα τα μέρη. Δεν ήρθαν οι Μυρμιδόνες από την Αίγινα στην Αχαΐα Φθιώτιδα αλλά απλά από την Αίγινα, επανήλθαν στην πρώτη τους κοιτίδα.
Ο Φεραίμονας, γιος του Αίολου, του γιου του Έλληνα και της Οθρηίδας, καταγόταν από τούτα τα μέρη. Ο Φεραίμονας λατρευόταν ως θεός στη Μεγάλη Ελλάδα (Κάτω Ιταλία) και στη Μεσσηνία. Ακόμα λοιπόν και τους θεούς τους κάποιοι λαοί ήθελαν στους μύθους τους να έχουν την καταγωγή τους στην πρώτη τους κοιτίδα, την Αχαΐα Φθιώτιδα. Πώς αλλιώς άλλωστε θα μπορούσαν οι θεοί τους να θεωρούνταν πατροπαράδοτοι; Μήπως όταν ξεκινούσαν για να εποικίσουν κάποιο μακρινό μέρος δεν έπαιρναν μαζί τους πρώτα και κύρια τους πατρώους θεούς τους;
Η Πριήνη, πόλη της Ιωνίας της Μικράς Ασίας, ιδρύθηκε από τον Αίπυτο. Αυτός ήταν γιος του Νηλέα, του γιου του Αίολου, του γιου του Έλληνα και της Οθρηίδας. Έτσι και οι κάτοικοι της Πριήνης πίστευαν ότι μακρινοί τους πρόγονοι ήταν ο Έλληνας και η Οθρηίδα της Αχαΐας Φθιώτιδας.
Ο Οφέλτας ήταν μυθικός βασιλιάς των Βοιωτών. Ο σχετικός μύθος αναφέρει ότι ο Οφέλτας μαζί με τον ιερέα Περιπόλτα οδήγησε το λαό του από τη θεσσαλική Αρναία, από όπου τον έδιωξαν οι Θεσσαλοί, στην Βοιωτία, όπου ίδρυσε την πόλη Άρνη, ομώνυμη της θεσσαλικής Άρνης.
Πολλές ακόμα είναι οι μετακινήσεις ελληνικών φύλων και φυλετικών ομάδων από την Αχαΐα Φθιώτιδα προς διάφορα μέρη της Ελλάδας. Οι μετακινήσεις αυτές έχουν περάσει στη μυθολογία άλλες φορές ως γάμοι ηγεμόνων και βασιλιάδων, άλλες φορές ως αποτέλεσμα διωγμών από τον τόπο τους και επιστροφής των ίδιων ή των απογόνων τους για διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους, άλλες φορές ως εκστρατείες για απόδοση δικαιοσύνης ή για τιμωρία εχθρών και για διάφορους άλλους λόγους.
Από τις λίγες ωστόσο παραπάνω ενδεικτικές αναφορές διαφαίνεται η σημαντικότητα των μυθολογικών αναφορών της Αχαΐας Φθιώτιδας. Απόηχους από τους πρώτους αρχικούς μύθους της περιοχής αυτής θα πρέπει να μπορεί κάποιος να αφουγκρασθεί σ’ όλα τα μέρη του ελλαδικού κόσμου. Αν δεν μπορούν ίσως να εντοπισθούν οι μύθοι αυτοί ατόφιοι δεν θα πρέπει να διστάζουμε, όταν βρίσκουμε στους όποιους μύθους τους κάποιες συσχετίσεις και αναγωγές στην Αχαΐα Φθιώτιδα, να τις επισημαίνουμε. Αυτή η επιβεβαιωμένη πλέον άποψη, περί της Αχαΐας Φθιώτιδας ως αρχικής κοιτίδας πολλών ελληνικών φύλων, μας οδηγεί στη σκέψη ότι όταν εντοπίζουμε μυθολογικές αναφορές που οδηγούν σε μύθους της Αχαΐας Φθιώτιδας, ακόμα και σ’ εκείνες τις περιοχές για τις οποίες δεν έχουμε κάποιες άλλες σχετικές ιστορικές επιβεβαιώσεις ή ενδείξεις, δεν θα πρέπει να διστάζουμε να σκεφτόμαστε μια πιθανή συσχέτισή τους με τούτη την περιοχή. Όλα μας επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι θα πρέπει και στις περιοχές αυτές να υπήρχαν επιβεβαιωτικοί μύθοι και να έχουν ξεχασθεί. Φαίνεται, ότι, αρχικά τουλάχιστον, θα πρέπει να ήταν κοινή πίστη όλων των Ελλήνων ότι η πρώτη τους καταγωγή ήταν κάπου στην Αχαΐα Φθιώτιδα και στη Θεσσαλία. Όταν, αργότερα, άρχισε ν’ αναπτύσσεται μεταξύ των διαφόρων διασκορπισμένων ελληνικών φύλων το αίσθημα της κοινής τους εθνικής καταγωγής, δεν θα πρέπει να υπήρχε φυλετική ομάδα στην Ελλάδα που να μην ήθελε να καταγόταν από τον Έλληνα και να μην είχε τέτοιους σχετικούς απόγονους του επώνυμου ήρωα των Ελλήνων, του Έλληνα και της γυναίκας του Οθρηίδας.
3. Μαρτυρίες της αρχαιοελληνικής γραμματείας
Στα συγγράμματα των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων βρίσκουμε αρκετά αποσπάσματα που επιβεβαιώνουν τις παραπάνω απόψεις. Επιβεβαιώνουν τις μετοικήσεις λαών από την Αχαΐα Φθιώτιδα και επομένως επιβεβαιώνουν ότι οι μύθοι της περιοχής της Αχαΐας Φθιώτιδας που μνημονεύουν αυτές τις μετοικήσεις πρέπει να θεωρούνται σημαντικοί και άξιοι ιδιαίτερης προσοχής και μελέτης.
Ενδεικτικά παραθέτουμε στη συνέχεια μερικά από αυτά τα αποσπάσματα:
1. «Ἀχαιοὺς γὰρ τοὺς Φθιώτας φασὶ συγκατελθόντας Πέλοπι εἰς τὴν Πελοπόννησον οἰκῆσαι τὴν Λακωνικήν, τοσοῦτον δ’ ἀρετῇ διενεγκεῖν ὥστε τὴν Πελοπόννησον, ἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων Ἄργος λεγομένην, τότε Ἀχαϊκὸν Ἄργος λεχθῆναι, καὶ οὐ μόνον γε τὴν Πελοπόννησον ἀλλὰ καὶ ἰδίως τὴν Λακωνικὴν οὕτω προσαγορευθῆναι»
Δηλαδή: «Λοιπόν οι Αχαιοί της Φθιώτιδας αφού κατέβηκαν με τον Πέλοπα στην Πελοπόννησο εγκαταστάθηκαν στη Λακωνική. Τόσο δε πολύ διακρίθηκαν για την ανδρεία τους, ώστε η Πελοπόννησος, η οποία από πολλά χρόνια λεγόταν Άργος, να ονομαστεί τότε Αχαϊκό Άργος. Και όχι μόνο η Πελοπόννησος αλλά και ιδιαίτερα η Λακωνική πήρε την ονομασία αυτή».
2. «Φασὶ δὲ Δευκαλίωνος μὲν Ἕλληνα εἶναι, τοῦτον δὲ περὶ τὴν Φθίαν τῶν μεταξὺ Πηνειοῦ καὶ Ἀσωποῦ δυναστεύοντα τῷ πρεσβυτάτῳ τῶν παίδων παραδοῦναι τὴν ἀρχήν, τοὺς δ’ ἄλλους ἔξω διαπέμψαι ζητήσοντας ἵδρυσιν ἕκαστον αὐτῷ’ ὧν Δῶρος μὲν τοὺς περὶ Παρνασςὸν Δωριέας συνοικίσας κατέλιπεν ἐπωνύμους αὐτοῦ, Ξοῦθος δὲ τὴν Ἐρεχθέως θυγατέρα γήμας ᾤκισε τὴν τετράπολιν τῆς Ἀττικῆς, Οἰνόην, Μαραθῶνα, Προβάλινθον καὶ Τρικόρυνθον. Τῶν δὲ τούτου παίδων Ἀχαιὸς μὲν φόνον ἀκούσιον πράξας ἔφυγεν εἰς Λακεδαίμονα καὶ Ἀχαιοὺς τοὺς ἐκεῖ κληθῆναι παρεσκεύασεν. Ἴων δὲ τοὺς μετ’ Εὐμόλπου νικήσας Θρᾶκας οὓτως ηὐδοκίμησεν ὥστ’ ἐπέτρεψαν αύτῷ τὴν πολιτείαν Ἀθηναῖοι.»
Δηλαδή: «Λένε ότι ο Έλληνας ήταν γιος του Δευκαλίωνα και βασίλευε στη Φθία, στους λαούς που περιλαμβάνονταν μεταξύ του Ασωπού και του Πηνειού. Αυτός παρέδωσε την εξουσία στο μεγαλύτερο παιδί του και ζήτησε από τους άλλους να μεταναστεύσουν και να εγκατασταθούν όπου ήθελαν. Από αυτούς (τους άλλους γιους του Έλληνα) λοιπόν ο Δώρος ένωσε σ’ ένα κράτος τους κατοίκους γύρω από τον Παρνασσό που ονομάστηκαν από το όνομά του Δωριείς, ο δε Ξούθος, αφού παντρεύτηκε την θυγατέρα του Ερεχθέα, ίδρυσε την τετράπολη της Αττικής, που αποτελούνταν από την Οινόνη, τον Μαραθώνα, τον Προβάλινθο και την Τρικόρυνθο. Από τα παιδιά αυτού (του Ξούθου) ο μεν Αχαιός, ύστερα από ένα ακούσιο φόνο που διέπραξε, έφυγε στη Λακωνία και ονόμασε τους εκεί λαούς Αχαιούς, ο δε Ίωνας αφού νίκησε τον Εύμολπο και τους Θράκες που ήταν μαζί με αυτόν, τόσο πολύ δοξάστηκε, ώστε οι Αθηναίοι του ανέθεσαν την διοίκηση της πολιτείας τους».
3. «Οἱ δὲ Ἀχαιοὶ Φθιῶται μὲν ᾖσαν τὸ γένος, ᾤκησαν δ’ ἐν Λακεδαίμονι, τῶν δ’ Ἡρακλειδῶν ἐπικρατησάντων ἀναληφθέντες ὑπὸ Τισαμενοῦ τοῦ Ὀρέστου παιδὸς, ὡς προειρήκαμεν, τοῖς Ἴωσιν ἐπέθεντο, καὶ γενόμενοι κρείττους τοὺς μὲν ἐξέβαλον, αὐτοὶ δὲ κατέσχον τὴν γῆν, καὶ διαφύλαξαν τὸν αὐτὸν τῆς χώρας μερισμὸν ὃνπερ καὶ παρέλαβον. Οὕτω δ’ ἴσχυσαν ὥστε τὴν ἄλλην Πελοπόννησον ἐχόντων τῶν Ἡρακλειδῶν ὧν ἀπέστησαν, ἀντεῖχον ὅμως πρὸς ἅπαντας Ἀχαΐαν ὀνομάσαντες τὴν χώραν .»
Δηλαδή: «Οι Αχαιοί, ήταν Φθιώτες μεν στην καταγωγή και κατοίκησαν στη Λακεδαίμονα. Όταν όμως επικράτησαν στην Πελοπόννησο οι Ηρακλείδες, καθώς προαναφέραμε, αυτοί συγκεντρώθηκαν κάτω από τις διαταγές του Τισαμενού του γιου του Ορέστη, επιτέθηκαν στους Ίωνες και, αφού τους νίκησαν, τους έδιωξαν από την Πελοπόννησο, κατέλαβαν δε τη χώρα τους και διατήρησαν την διαίρεση της χώρας όπως την παρέλαβαν. Τόσο δε μεγάλη δύναμη απόκτησαν, ώστε ενώ την άλλη Πελοπόννησο την κατείχαν οι Ηρακλείδες, από τους οποίους αποστάτησαν, μόνοι τους άντεξαν εναντίον όλων και ονόμασαν την χώρα τους Αχαΐα».
4. «Ἡ μὲν οὖν Κορώνεια ἐγγὺς τοῦ Ἑλικῶνός ἔστιν ἐφ’ ὕψους ἱδρυμένη, κατελάβοντο δ’ αὐτὴν ἐπανιόντες ἐκ τῆς Θετταλικῆς Ἄρνης οἱ Βοιωτοὶ μετὰ τὰ Τρωικά, ὅτε περ καὶ τὸν Ὀρχομενὸν ἔσχον’ κρατήσαντες δὲ τῆς Κορωνείας ἐν τῷ πρὸ αύτῆς πεδίῳ τὸ τῆς Ἰτωνίας Ἀθηνᾶς ἱερὸν ἱδρύσαντο ὁομώνυμον τῷ Θετταλικῷ καὶ τὸν παραρρέοντα ποταμὸν Κουάριον προσηγόρευσαν ὁμοφώνως ταῷ ἐκεῖ. Άλκαῖος δὲ καλεῖ Κωράλιον λέγων « <ὦ᾿ ν῾ >ασσ’ Ἀθανάα πολεμηδόκος, ἃ ποι Κορωνείας ἐπιλαΐῳ ναύω πάροιθεν ἀμφι<βαίνεις> Κωραλίῳ ποταμῷ παρ’ ὄχθαις. Ἐνταῦθα δὲ καὶ τὰ Παμβοιώτια συνετέλουν».
Δηλαδή: «Η μεν λοιπόν Κορώνεια είναι κτισμένη επάνω σε ύψωμα κοντά στον Ελικώνα, την κυρίευσαν δε, επανερχόμενοι από τη θεσσαλική Άρνη οι Βοιωτοί, μετά τον Τρωικό Πόλεμο, οπότε κατέλαβαν και τον Ορχομενό. Έπειτα, αφού έγιναν κύριοι της Κορώνειας, έκτισαν, στην πεδιάδα που βρίσκεται μπροστά από αυτήν, το ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς δίνοντας σ’ αυτό το ίδιο όνομα με το ομώνυμο θεσσαλικό ιερό και ονόμασαν τον ποταμό που κυλούσε εκεί δίπλα τα νερά του Κουάριον, όπως και τον ομώνυμο ποταμό στη Θεσσαλία. Ο Αλκαίος ονομάζει τον ποταμό αυτό Κωράλιο λέγοντας : «Ω, βασίλισσα Αθηνά, θεά του πολέμου, συ, που τον χτισμένο πάνω σε βράχους ναό της Κορώνειας, προστατεύεις με την παρουσία σου στην είσοδό του στις όχθες του Κωράλιου ποταμού». Στο ναό αυτόν οι Βοιωτοί γιόρταζαν τα Παμβοιώτια».
5. «Χρόνῳ δὲ ὕστερον ἀποθανόντος Ἕλληνος Ξοῦθον οἱ λοιποὶ τοῦ Ἕλληνος παῖδες διώκουσιν ἐκ Θεσσαλίας, ἐπενεγκόντες αἰτίαν ὡς ἰδίᾳ χρήματα ὑφελόμενος ἔχοι τῶν πατρῴων’ ὁ δὲ ἐς Ἀθήνας φυγὼν θυγατέρα Ἐρεχθέως ἠξιώθη λαβεῖν καὶ παῖδας Ἀχαιὸν καὶ Ἴωνα ἔσχεν ἐξ αὐτῆς. Ἀποθανόντος δὲ Ἐρεχθέως τοῖς παισὶν αύτοῦ δικαστὴς Ξοῦθος ἐγένετο ὑπὲρ τῆς ἀρχῆς, (καὶ ἔγνω γὰρ τὸν πρεσβύτατον Κέκροπα βασιλέα εἶναι) οἱ λοιποὶ τοῦ Ἐρεχθέως παῖδες ἐξελαύνουσιν ἐκ τῆς χώρας αὐτόν’ ἀφικομένῳ δὲ ἐς τὸν Αἰγιαλὸν καὶ οἰκήσαντι αὐτῷ μὲν ἐγένετο ἐνταῦθα ἡ τελευτή, τῶν δὲ οἱ παίδων Ἀχαιὸς μὲν ἐκ τοῦ Αἰγιαλοῦ παραλαβὼν καὶ ἐξ Ἀθηνῶν ἐπικούρους, κατῆλθεν ἐς Θεσσαλίαν καὶ ἔσχε τὴν πατρᾠαν ἀρχήν. Ἴωνι δὲ ἐπὶ τοὺς Αἰγιαλεῖς στρατιὰν καὶ ἐπὶ Σελινοῦντα τὸν βασιλέα αὐτῶν ἀθροίζοντι ἀγγέλους ἔπεμπεν ὁ Σελινοῦς, τὴν θυγατέρα Ἐλίκην, ἥ μόνη οἱ παῖς ἦν, γυναῖκα αὐτῷ διδοὺς καὶ αὐτὸν Ἴωνα ἐπὶ τῇ ἀρχῇ παῖδα ποιούμενος».
Δηλαδή: «Ύστερα από καιρό, όταν πέθανε ο Έλληνας, τα υπόλοιπα παιδιά του έδιωξαν τον Ξούθο από τη Θεσσαλία με την δικαιολογία ότι καταχράστηκε την πατρική περιουσία. Ο Ξούθος, αφού κατάφυγε στην Αθήνα, αξιώθηκε να πάρει γυναίκα την κόρη τού Ερεχθέα και απόκτησε με αυτή δυο παιδιά τον Αχαιό και τον ΄Ιωνα. Αφού δε πέθανε ο Ερεχθέας, ο Ξούθος έγινε δικαστής μεταξύ των παιδιών του ποιος θα πάρει την αρχή και επειδή ανακήρυξε βασιλιά τον μεγαλύτερο από όλους, τον Κέκροπα, τα άλλα παιδιά τού Ερεχθέα έδιωξαν τον Ξούθο από τη χώρα. Αφού δε ήρθε ο Ξούθος στον Αιγιαλό αυτός μεν πέθανε εκεί από δε τα παιδιά του ο μεν Αχαιός, αφού πήρε από τον Αιγιαλό καθώς και από την Αθήνα συμπολεμιστές, κατέβηκε στη Θεσσαλία και πήρε την πατρική εξουσία, στον Ίωνα δε, που συγκέντρωνε στρατό για να εκστρατεύσει κατά των Αιγιαλέων και του βασιλιά τους Σελινούντα, ο Σελινούντας έστειλε αγγελιαφόρους να του δώσει την μοναχοκόρη του Ελίκη γυναίκα και να τον κάνει διάδοχό του».
6. Ο Παυσανίας, ενισχύοντας έτσι τις παραπάνω απόψεις μας, λέει ότι οι κάτοικοι της Μαντινείας έδειχναν στον τόπο τους τον τάφο των θυγατέρων του Πελία, οι οποίες για ν’ αποφύγουν την κατηγορία για το θάνατο του πατέρα τους, είχαν καταφύγει εκεί. «Εἰ δὲ ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ τοῦ Ποσειδῶνος ές ἀριστερὰν ἐκτραπῆναι θελήσειας, σταδίους τε ἥξεις μάλιστά που πέντε καὶ ἐπὶ τῶν Πελίου θυγατέρων ἀφίξῃ τοὺς τάφους. Ταύτας φασίν οἱ μαντινεῖς μετοικῆσαι <παρὰ> σφᾶς, τὰ ἐπἰ τῷ θανάτῳ τοῦ πατρὸς ὀνείδη φευγούσας. Ὡς γὰρ δὴ ἀφίκετο ἡ Μήδεια ἐς Ἰωλκόν, αὐτίκα ἐπεβούλευε τῷ Πελίᾳ, τῷ ἔργῳ μὲν συμπράσσουσα τῷ Ἰάσονι, τῷ λόγῳ δὲ ἀπεχθανομένῃ. Ἐπαγγέλλεται τοῦ Πελίου ταῖς θυγατράσιν ὡς τὸν πατέρα αὐταῖς, ἣν ἐθέλωσιν, ἀποφανοῖ νέον ἀντὶ γέροντος παλαιοῦ. Κατασφάξασα δὲ ὅτῳ <δὴ> τρόπῳ κριὸν τὰ κρέα ὁμοῦ φαρμάκοις ἐν λέβητι ἤψησεν, οἷς ἐκ τοῦ λέβητος τὸν κριὸν τὸν ἑψόμενον ἄρνα ἐξήγαγε ζῶντα. Παραλαμβάνει τε δὴ τὸν Πελίαν κατακόψασα ἑψῆσαι, καὶ αὐτὸν ἐκομίσαντο αἱ θυγατέρες οὐδὲ ἐς ταφὴν ἔτι ἐπιτήδειον. Τοῦτο ὴνάγκασε τὰς γυναῖκας ἐς Ἀρκαδίαν μετοικῆσαι καὶ ἀποθανούσας τὰ μνήματα ἐχώσθη σφίσιν αὐτοῦ’ ὀνόματα δὲ αὐταῖς ποιητἠς μὲν ἔθετο οὐδεὶς, ὅσα γε ἐπελεξάμεθα ἡμεῖς. Μίκων δὲ ὁ ζωγράφος Ἀστερόπειάν τε εἶναι καὶ Ἀντινόην ἐπὶ ταῖς εἰκόσιν αὐτῶν ἐπέγραψεν».
Δηλαδή: «Αν θελήσεις από το ιερό του Ποσειδώνα να λοξοδρομήσεις προς τ’ αριστερά, θα βαδίσεις πέντε περίπου στάδια και θα φθάσεις στους τάφους των θυγατέρων τού Πελία. Οι Μαντινείς λένε πως αυτές, φεύγοντας τις ντροπές για το θάνατο του πατέρα τους, είχαν εγκατασταθεί κοντά τους. Όταν δηλαδή η Μήδεια είχε φτάσει στην Ιωλκό, αμέσως σκέφτηκε κακό για τον Πελία, συνεργαζόμενη στην πραγματικότητα με τον Ιάσονα, προς τον οποίο φαινομενικά βρισκόταν σε αντίθεση. Υποσχέθηκε στις κόρες του Πελία πως, αν θελήσουν, θα δώσει τη νεότητα στον πατέρα τους που ήταν πολύ γέρος. Έσφαξε πάντως ένα κριάρι και έβρασε σε καζάνι τα κρέατά του μαζί με φάρμακα, με τη βοήθεια των οποίων έβγαλε από το καζάνι ζωντανό αρνί. Παρέλαβε λοιπόν τον Πελία και τον κομμάτιασε για να τον βράσει και οι κόρες του τον πήραν σε κατάσταση που δεν μπορούσαν ούτε να τον θάψουν. Το περιστατικό αυτό ανάγκασε τις γυναίκες να μετοικήσουν στην Αρκαδία, όπου πέθαναν και όπου έγιναν οι τάφοι τους με επισώρευση χώματος. Κανένας ποιητής απ’ όσους διάβασα δεν χρησιμοποίησε ονόματα γι’ αυτές. Ο ζωγράφος Μίκων όμως έγραψε πάνω στις εικόνες τους Αστερόπεια και Αντινόη».
Στο φόνο του Πελία δεν έλαβε μέρος από τις θυγατέρες του μόνο η Άλκηστη . Σύμφωνα με μερικούς οι Πελιάδες εκδιώχτηκαν από την πατρίδα τους για το φόνο του πατέρα τους ενώ σύμφωνα με άλλους αυτές έφυγαν μόνες τους.
7. Μαρτυρίες για μετανάστευση κατοίκων της περιοχής της Αχαΐας Φθιώτιδας προς την Πελοπόννησο έχουμε και άλλες πολύ σαφέστερες και συγκεκριμένες. Από το Πτελεό, που στα χρόνια του Τρωικού Πολέμου ανήκε, όπως μαρτυρεί ο Όμηρος, στο βασίλειο του Πρωτεσίλαου, αναφέρεται αποικισμός του στην Πελοπόννησο.
Ο Στράβωνας γράφει για το θέμα αυτό: «Τὸ δὲ Πτελεὸν κτίσμα μὲν γέγονε τῶν έκ Πτελεοῦ τοῦ Θετταλικοῦ ἐποικησάντων’ λέγεται γὰρ κἀκεῖ «Ἀγχίαλον τ’ Ἀντρῶνα ἰδὲ Πτελεὸν λεχεποίην». Ἔστι δὲ δρυμῶδες χωρίον ἀοίκητον, Πτελεάσιον καλούμενον».
Δηλαδή: «Το δε Πτελεό χτίστηκε από τους κατοίκους του Πτελεού της Θεσσαλίας. Διότι λέγεται και εκεί «την παραλιακή Αντρώνα και το χλοερό Πτελεό». Υπάρχει δε και δασωμένο χωριό ακατοίκητο που καλείται Πτελεάσιο».
Στην Ιλιάδα του Ομήρου αναφέρονται για το Πτελεό, την αποικία του Πτελεού της Αχαΐας Φθιώτιδας και του ομώνυμου σημερινού χωριού της επαρχίας Αλμυρού:
«Οἳ δὲ Πύλον τ’ ἐνέμοντο καὶ Ἀρήνην ἐρατεινὴν
καὶ Θρύον, Ἀλφειοῖο πόρον, καὶ ἐΰκτιτον Αἰπύ,
καὶ Κυπαρισσήεντα καὶ Ἀμφιγένειαν ἔναιον,
καὶ Πτελεὸν καὶ Ἕλος καὶ Δώριον»
Δηλαδή (Έστειλαν άντρες στην Τροία): «Αυτοί που είχανε την Πύλο και την λατρευτή Αρήνη και το Θρύο, πέρασμα του Αλφειού, και τ’ ομορφόκτιστο Αιπύ, και κατοικούσαν τον Κυπαρισσήεντα και την Αμφιγένεια και την Πτελεό και το Έλος και το Δώριο»
Ο μοναχός και λόγιος Στέφανος Κομμητάς, καταγόμενος από τους Κωφούς του Αλμυρού, «εκ Φθίας, εκ Χωραρχίας μεν Κοκοσίου, Κώμης δε Κωφών», όπως συνήθιζε να γράφει στα βιβλία του, στην σχολιασμένη από τον ίδιο έκδοση της Ιλιάδας του Ομήρου, σχολιάζοντας το παραπάνω απόσπασμα του Ομήρου, γράφει για το Πτελεό, την αποικία του Θεσσαλικού Πτελεού.: «Πτελεόν. Πτελεός δε, ή Πτελεόν ουδετέρως, εστί και Ιωνίας πόλις και Τρωάδοςι έτι δε και των περί Θετταλίαν Αχαιώνι καλείται δε, φασίν, ούτως, ότι πολλάς έχει πτελέας. Ο πολίτης, Πτελεάτης, και Πτελεούσιος, και Πτελεεύς. Έστι δε και Πτελέα δήμος φυλής Αττικής της λεγομένης Οινηίδος, ης ο δημότης, Πτελεάσιος. Ο δε Στράβων λέγει ότι το Πτελεόν, κτίσμα εστί του (γρ. των) εκ Πτελεού του Θετταλικού, ον ο ποιητής ερείεν τοις εξής, Πτελεόν λεχεποίηνι έστι δε, φησί, δρυμώδες χωρίον αοίκητον, Πτελεάσιμον καλούμενον».
Την παραπάνω άποψη του Στέφανου Κομμητά ότι το Πτελεό χρωστάει το όνομά του στις πολλές φτελιές που υπήρχαν εκεί, φαίνεται ότι, στα νεότερα χρόνια, υιοθέτησε και ο αρχαιολόγος Π. Ευστρατιάδης, ο οποίος, μετά την δημιουργία των Δήμων της Ελλάδας, αποφάσισε η σφραγίδα του Δήμου Πτελεού να έχει ως έμβλημα μία σπηλιά και έξω από αυτή μία φτελιά.
Ίσως δεν είναι άσχετο ν” αναφέρουμε στο σημείο αυτό ότι και ένα επίγραμμα, το οποίο δημοσιεύουμε σε άλλες σελίδες της εργασίας αυτής, θέλει τον τάφο του Πρωτεσίλαου, του βασιλιά του Πτελεού, να τον ισκιώνουν φτελιές.
8. Η Καλύκη ήταν μία από τις κόρες του Αίολου, του εγγονού του Έλληνα, και της Εναρέτης. Γιος της Καλύκης και του Αέθλιου ήταν ο Ενδυμίωνας. Ο Ενδυμίωνας παίρνοντας από τούτα τα μέρη Αιολείς εγκαταστάθηκε στην Ήλιδα. Μας τα λέει ο Απολλόδωρος: «Καλύκης δὲ καὶ Ἀεθλίου παῖς Ἐνδυμίων γίνεται, ὃστις ἐκ Θεσσαλίας Αἰολέας ἀγαγὼν Ἦλιν ᾤκισε »
9. Γιος του παραπάνω αναφερόμενου Ενδυμίωνα και της νύμφης Νηίδας ή, όπως λένε μερικοί, της Ιφιάνασσας, ήταν ο Αιτωλός, από το όνομα του οποίου ονομάστηκε η Αιτωλία. Ο Αιτωλός, λοιπόν, ο γιος του Ενδυμίωνα και της νύμφης Νηίδας, επειδή σκότωσε τον Άπι, τον γιο του Φορωνέα, για να αποφύγει την τιμωρία, κατέφυγε στην χώρα Κουρήτιδα και εκεί αφού, όπως είδαμε και πιο πάνω, εξουδετέρωσε σκοτώνοντας τους γιους της Φθίας και του Απόλλωνα, Δώρο, Λαοδόκο και Πολυποίτη, ονόμασε από τον εαυτόν του τη χώρα Αιτωλία: «Ἐνδυμίωνος δὲ καὶ Νηίδος νύμφης ὥς τινες Ἰφιανάσσης, Αἰτωλός, ὃς ἀποκτείνας Ἆπιν τὸν Φορωνέως καὶ φυγὼν εἰς τὴν Κουρήτιδα χώραν κτείνας τοὺς ὑποδεξαμένους Φθίας καὶ Ἀπόλλωνος υἱοὺς, Δῶρον καὶ Λαοδόκον καὶ Πολυποίτην ἀφ’ ἑαυτοῦ τὴν χώραν Αἰτωλίαν ἐκάλεσεν».
10. Γιος του Αίολου ήταν και ο Αθάμαντας, ο οποίος απόκτησε από τη Νεφέλη ένα γιο, τον Φρίξο, και μία κόρη, την Έλλη και έγινε βασιλιάς στην Βοιωτία: «Τῶν δὲ Αἰόλου παίδων Ἀθάμας, δυναστεύων Βοιωτίας, ἐκ Νεφέλης τεκνοῖ παῖδα μὲν Φρῖξον, θυγατέρα δὲ Ἕλλην».
11. Γιος του Αίολου επίσης ήταν και ο Σίσυφος, ο οποίος έκτισε την Εφύρα, εγκαταστάθηκε σ’ αυτήν και παντρεύτηκε την κόρη του Άτλαντα, τη Μερόπη. Η Εφύρα είναι η πόλη η οποία αργότερα ονομάστηκε Κόρινθος: «Σίσυφος δὲ Αἰόλου κτίσας Ἐφύραν τὴν νῦν λεγομένην Κόρινθον (νυμφεύεται) Μερόπην τὴν Ἄτλαντος».
12. Ο ιστορικός Ηρόδοτος σ’ ένα απόσπασμά του μιλάει για τους Ίωνες της Πελοποννήσου που πήραν το όνομά τους από τον Ίωνα, το γιο του Ξούθου, του γιου του Έλληνα, ενώ προηγουμένως ονομάζονταν Πελασγοί Αιγιαλείς: «Ἴωνες δὲ ὅσον μὲν χρόνον ἐν Πελοποννήσῳ οἴκεον τὴν νῦν λεγομένην Ἀχαίην, καὶ πρὶν Δαναόν τε καὶ Ξοῦθον ἀπικέσθαι ἐς Πελοπόννησον, ὡς Ἕλληνες λέγουσι, ἐκαλέοντο Πελασγοὶ Αἰγιαλέες, ἐπὶ δὲ Ἴωνος τοῦ Ξούθου Ἴωνες».
13. Ο Σαλμωνέας, ο οποίος επίσης καταγόταν από τούτα τα μέρη της Αχαΐας Φθιώτιδας, κατέφυγε στην Ήλιδα και εκεί έχτισε πόλη: «Σαλμωνεὺς δὲ τὸ πρῶτον περὶ Θεσσαλίαν κατῴκει, παραγενόμενος δὲ αὖθις εἰς Ἦλιν ἐκεῖ πόλιν ἔκτισεν».
14. Ο Λυκούργος, ο γιος του ιδρυτή των Φερών Φέρητα, του γιου του Κρηθέα, του γιου του Αίολου, του γιου του Έλληνα, του γιου του Δευκαλίωνα (Δία), είναι εκείνος που από τούτα τα μέρη πήγε και κατοίκησε στη Νεμέα: «Φέρης δὲ ὁ Κρηθέως Φερὰς ἐν Θεσσαλίᾳ κτίσας ἐγέννησεν Ἄδμητον καὶ Λυκοῦργον. Λυκοῦργος μὲν οὖν περὶ Νεμέαν κατῴκησε».
15. Σχετικό και ενισχυτικό των ίδιων απόψεων είναι και το παρακάτω απόσπασμα: «Ἔδειμαν δὲ Φωκέες τὸ τεῖχος < τῶν Θερμοπυλῶν> δείσαντες, ἐπεὶ Θεσσαλοί ἦλθον ἐκ Θεσπρωτὼν οἰκήσοντες γῆν τὴν Αἰολίδα, τήν περ νῦν ἐκτέαται». Δηλαδή: «Οι Φωκείς έχτισαν το τείχος των Θερμοπυλών από φόβο, επειδή Θεσσαλοί από την περιοχή των Θεσπρωτών ήλθαν για να εγκατασταθούν στην περιοχή Αιολίδα, την οποία και τώρα κατέχουν».
16. Ο Θουκυδίδης, επίκουρος των παραπάνω, γράφει για την εποίκιση της Βοιωτίας από τους Βοιωτούς οι οποίοι έφυγαν από την Άρνη της Θεσσαλίας, εξήντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας. Η Βοιωτία προηγουμένως λεγόταν Καδμηίδα:
«Βοιωτοί τε γἀρ οἱ νῦν ἑξηκοστῷ ἔτει μετὰ Ἰλίου ἅλωσιν ἐξ Ἄρνης ἀναστάντες ὑπὸ Θεσσαλῶν τὴν νῦν μὲν Βοιωτίαν, πρότερον δὲ Καδμηίδα γῆν καλουμένην ᾤκισαν (ἦν δὲ αὐτῶν καὶ ἀποδασμὸς πρότερον ἐν τῇ γῇ ταύτῃ, ἀφ’ ὧν καὶ ἐς Ἴλιον ἐστράτευσαν.»
Δηλαδή: «Οι Βοιωτοί, που το εξηκοστό έτος μετά την άλωση της Τροίας εκδιώχτηκαν από την Άρνη υπό Θεσσαλών, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή που τώρα λέγεται Βοιωτία, αλλά πιο πριν λεγόταν Καδμηίδα (έγινε δε νωρίτερα και διαχωρισμός τους στον τόπο αυτό, από εκείνους που εκστράτευσαν στην Τροία)».
17. Η Τέως ήταν μία αρχαία πόλη της Ιωνίας. Αυτή κατοικούνταν από Μινύες που είχαν έρθει από τον Ορχομενό με αρχηγό τον Αθάμαντα, απόγονο του Αθάμαντα του γιου του Αίολου:
«Τέων δὲ ᾤκουν μὲν ὀρχομένιοι μινύαι σὺν Ἀθάμαντι ἐς αὐτὴν ἐλθόντες’ λέγεται δὲ ὁ Ἀθάμας οὗτος ἀπόγονος Ἀθάμαντος εἶναι τοῦ Αἰόλου.»
Δηλαδή : «Την Τέω την κατοικούσαν Μινύες του Ορχομενού που ήλθαν σ’ αυτήν με τον Αθάμαντα. Λένε δε ότι ο Αθάμαντας αυτός ήταν απόγονος του Αθάμαντα του γιου τού Αίολου»
Η μελέτη των παραπάνω ενδεικτικών αποσπασμάτων των αρχαίων συγγραφέων – όπως και πολλών άλλων αποσπασμάτων που βρίσκονται σκορπισμένα στην αρχαία ελληνική γραμματεία -που είναι ένα μικρό δείγμα των πολλών πληροφοριών που υπάρχουν σ’ αυτήν φανερώνουν μεταναστεύσεις λαών από την Αχαΐα Φθιώτιδα προς διάφορα μέρη του κυρίως ελλαδικού χώρου αλλά και άλλων μερών.
Επιβεβαιώνεται έτσι αυτό που είπαμε από την αρχή, ότι η περιοχή της Αχαΐας Φθιώτιδας ήταν μια περιοχή από την οποία ξεκίνησαν πολλά ελληνικά φύλα για να εγκατασταθούν στα μέρη όπου έζησαν οριστικά. Έμειναν πολύ καιρό εδώ και ύστερα μετανάστευσαν, για διάφορους λόγους το καθένα.
Φυσικό λοιπόν είναι, έπειτα από αυτές τις σκέψεις, να εκτιμήσουμε, ότι τα φύλα αυτά που από την Αχαΐα Φθιώτιδα ταξίδεψαν σε διάφορα μέρη, είτε ήταν αυτόχθονα είτε έζησαν αρκετά χρόνια σ’ αυτήν, κουβάλησαν στις καινούργιες πατρίδες τους ήθη, έθιμα, θεούς, λατρείες και μύθους από την πρώτη τους αφετηριακή κοιτίδα, την Αχαΐα Φθιώτιδα. Επομένως είναι φυσικό επακόλουθο να υποθέσουμε ότι στις μυθολογίες αυτών των λαών, όπως διαμορφώθηκαν στις χώρες όπου εγκαταστάθηκαν, πρέπει να μπορούν να εντοπιστούν μυθολογικά στοιχεία τα οποία απηχούν τους μύθους και τις παραδόσεις που βρήκαν και αφομοίωσαν στον καιρό που ζούσαν στην Αχαΐα Φθιώτιδα.
Αλλά και οι πολλές και διάφορες μυθολογικές εκδοχές, που υπάρχουν στη σχετική ελληνική γραμματεία, για την καταγωγή και τη συγγενική σχέση ενός άλλου σπουδαίου τοπικού επώνυμου ήρωα της περιοχής αυτής, του Φθίου, με τους επώνυμους ήρωες και γενάρχες πολλών ελληνικών φύλων, αποδεικνύουν ότι η περιοχή αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως αρχική κοιτίδα ή αφετηρία, από την οποία ξεκίνησαν πολλά ελληνικά φύλα ή τουλάχιστον, ότι πολλά ελληνικά φύλα είχαν μύθους που οδηγούσαν την καταγωγή τους στην Αχαΐα Φθιώτιδα.
Έτσι, σύμφωνα με τις διάφορες μυθολογικές εκδοχές, ο Φθίος φέρεται αλλού ως πατέρας του Έλληνα, αλλού ως εγγονός του Δαναού, αλλού ως εγγονός του Αχαιού, αλλού ως αδερφός του Αχαιού, αλλού ως αδερφός του Πελασγού και αλλού ως εγγονός του Πελασγού. Οι διάφορες αυτές μυθολογικές εκδοχές για τις συγγενικές σχέσεις του Φθίου, επώνυμου ήρωα των Φθιωτών, με τόσους άλλους επώνυμους ήρωες άλλων ελληνικών φύλων, δεν μπορεί παρά σε κάθε περίπτωση, και ανεξάρτητα από πόση αλήθεια ή μύθο περιέχει η κάθε μία εκδοχή, να θεωρηθούν οπωσδήποτε ως ερμηνευτικές προσπάθειες για κάποια εξήγηση ή διεκδίκηση των υπαρχουσών σχέσεων καταγωγής ή συγγένειας των διάφορων αναφερόμενων ελληνικών φύλων (Δαναών, Αχαιών, Πελασγών κ.τ.λ.) με τους κατοίκους της Φθίας, που ήταν αρχική κοιτίδα όλων.
Αλλά και το ίδιο το όνομα της Φθίας είναι μία ακόμη απόδειξη της παλαιότητας των μύθων της Αχαΐας Φθιώτιδας. Το όνομα Φθία αποδεικνύει την ύπαρξη στην περιοχή λατρείας των θεών του Κάτω Κόσμου, την αρχαιότερη που υπήρχε στην περιοχή πριν ακόμη έρθουν οι Θεσσαλοί. Το όνομα Φθία, κατά τον Ν. Παπαχατζή αλλά και πολλούς άλλους ερευνητές και μελετητές, οφείλεται στη ύπαρξη εκεί κοντά ενός ιερού «τῶν φθιμένων», δηλαδή των φθαρθέντων, όσων έχουν πεθάνει, αφού η λέξη παράγεται από το «φθίω» ή «φθίνω» που σημαίνει χάνομαι, σβήνω.
4. Ανάγκη προσεκτικής μελέτης των μύθων της Αχαΐας Φθιώτιδας.
Όλα τα παραπάνω καταδεικνύουν και επιβεβαιώνουν, πέρα από κάθε αμφιβολία, την ανάγκη της προσεκτικής εξέτασης εκείνων των μύθων που σχετίζονται με την Αχαΐα Φθιώτιδα, και επομένως και με την περιοχή της περιφέρειας του Αλμυρού και του ορεινού όγκου της Όθρης, για την οποία περιοχή η εργασία τούτη δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η εξέταση αυτή έχει ξεχωριστή σημασία αφού με τον τρόπο αυτό είναι δυνατό να εντοπισθούν αρχαϊκές μορφές μύθων και να επιβεβαιωθούν έτσι οι μετακινήσεις λαών από αυτή την περιοχή σε άλλες περιοχές. Με την προσεκτική εξέταση, από ειδικούς επιστήμονες μυθολόγους, των μύθων των περιοχών εκείνων στις οποίες μετανάστευσαν λαοί από την Αχαΐα Φθιώτιδα μπορούν να εντοπιστούν αναμνήσεις των γεγονότων αυτών των μεταναστεύσεων.
Για όλους τους παραπάνω λόγους εκτιμούμε ότι η μελέτη της μυθολογίας της Αχαΐας Φθιώτιδας, και κυρίως η συσχέτισή της με τους μύθους των περιοχών στις οποίες κατοίκησαν άνθρωποι που έφυγαν από αυτήν, έχει ιδιαίτερη σημασία και επομένως θα πρέπει να γίνεται πολύ προσεχτικά.
Επαρκής αντιμετώπιση αυτής της συγκριτικής διάστασης του θέματος δεν περιλαμβάνεται στους σκοπούς τούτης της εργασίας. Μία τέτοια επιδίωξη θα αλλοίωνε τα επιδιωκόμενα και επιθυμητά χαρακτηριστικά γνωρίσματα και το σκοπό της εργασίας αυτής, γιατί το θέμα θα επεκτεινόταν πολύ. Εκτός αυτού
πιστεύουμε ότι είναι υπερβολικά δύσκολο, περίπου ακατόρθωτο, να γίνει συνολική σύγκριση με πλήρη ανάλυση των επιχειρημάτων και αντεπιχειρημάτων για την υποστήριξη καθεμιάς από τις υπάρχουσες εκδοχές των πολλών σχετικών μύθων που υπάρχουν. Μια τέτοια συγκριτική μελέτη των επιμέρους μυθολογιών ξεπερνά τις επιδιώξεις μας.
Αλλά και για άλλους ακόμη λόγους γενικότερους, τους οποίους θ’ αναπτύξουμε παρακάτω, έχουμε τη γνώμη ότι η μυθολογία αυτής της περιοχής παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Επομένως η προσεκτική μελέτη της θα πρέπει ν’ αναμένεται ότι θ’ αποζημιώσει τον επίμονο ερευνητή με χρήσιμα συμπεράσματα.
Τόποι άσημοι και άγνωστοι στο ευρύτερο κοινό, όπως η Αχαΐα Φθιώτιδα, είναι τόποι που ποτέ τους δεν μπόρεσαν να παίξουν κυρίαρχο ρόλο στην ιστορία της πατρίδας. Ποτέ τους σχεδόν δεν μπόρεσαν – ή δεν βοήθησαν οι περιστάσεις και οι ιστορικές και οι γεωπολιτικές συνθήκες – να γίνουν μεγάλες δυνάμεις, όπως η Σπάρτη, η Αθήνα, η Θήβα, η Κόρινθος. Οι άσημοι αυτοί τόποι επιπλέον ούτε τα γράμματα και τις τέχνες καλλιέργησαν σε κάποιο αξιοζήλευτο βαθμό για να υπάρχει έτσι η δυνατότητα οι μύθοι τους να διαδοθούν και σε άλλες περιοχές. Αυτοί οι τόποι όμως είναι εκείνοι που, για τους παραπάνω ακριβώς λόγους, διατηρούν ατόφια και αμόλυντη την πρωταρχική μορφή των μύθων τους.
Τέτοιοι τόποι προκειμένου να ενισχύσουν το μικρό ή ανύπαρκτο κύρος τους και την αδύνατη ούτως ή άλλως επιβολή τους σε άλλους λαούς δεν χρειάστηκε, δεν στάθηκε μπορετό, να διεκδικήσουν και να προσπαθήσουν ν’ αποδείξουν ή να επιβάλλουν την αυτοχθονία των βασιλιάδων τους ή τη θεϊκή καταγωγή τους, πλάθοντας σχετικούς μύθους ή τροποποιώντας τους υπάρχοντες, κατά το συμφέρον και τις επιταγές των αρχόντων τους. Κάτι τέτοιο κατά πρώτο και κύριο λόγο δεν το χρειάζονταν και κατά δεύτερο δεν τους ήταν δυνατόν να το κάνουν. Η ανυπαρξία οικονομικής ανάπτυξης και γενικότερης ακμής και η συνακόλουθη έλλειψη της καλλιέργειας των γραμμάτων και των τεχνών δεν επέτρεπε στις περιοχές αυτές την πολυτέλεια της ενασχόλησης με την τροποποίηση και την σκόπιμη, σύμφωνη με τις επιδιώξεις τους, επέμβαση στους υπάρχοντες μύθους. Τους ήταν εντελώς περιττή αλλά και ανεπίτρεπτη πολυτέλεια.
Δεν έζησαν εδώ τραγικοί ποιητές του ύψους του Ευριπίδη, του Σοφοκλή, του Αισχύλου ικανοί να δημιουργήσουν νέους μύθους ή να τροποποιήσουν παλαιούς και να τους επιβάλουν είτε για να εμπλουτίσουν το πνευματικό τους έργο και να διεκδικήσουν βραβεία πνευματικών αγώνων είτε για να εξυπηρετήσουν επιδιώξεις ισχυρών αρχόντων.
Ο θρησκειολόγος Μάρτιν Νίλσον, κατηγορηματικότατος και σαφέστατος στην προκειμένη περίπτωση, λέει σχετικά με τις μεθόδους δικαιολόγησης της επεκτατικής πολιτικής εκ μέρους των ισχυρών πολιτικών ανδρών μερικών κρατών: «οι μύθοι χρησίμευαν για να δικαιολογήσουν κατοχές χωρών και περιοχών, όταν χρειαζόταν να υποστηριχτεί απέναντι στην κοινή γνώμη η πολιτική αυτή».
Τα κράτη που αναπτύχθηκαν στην περιοχή του ορεινού όγκου της Όθρης και των προποδικών προεκτάσεών της, αν εξαιρέσουμε ίσως το κράτος των Φερών, και αυτό για λίγα μόνο χρόνια, και της Φθίας στην εποχή των τριών γενεών του Πηλέα, του Αχιλλέα και του Νεοπτόλεμου, δεν ανάπτυξαν ποτέ τους επεκτατική πολιτική.
Συμπερασματικά μπορούμε με ασφάλεια να καταλήξουμε ότι σε τέτοιους τόπους, όπως η Αχαΐα Φθιώτιδα, με τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε, η μυθολογία είναι περισσότερο από άλλες αυθεντική, επειδή στους τόπους αυτούς διατηρείται στην αγνή της μορφή, όπως την διαμόρφωσαν οι πρωταρχικές ανάγκες ερμηνείας του περιβάλλοντος κόσμου και των φαινομένων του, και όπως πιεστικά επέβαλαν οι πραγματικές ανάγκες στον απλοϊκό άνθρωπο της φύσης, χωρίς σκοπιμότητες.
Η αναμφισβήτητη αυτή αυθεντικότητα των μύθων και των γενικότερων μυθολογικών αναφορών και δημιουργημάτων τέτοιων τόπων εξασφαλίζει την δυνατότητα ανίχνευσης της πρωταρχικής μορφής κάποιων μύθων και επομένως ανόθευτης της όποιας υποκρυπτόμενης σ’ αυτούς τους μύθους ιστορικής πραγματικότητας.
Συμβαίνει δηλαδή με την μυθολογία των περιοχών αυτών ό,τι συμβαίνει με την αναζήτηση στη σημερινή εποχή των ανόθευτων λαογραφικών εθίμων που πρέπει να πραγματοποιηθεί σε όσο το δυνατόν απομακρυσμένα και απομονωμένα μέρη στα οποία δεν έχει φθάσει ο σύγχρονος πολιτισμός και δεν έχει προφθάσει να τα νοθεύσει. Αυτό όμως γίνεται όσο περνάει ο καιρός όλο και περισσότερο δύσκολο.
Αυτή ακριβώς η δυνατότητα που έχει ο επιστήμονας μυθολόγος ν’ ανακαλύψει την αγνή και πρωταρχική μορφή της μυθοπλαστικής δημιουργίας είναι εκείνη που επιβάλλει την προσεχτική και συστηματική τους εξέταση για την ανίχνευση των πρώτων πηγών των μύθων.
Οι σκέψεις αυτές ενισχύουν την ελπίδα μας ότι τούτη η προσπάθειά μας, να συγκεντρώσουμε τους μύθους της ευρύτερης περιοχής του Αλμυρού, της περιοχής δηλαδή της Αχαΐας Φθιώτιδας και της Φθίας, σε μία ενιαία κατάθεση, πέραν από τον επιδιωκόμενο κυρίως σκοπό μας, την καταγραφή δηλαδή των πρώτων αρχών της ιστορίας τούτου του τόπου, βοηθάει τον αναγνώστη και σε άλλους γενικότερους προσανατολισμούς και προβληματισμούς της ιστορικής του σκέψης.