Ἡ μοναστικὴ δραστηριότητα στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ καὶ ἡ Μονὴ Παναγίας Κισσιώτισσας (μέρος δέκατο τριτο)

Βίκτωρ Κων. Κοντονάτσιος

Ἡ  ἱστορία τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας (ἤ Παναγίας Ξενιᾶς)  μέσα ἀπὸ ἔγγραφα (συνέχεια απο τα προηγούμενα)

ΙΔ΄. Ἡ ὑπαγωγὴ τοῦ Μοναστηριοῦ στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος

Τὸ 1881 ἡ ἐπαρχία Ἁλμυροῦ ἐλευθερώθηκε ἀπὸ τὴν μακραίωνη τουρκικὴ σκλαβιὰ. Ὕστερα ἀπὸ πεντακοσιόχρονη τουρκοκρατία ἡ εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ μαζὶ μὲ τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, ἀπὸ τὴν Δευτέρα, 17 Αὐγούστου 1881, ἀνῆκαν πλέον στὴν Ἑλλάδα

Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδας εἶχε ἀποσπασθεῖ ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ εἶχε ἀνακηρυχθεῖ «αὐτοκέφαλος», πολὺ νωρίτερα,  μετὰ  τὴν δημιουργία τοῦ πρώτου ἑλληνικοῦ κράτους.

Μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Θεσσαλίας καὶ μέρους τῆς Ἠπείρου στὰ 1881, ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση καὶ ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδας ζήτησαν ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο τὴν ὑπαγωγὴ καὶ τῶν νέων ἑλληνικῶν χωρῶν στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδας.

Τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως πῆρε τὴν σχετικὴ ἀπόφαση στὶς 19 Μαΐου 1882 καὶ τὴν κοινοποίησε στὰ ἐνδιαφερόμενα μέρη:

«…Συνεπείᾳ τῆς πρὸ ἑνὸς περίπου ἔτους γενομένης παρὰ τῆς αὐτοκρατορικῆς ὀθωμανικῆς κυβερνήσεως ἐκχωρήσεως χωρῶν τινων τῆς Ἠπείρου καὶ Θεσσαλίας εἰς τὸ ἑλληνικὸν βασίλειον ἡ εὐσεβεστάτη τούτου κυβέρνησις καὶ ἡ ἱερὰ σύνοδος τῆς αὐτοκεφάλου ὀρθοδόξου ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος θεωρήσαντες πρέπον ἅμα καὶ ἀναγκαῖον ἵνα καὶ ἐκκλησιαστικῶς ἀπολυθῶσιν αἱ ἐν ταῖς χώραις ταύταις κείμεναι μητροπόλεις καὶ ἐπισκοπαὶ παρὰ τῆς ἁγίας τοῦ Χριστοῦ μεγάλης ἐκκλησίας καὶ ἐκχωρηθῶσι τῇ αὐτοκεφάλῳ ἐκκλησίᾳ τῆς Ἑλλάδος, ἀνηνέχθησαν ἀρτίως πρὸς ἡμᾶς ἐξαιτούμενοι τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἀπόλυσιν καὶ ὑπαγωγὴν αὐτῶν ὑπὸ τὴν ἄμεσον ἐκκλησιαστικὴν καὶ πνευματικὴν δικαιοδοσίαν τῆς εἰρημένης ἱερᾶς καὶ σεβασμίας συνόδου.

Ἡ μετριότης οὖν ἡμῶν μετὰ τῆς περὶ ἡμᾶς ἁγίας καὶ ἱερᾶς συνόδου λαβόντες ὐπ’ ὄψει τὴν αἴτησιν ταύτην καὶ συνδιασκεψάμενοι, ἐπειδὴ κατείδομεν αὐτὴν οὐ μόνον δικαίαν οὖσαν καὶ εὔλογον, ἀλλὰ καὶ συνᾴδουσαν τῇ ἀνέκαθεν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἐπικρατησάσῃ τάξει, ἔγνωμεν συνοδικῶς καὶ συναπεφηνάμεθα ἀποδέξασθαι τὴν αἴτησιν ταύτην, ἐφ’ ᾧ καὶ ἀπολύσαντες ἐξεχωρήσαμεν τῇ ἐκκλησιαστικῇ δικαιοδοσίᾳ τῆς προσφιλοῦς ἀδελφῆς ἡμῶν ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος πάσας τὰς ἐν ταῖς πολιτικῶς τῇ Ἑλλάδι ἐκχωρουμέναις χώραις τῆς Ἠπείρου καὶ Θεσσαλίας  κειμένας ἐπαρχίας μετὰ πάντων τῶν ἐν αὐταῖς δικαίων τῆς καθ’ ἡμᾶς ἁγἰας τοῦ Χριστοῦ Μ. ἐκκλησίας διὰ πατριαρχικῆς ἐπὶ τούτῳ καὶ συνοδικῆς πράξεως. Ἐπειδὴ δὲ μεταξύ τῶν ἀπολυομένων καὶ ἐκχωρουμένων ἐπαρχιῶν ἐστι καὶ ἡ ἁγιωτάτη μητρόπολις …..  μετὰ τῶν ὑποκειμένων αὐτῇ ἐπισκοπῶν καὶ πόλεων καὶ χωρίων, ἀνακοινούμενοι τὸ γεγονὸς τοῦτο τῇ τε αὐτῆς ἱερότητι καὶ πᾶσιν ὑμῖν τοῖς εὐλογημένοις χριστιανοῖς τῆς ἐπαρχίας ταύτης κληρικοῖς τε καὶ λαϊκοῖς, πρῶτα μὲν δὴ εἰσηγούμεθα καὶ προτρεπόμεθα τῇ ἀρχιερωσύνῃ αὐτῆς, κανονικῶς ἀπολύοντες αὐτὴν, ἵνα ἀναγνωρίζουσα τοῦ λοιποῦ κανονικὴν ἐκκλησιαστικὴν αὑτῆς ἀρχὴν τὴν ἱερὰν σύνοδον τῆς προσφιλοῦς ἀδελφῆς ἡμῶν ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, καὶ εἰς αὐτὴν ὐποκειμένην πᾶσαν τε τὴν ἐπαρχίαν αὑτῆς καὶ πάσας τὰς ὑποκειμένας αὐτῇ ἐπισκοπὰς καὶ τοὺς τούτων θεοφιλεστάτους ἐπισκόπους (οἷς ἐπίσης  τὰ αὐτὰ ἐπιστείλαντες ἐνετειλάμεθα) μνημονεύῃ τοῦ κανονικοῦ αὐτῆς ὀνόματος ἐν πάσαις ταῖς ἱεραῖς τελεταῖς καὶ πρὸς αὐτὴν τὴν σχέσιν καὶ ἀναφορὰν ἔχῃ ἐν πᾶσι τοῖς ἐπαρχιακοῖς αὑτῆς πράγμασιν, εὐπειθῶς ὑπείκουσα καὶ πειθομένη αὐτῇ κατὰ πάντα. 

Ὑμῖν δὲ τὸν λόγον στρέφοντες τοῖς εὐλογημένοις χριστιανοῖς εἰσηγούμεθα καὶ συμβουλεύομεν ἴνα καὶ ὑμεῖς ὑπείκοντες καὶ ὑποτασσόμενοι ταῖς πολιτικαῖς καὶ ἐκκλησιαστικαῖς ἀρχαῖς, ὡς παρὰ Θεοῦ τεταγμέναις, μὴ παύσησθε ἀγαπῶντες ἀλλήλους κατὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἠμῶν Χριστοῦ ἐντολὴν τηροῦντες τὴν πίστιν τῶν πατέρων ὑμῶν ἀσάλευτον ἐν τῇ πέτρᾳ τῆς ὁμολογίας καὶ στερρῶς ἀντεχόμενοι τῶν ἱερῶν θεσμῶν καὶ κανόνων τῆς ἐκκλησίας, ἧς τίμια μέλη ἐστέ. 

Ἀπονέμοντες δὲ πᾶσιν ὑμῖν κληρικοῖς τε καὶ λαϊκοῖς καὶ τὰς εὐλογίας τῆς ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μ. ἐκκλησίας καὶ ἀπὸ τῶν μυχῶν τῆς καρδίας εὐχόμενοι πᾶσιν ὑμῖν προαγωγὴν ἐπ’ ἀρετῆ καὶ προκοπὴν βίου καὶ πίστεως, ἐξαιτούμεθα ὑμῖν παρὰ τοῦ παναγάθου Θεοῦ τὴν χάριν καὶ τὸ ἄπειρον αὐτοῦ ἔλεος, ὅ εἴη ἐσαεὶ μετὰ πάντων ὑμῶν.

αωπβ΄ μαΐου ιθ΄

+ὁ Κωνσταντινουπόλεως ἐν Χῷ ἀγαπητὸς  ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης.»[1]

 

Ἡ ἀπόφαση αὐτὴ τοῦ Πατριαρχείου στάλθηκε καὶ πρὸς τὸν ἡγούμενο καὶ τὸ ἡγουμενοσυμβούλιο τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς «Ἱερᾶς Μονῆς τῆς Ὑπεραγἰας  Θεοτόκου Ξενιᾶς ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Λαρίσσης»:

«Ἀριθ. πρωτ.  2306

 «+Ἰωακεὶμ ἐλέῳ θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ῥώμης καὶ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης

Ὁσιώτατοι ὅ,τε ἡγούμενος καὶ λοιποὶ πατέρες τοῦ ἐν τῆ ἐπαρχίᾳ  Λαρίσσης κειμένου ἱεροῦ ἡμετέρου πατριαρχικοῦ σταυροπηγιακοῦ μοναστηρίου τῆς Ὑπεραγίας  Θεοτόκου Ξενιᾶς, τέκνα ἐν Kυρίῳ ἀγαπητὰ, χάρις εἴη ὑμῖν καὶ εἰρήνη παρὰ Θεοῦ.

Μετὰ τὴν συντελεσθεῖσαν πολιτικὴν ἐκχώρησιν χωρῶν τινων ἐξ Ἠπείρου καὶ Θεσσαλίας πρὸς τὸ βασίλειον τῆς Ἑλλάδος, ἡ καθ’ ἡμᾶς ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μ. Ἐκκλησία, λαβοῦσα ὑπ’ ὄψιν ὅτι ἐκ τῆς πολιτικῆς τῶν χωρῶν τούτων ἐκχωρήσεως ἀναγκαίως ἐναπαιτεῖται ἵνα καὶ αἱ ἐν αὐταῖς κείμεναι μητροπολιτικαὶ καὶ ἐπισκοπικαὶ αὐτῆς παροικίαι  ἀπολυθεῖσαι ἐκκλησιαστικῶς ἑνωθῶσι τῇ ἁγιωτάτῃ αὐτοκεφάλῳ ἐκκλησίᾳ  τοῦ εἰρημένου βασιλείου, ἐνέκρινεν ἤδη τὴν ἀπόλυσιν ταύτην καὶ ἕνωσιν, ἀπολύσασα ἅμα καὶ ὑπαγαγοῦσα τῇ ἐκκλησίᾳ ταύτῃ καὶ τὰς ἐν αὐταῖς ἱερὰς πατριαρχικὰς σταυροπηγιακὰς μονάς.

Ὅθεν καὶ ἀνακοινούμενοι τοῦτο τῇ ὑμετέρα ὁσιότητι ἐντελλόμεθα καὶ παραγγέλλομεν συνοδικῶς ὅπως ἀναγνωρίζοντες τοῦ λοιποῦ κανονικὴν ὑμῶν ἀρχὴν καὶ πνευματικὴν προστάτιδα καὶ κηδεμόνα τὴν ἱερὰν τῆς ἁγιωτάτης ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος σύνοδον, καὶ τὴν ἱερὰν ὑμῶν μετάνοιαν ταύτῃ ὑποκειμένην, μνημονεύητε τοῦ κανονικοῦ αὐτῆς ὀνόματος ἐν πάσαις ταῖς ἱεραῖς τελεταῖς, καὶ πρὸς αὐτὴν τὴν σχέσιν καὶ ἀναφορὰν ἔχητε ἐν πᾶσι τοῖς μοναστηριακοῖς ὑμῶν πράγμασιν.

Εὔκαιρον δ’ ἐπὶ τούτοις ἐκ προνοίας ἐκκλησιαστικῆς ἡγούμεθα εἰσηγήσασθαι ἵνα ἀπαρεγκλήτως πάντοτε ἐξασκῆτε τὰ τοῦ μοναχικοῦ βίου καθήκοντα, διάγοντες ἐν ὁμονοίᾳ καὶ ἀγάπῃ ἀδελφικῇ, ὑπείκοντες καὶ ὑποτασσόμενοι τῇ εἰρημένῃ πνευματικῇ ὑμῶν ἀρχῇ, ὥσπερ καὶ τῇ πολιτικῇ, τηροῦντες ἀπαραβάτως τοὺς ἱεροὺς θεσμοὺς καὶ κανόνας καὶ τοὺς καθεστῶτας νόμους τοῦ κράτους, ἐπιμελούμενοι προσηκόντως τῆς εὐκλείας καὶ ἐπὶ τὰ κρείττω  προαγωγῆς τῆς ἱερᾶς ταύτης μετανοίας ὑμῶν, καὶ ἑνὶ λόγῳ καθιστάμενοι τύπος καὶ ὑπογραμμὸς ἀρετῆς καὶ χριστιανικῆς τελειότητος΄ οὕτω γὰρ πράττοντες τεύξεσθε πρὸς τῷ κοινῷ σεβασμῷ καὶ τῆς ψυχικῆς ὑμῶν σωτηρίας. Ἡ δὲ τοῦ Θεοῦ χάρις καὶ τὸ ἄπειρον ἔλεος εἴη μεθ’ ὑμῶν.

αωπβ΄  μαΐου ιθ΄

+ὁ Κωνσταντινουπόλεως ἐν Χῷ ἀγαπητὸς  ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης» .[2]

 

 

Β΄. Ἡ ἱστορία τοῦ Μοναστηριοῦ   μέσα  ἀπὸ «ἐνθυμήσεις»

Εἰσαγωγικὰ

Πολυδιάστατη καὶ πολύμορφη, ἀσφαλῶς, ὅπως κάθε μακρόβιου μοναστηριοῦ, εἶναι ἡ ὑπερχιλιόχρονη πορεία τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ μὲ ἐπίσημη μὲν ὀνομασία «Ἱερὰ Μονὴ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου», γνωστοῦ δὲ καὶ μὲ τὴν ἐπωνυμία  «Ἱερὰ Μονὴ Παναγίας Κισσιώτισσας». Εἶναι ἡ ἱστορία τοῦ Μοναστηριοῦ τὸ ὁποῖο ἀργότερα ἔγινε καὶ παρέμεινε γνωστὸ μὲ τὴν ἐπωνυμία «Ἱερὰ Μονὴ Παναγίας  Ξενιᾶς».

Στὴν ὑπερχιλιόχρονη πορεία τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας συνυπῆρξαν, συμπορεύονταν καὶ συναναπτύσσονταν πολλοὶ παράλληλοι βίοι τοῦ Μοναστηριοῦ. Ὁ ἐρευνητής, ποὺ θὰ ἀποφασίσει νὰ παρακολουθήσει καθολικὰ καὶ ἐπισταμένως τὴν μακραίωνη ἱστορία καὶ τὴν πολυποίκιλη ζωὴ τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, πολὺ γρήγορα θὰ διαπιστώσει ὅτι ὑπάρχουν πολλὲς καὶ πολὺ διαφορετικὲς μεταξύ τους πορεῖες τὶς ὁποῖες μπορεῖ ἤ εἶναι ὑποχρεωμένος ν’ ἀκολουθήσει.

Θέλοντας νὰ ἔχει ὁλοκληρωμένη καὶ καθολικὴ ἐποπτεία τῆς ζωῆς, τῆς ἱστορίας καὶ τῆς προσφορᾶς τοῦ Μοναστηριοῦ, γρήγορα θὰ διαπιστώσει ὅτι εἶναι ἀδύνατο νὰ τὸ κάνει αὐτὸ, παρακολουθῶντας ταυτόχρονα ὅλες τὶς δυνατὲς πορεῖες, ὅλους τοὺς δρόμους ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ πάρει. Ὑπῆρξαν καὶ ἀναπτύσσονταν ταυτόχρονα διάφορες πτυχὲς τῆς μοναστηριακῆς δραστηριότητας.

Θεωροῦμε ὅτι ἀντικειμενικὰ εἶναι πολὺ δύσκολη ἡ ταυτόχρονη παρακολούθηση καὶ ἡ καταγραφὴ ὅλων αὐτῶν τῶν παράλληλων ἱστοριῶν, ὅλων αὐτῶν τῶν παράλληλων πτυχῶν τῆς ζωῆς τοῦ Μοναστηριοῦ. Πέραν ἀπὸ τὴν ἀντικειμενικὴ  δυσκολία τῆς ταυτόχρονης παρακολούθησης διαφορετικῶν παράλληλων πορειῶν, διαφορετικῶν ἐντελῶς γεγονότων μεταξύ τους, μιὰ τέτοια παρακολούθηση εἶναι ἄσκοπη καὶ ἀνωφελὴς περιπλάνηση σ’ ἕνα πολύμορφο, πολυδιάστατο, πολυποίκιλο καὶ πολλαπλοῦ ἐνδιαφέροντος περιβάλλον. Διασπᾶται ἡ προσοχὴ τοῦ ἀναγνώστη καὶ ἀποσπᾶται, διαρκῶς καὶ φευγαλέα, σὲ ἄσχετα μεταξύ τους καὶ ἀσύνδετα θέματα, χωρὶς νὰ ἐπιτυγχάνεται ἡ συνολικὴ καὶ καθολικὴ ἐποπτεία.  Μία τέτοια παρακολούθηση μοιάζει σάν  μιὰ ρηχή, βιαστική, περιπατητική, ἐπιπόλαια, ἀνώφελη καὶ ἄχαρη περιπλάνηση σ’ ἕνα  Μουσεῖο μὲ πολλὲς καὶ διαχρονικὲς ἐκθεματικὲς ἑνότητες χωρὶς συστηματική, μεθοδευμένη, καθοδηγούμενη καὶ διασαφηνιστικὴ ἐξειδικευμένη ξενάγηση.

Μιὰ γενικὴ συνολικὴ ταυτόχρονη, μὲ συνεχῶς διασπασμένη τὴν ἑστίαση τῆς προσοχῆς, παρακολούθηση τῶν ποικιλόμορφων γεγονότων καὶ πτυχῶν  δὲν μπορεῖ νὰ ἔχει τὴ γοητεία καὶ τὴν εὐχαρίστηση τῆς συστηματικῆς, τῆς σκόπιμης καὶ κατευθυνόμενης, τῆς προγραμματισμένης καὶ ἐξειδικευμένης παρακολούθησης ἑνός συγκεκριμένου καὶ καθορισμένου μονοπατιοῦ κάθε φορά. Ἔτσι μόνο μπορεῖ νὰ ἐπιτευχθεῖ ἡ πλήρης καὶ συνολικὴ ἐποπτεία τοῦ θέματος ἀλλὰ καὶ ἡ αἴσθηση τῆς ἐσωτερικῆς καθολικῆς καὶ ὁλοκληρωμένης ἱκανοποίησης ποὺ αὐτὴ ἐπιφέρει.

Στὸ κεφάλαιο τοῦτο θὰ παρακολουθήσουμε μιὰ ἐντελῶς ἰδιαίτερη, ἀσυνήθιστη σὲ παρόμοια βιβλία, μορφὴ τῆς μακρόχρονης πορείας τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς. Θὰ παρακολουθήσουμε μιὰ ἰδιαίτερη μορφὴ τῆς ἱστορίας του διαβάζοντας τὶς πολλὲς καὶ ποικίλες «ἐνθυμήσεις» ἤ ἄλλου εἴδους ἀποσπασματικὲς καταγραφὲς, πολλὲς φορὲς ἀκαθόριστες καὶ αἰνιγματικὲς, οἱ ὁποῖες καταγράφηκαν ἀπὸ διαφόρους ἀνθρώπους σὲ ποικίλα μέρη τοῦ Μοναστηριοῦ σὲ ποικίλες συναισθηματικὲς προσωπικές τους καταστάσεις, κατὰ τὴν ὑπερχιλιόχρονη ἱστορία του.

Εὐσεβεῖς προσκυνητές, ποὺ «εἶχαν τάξει» νὰ ἔρθουν καὶ νὰ προσευχηθοῦν στὸ Μοναστήρι, ἀφοσιωμένοι γιὰ χρόνια καὶ χρόνια στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ καὶ στὴν προσευχὴ καὶ ἀφιερωμένοι στὴν ὑπηρεσία τοῦ Μοναστηριοῦ καλόγεροι, καλλιτέχνες μαστόροι καὶ τεχνίτες ποὺ δούλεψαν στὸ Μοναστήρι ἀφήνοντας δείγματα τῆς τέχνης τους σ’ αὐτό, ἀφιερωτὲς ποὺ ἦρθαν ἀπὸ μακριὰ κουβαλῶντας μαζί τους, προκειμένου νὰ τὸ καταθέσουν στὰ πόδια τῆς Παναγίας, τὸ μικρὸ ἤ μεγάλο, τὸ φτωχὸ ἤ πλούσιο, ἀφιέρωμά τους καὶ τὸ τάμα τους, περαστικοὶ διαβάτες καὶ ὁδοιπόροι ποὺ τυχαία ὁ δρόμος τοὺς ἔφερε ὡς αὐτό, λαϊκοὶ ψαλτάδες καὶ ἀναγνῶστες ποὺ εὐκαιριακὰ συμμετεῖχαν σὲ λατρευτικὲς ἐκδηλώσεις τοῦ Μοναστηριοῦ, ἡγούμενοι, δεσποτάδες, ἀντιγραφεῖς βιβλίων καὶ συγγραφεῖς, βιβλιοδέτες, ἐκδρομεῖς καὶ φυσιολάτρες, ἀκόμη καὶ βάρβαροι καὶ ἀσεβεῖς ἐπιδρομεῖς ποὺ ἦρθαν ὡς αὐτὸ τὸ Μοναστήρι μὲ μοναδικὸ σκοπὸ τὴν ἁρπαγή, βέβηλοι λεηλατητὲς καὶ ἄπιστοι ἅρπαγες ποὺ ἔφτασαν ὡς αὐτό μὲ μοναδικὸ σκοπὸ νὰ καταστρέψουν ἀλλὰ καὶ νὰ βάλουν ἅρπαγο  χέρι στὰ πολύτιμα κειμήλιά του, ἐχθροὶ καὶ ἐπιδρομεῖς,  κυνηγημένοι τῆς ζωῆς καὶ τῶν περιστάσεων, ποὺ ἀπελπισμένοι ἀπὸ κάθε ἄλλη προσπάθειά τους νὰ μπορέσουν νὰ ἐπιβιώσουν κατέληξαν στὸ Μοναστήρι ζητῶντας τροφὴ, στέγη καὶ κάθε εἴδους βοήθεια, θέλησαν, κάνοντας ἔτσι γνωστὸ σὲ ὅλους μας τὸ πέρασμά τους ἀπὸ τὸ Μοναστήρι, νὰ καταγράψουν κάποιες ἐντυπώσεις τους ἤ κάποιες σκέψεις τους, μιὰ προσευχή τους, σὲ βιβλία τοῦ Μοναστηριοῦ, σὲ τοίχους του, σὲ ἐπίπεδες πλάκες ποὺ βρέθηκαν μπροστά τους, σὲ ἐπιφάνειες τραπεζιῶν, σὲ βρύσες, σὲ διάφορες ἄλλες ἐπιφάνειες ποὺ προσφέρονταν γιὰ τὸ σκοπὸ αὐτό, καθιστῶντας ἔτσι φανερό ὡς τὶς ἡμέρες μας τὸ πέρασμά τους καὶ γνωστοποιῶντας μας τὶς σκέψεις τους καὶ τὰ αἰσθήματά τους, συμβάλλοντας  μὲ τὸν τρόπο τους στὴν συγκρότηση τῆς ἱστορίας του.

 

Ἡ συγκέντρωση τῶν πολύτιμων «χρονικῶν»

Πάμπολλα, ὅπως εἶναι φυσικό, ἦταν αὐτὰ τὰ γραπτὰ ἀποσπασματικὰ ἤ καὶ ὁλοκληρωμένα, προβληματικὰ στὴν κατανόησή τους ἤ σαφῆ, κείμενα τὰ ὁποῖα καταγράφηκαν σε κάποιο σημεῖο τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Ξενιᾶς. Τὰ πιὸ πολλὰ ἀπὸ αὐτὰ, ὡστόσο, χάθηκαν καὶ σήμερα δὲν τὰ ἔχουμε στὴ διάθεσή μας. Καταστράφηκαν καὶ ἐξαφανίστηκαν μὲ τὸ πέρασμα τοῦ χρόνου, χωρὶς κάποιος ἐρευνητὴς νὰ προλάβει νὰ τὰ ἐπισημάνει καὶ νὰ τὰ διασώσει.

Μερικὰ μόνο μᾶς εἶναι σήμερα γνωστὰ εἴτε γιατὶ σώθηκαν αὐτούσια καὶ αὐτόγραφα ὡς τὶς ἡμέρες μας εἴτε γιατὶ μᾶς τὰ διέσωσαν κάποιοι ἄλλοι ἐρευνητὲς περασμένων ἐποχῶν ποὺ πρόλαβαν καὶ τὰ εἶδαν, τὰ ἀντέγραψαν καὶ τὰ διέσωσαν ἀπὸ τὴ φθορά καὶ τὴν ἐξαφάνιση.

Πολύτιμες ἀσφαλῶς ἦταν καὶ παραμένουν οἱ συγκεντρωμένες στὶς «ἐνθυμήσεις» αὐτὲς ἐνυπάρχουσες πληροφορίες. Συνήθως αὐτὲς οἱ κάθε εἴδους, μορφῆς καὶ περιεχομένου ἐνθυμήσεις, ἄν δὲν χαθοῦν ὁριστικά, παραμένουν ξεχασμένες γιὰ χρόνια, ἀφημένες στὴν τύχη τους, μέχρις ὅτου κάποιος σχολαστικὸς καὶ ἐπίμονος ἐρευνητής, προσκυνητὴς κι αὐτὸς μὲ τὸν δικό του τρόπο τοῦ Μοναστηριοῦ, τὶς ἐντοπίσει καὶ τὶς καταγράψει, χωρίς, συνήθως, νὰ μπορεῖ νὰ κάνει μία συνολικὴ καὶ ἀθροιστική τους συνεκτίμηση καὶ ἀξιολόγηση, ἀφοῦ τὸ περιεχόμενό τους εἶναι λακωνικό, ἀποσπασματικὸ καὶ ποικίλου περιεχομένου.

Πολλὲς τέτοιες «ἐνθυμήσεις» εἶναι ἀνώνυμες. Οἱ καταγραφεῖς τους δὲν σημείωσαν τὸ ὄνομά τους. Ἄφησαν μόνο τὴν «ἐνθύμησή» τους. Κάποιες ἄλλες εἶναι ἐπώνυμες εἴτε μὲ ἐντελῶς ἄγνωστα σὲ μᾶς ὀνόματα εἴτε, μερικὲς φορές, μὲ γνωστὰ ὀνόματα. Ὅλες, ὡστόσο, συνήθως παραμένουν γιὰ πολλὰ πολλὰ χρόνια λησμονημένες, ἄγνωστες καὶ «ἀθησαύριστες» μέχρι ποὺ  ὁ πανδαμάτορας χρόνος τὶς   ἐξαφανίσει ἤ κάποιος σχολαστικὸς ἐρευνητὴς τὶς συγκεντρώσει, τὶς καταγράψει καὶ τὶς «διαιωνίσει».

Οἱ καλόγεροι τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας, ἀρχικά, καὶ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, ἀργότερα, ὡστόσο, σὲ κάποια περίοδο ἀκμῆς τοῦ Μοναστηριοῦ τους ἀλλὰ καὶ ἔνσοφης, φωτισμένης περισυλλογῆς, σὲ κάποια στιγμὴ ὁραματικῆς ἔμπνευσης ἤ -γιατὶ ὄχι- καὶ θεϊκῆς φώτισης, ἀναγνωρίζοντας τὴν ἀξία καὶ τὴν ἱστορικὴ σημασία αὐτῶν τῶν «χρονικῶν» σημειωμάτων καὶ τῶν καταγραμμένων σὲ βιβλία τοῦ Μοναστηριοῦ καὶ σὲ διάφορα ἄλλα σημεῖα «ἐνθυμήσεων», πῆραν τὴν ἀπόφαση νὰ καταγράψουν ὅλες αὐτὲς τὶς ἐνθυμήσεις συγκεντρωτικά.

Ἔτσι  συγκεντρωμένες εἶχαν ἀποτελέσει δυὸ ὀγκώδη, «δεδεμένα ξύλῳ καὶ δέρματι», βιβλία σὲ φύλλα περγαμηνῆς, τὰ ὁποῖα φυλάσσονταν στὸ Μοναστήρι τους, ὡς μία ἰδιαίτερα ἱερὴ παρακαταθήκη, θεωρῶντας τα πολύτιμα καὶ ἀκριβοθώρητα κειμήλια τοῦ Μοναστηριοῦ τους.

Οἱ καλόγεροι τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς θεωροῦσαν τοὺς δύο αὐτοὺς τόμους πολύτιμο θησαυρό καὶ κρατοῦσαν μυστικὴ τὴν ὕπαρξή τους. Δὲν ἦταν γνωστὰ καὶ κυρίως δὲν ἦταν προσιτά σὲ ὅλους. Δὲν τὰ ἐμπιστεύονταν σὲ «βέβηλους» καὶ «ἀνίερους».

Ὁ Νικόλαος Γιαννόπουλος, ὅταν, κατὰ τὸ 1884, ἐπισκέφθηκε τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, πληροφορήθηκε, ὕστερα ἀπὸ ἐξομολογητικὴ ἐμπιστευτικὴ ἀπόσπαση προσωπικῶν ἐκμυστηρεύσεων κάποιων μοναχῶν, τὴν ὕπαρξη τοῦ πολυτιμότατου αὐτοῦ συγκεντρωμένου ὑλικοῦ καὶ ἐνδιαφέρθηκε ζωηρότατα νὰ τὸ μελετήσει. Δὲν κατόρθωσε ὅμως μὲ κανένα τρόπο νὰ πείσει τὸν ἡγούμενο καὶ τοὺς μοναχοὺς ποὺ τὸ κατεῖχαν νὰ τοῦ τὸ ἐμπιστευθοῦν. Δὲν τοῦ ἐπέτρεψαν οὔτε κἄν νὰ διαβάσει τὰ περιεχόμενά τους.

 

Ἡ ἀπώλεια ἱστορικῶν «ἐνθυμήσεων»

Τελικὸ ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς ἀπόπειρας καὶ τῆς ἀποκάλυψης τοῦ «μεγάλου μυστικοῦ» ἦταν, ὕστερα ἀπὸ λίγο καιρό, ἴσως καὶ ἐξ αἰτίας τῆς ἐκδήλωσης τοῦ ἰδιαίτερου καὶ ζωηροῦ αὐτοῦ ἐνδιαφέροντος τοῦ Νικόλαου Γιαννόπουλου, τὰ δυὸ ὀγκώδη αὐτὰ βιβλία νὰ ἐξαφανισθοῦν ὁριστικὰ ἀπὸ τὸ Μοναστήρι καὶ μαζί τους ὅλες οἱ πολυτιμότατες ἀσφαλῶς πληροφορίες ποὺ ἦταν σ’ αὐτὰ συγκεντρωτικὰ καταχωρημένες. Νὰ ὑπάρχει ἄραγε ἀκόμη καὶ σήμερα κάπου αὐτὸς ὁ θησαυρός;

Πλήρως κατατοπιστικὴ καὶ σαφὴς εἶναι ἡ σχετικὴ μαρτυρία – κατάθεση τοῦ Νικολάου  Γιαννόπουλου γιὰ τὸ θέμα αὐτό:

«…Ἐν δὲ τῇ Μονῇ Ξενιᾶς, κειμένῃ ἐν τῇ ἐπαρχία Ἁλμυροῦ, ὑπῆρχον δύο ὀγκώδη βιβλία χρονικά, γεγραμμένα ἐπὶ μεμβράνης καὶ ξύλῳ καὶ δέρματι δεδεμένα. Τῷ 1884 ἐπισκεφθεὶς τὴν μονὴν καὶ ἰδὼν αὐτὰ δὲν ἠδυνήθην νὰ πείσω τοὺς μοναχοὺς ὄχι μόνον νὰ τὰ λάβω – ὅπερ ἀδύνατον – ἀλλ’ οὐδὲ κἄν νὰ ἀναγνώσω αὐτά. Μετὰ δύο ἔτη τὰ χρονικὰ αὐτὰ ἐκλάπησαν ὑπό τινος φρενοβλαβοῦς μοναχοῦ, Ζαχαρίου ὀνόματι, καὶ ἐπωλήθησαν βεβαίως ἐν Ἀθήναις εἰς ἀρχαιοκάπηλόν τινα. Οἱ μοναχοὶ διατείνονται ψευδόμενοι, ὅτι τὰ χρονικὰ ταῦτα ἐδωρήθησαν ὑπὸ τοῦ εἰρημένου μοναχοῦ τῇ ἐθνικῇ βιβλιοθήκῃ. Ἀλλ’ οὐδ’ ἐν τῇ ἐθνικῇ βιβλιοθήκῃ εὗρον αὐτά. Δὲν εἶναι δύσκολον νὰ μαντεύσῃ τις, ὅτι ἐπωλήθησαν καὶ ταῦτα ὑπὸ τοῦ εἰρημένου μοναχοῦ, συνεργούντων δυστυχῶς καὶ τῶν τῆς μονῆς μοναχῶν».[3]

Παρ’ ὅλα αὐτὰ ὁ μοναχὸς αὐτός, Ζαχαρίας, ἐξακολουθοῦσε καὶ μετὰ τὴν πράξη του αὐτὴ νὰ παραμένει στὸ Μοναστήρι καὶ λίγα χρόνια ἀργότερα καταγγέλθηκε ὅτι ἀφαίρεσε  καὶ χρήματα ἀπὸ τὸ Μοναστήρι, ὅπως σαφῶς συμπεραίνεται ἀπὸ τὸ παρακάτω ἔγγραφο, τὸ ὁποῖο σώζεται στὸ ἀρχεῖο τῆς Μονῆς Ξενιᾶς:[4]

«Ἀριθ. 209

Πρὸς τὸ ἡγουμενοσυμβούλιον τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ξενιᾶς, ἐντελλόμενον νὰ γνωρίσῃ ἡμῖν ἐγγράφως, ὅσον οἷον τε τάχιον, τὴν ἔκβασιν ἥν ἔσχε ἡ γενομένη ἀστυνομικὴ ἔρευνα κατὰ τοῦ ἱερομονάχου Ζαχαρίου Καίσαρος τοῦ διαρρήξαντος καὶ ὑπεξαιρέσαντος λαθραίως, ὡς τοῦτο λέγει ἐν τῇ ὑπ’ ἀριθ. 72 πρὸς ὑμᾶς καταγγελίᾳ αὐτοῦ, ἐκ τοῦ κιβωτίου, ὅσαι ἐν αὐτῷ ὑπῆρχον δραχμαί, ἐφ’ ᾧ καὶ συνελήφθη ἐν Σούρπῃ ὑπὸ τοῦ ἐκεῖ σταθμεύοντος ὑπαστυνόμου εἰδοποιηθέντος ἐγκαίρως περὶ τούτου.

Ἐν Λαμίᾳ τῇ 27ῃ Σεπτεμβρίου 1891

Ἀρχιεπισκοπὴ Φθιώτιδος».

Προσωπικὰ εἶμαι βέβαιος ὅτι ἡ μεγαλύτερη ἀπώλεια ἱστορικῶν στοιχείων γιὰ τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς ἀλλὰ καὶ γιὰ ὁλόκληρη τὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, τὸ ὀδυνηρότερο πλῆγμα στὴν ἱστορικὴ μνήμη τῆς περιοχῆς μας, ἦταν ἡ ἀπώλεια τῶν δύο αὐτῶν τόμων τῶν «Χρονικῶν». Δὲν θὰ ὑπῆρχε σήμερα πολυτιμότερη τοπικὴ προγονικὴ ἱστορικὴ παρακαταθήκη ἐὰν αὐτὰ τὰ δύο ὀγκώδη βιβλία «Χρονικῶν» βρίσκονταν στὴ διάθεσή μας.

 

Παρ’ ὅλα αὐτὰ στὸ κεφάλαιο τοῦτο θὰ παρουσιάσουμε ὅσες τέτοιες «ἐνθυμήσεις», ὅσα τέτοια «χρονικὰ σημειώματα», μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο γνωρίζουμε καὶ ἀναφέρονται στὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας ἤ Παναγίας Ξενιᾶς. Ἔτσι μέσα ἀπὸ αὐτὰ θὰ μπορέσουμε καὶ πάλι νὰ ἰδοῦμε καὶ νὰ ξαναζήσουμε ἕναν ἄλλο σιωπηλό, κατὰ τὰ ἄλλα, καὶ φυσικὰ ἀποσπασματικό, ἀλλὰ ἰδιαίτερα γοητευτικὸ κόσμο τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς.

Ἡ πορεία αὐτὴ εἶναι μία ἀπὸ τὶς παράλληλες πορεῖες τῆς ζωῆς τοῦ Μοναστηριοῦ ποὺ μπορεῖ νὰ ἀκολουθήσει ὁ ἀναγνώστης. Εἶναι ἕνας σιωπηλὸς καὶ ἀποκαλυπτικὸς περίπατος, ἐντελῶς ἀσυνήθιστος καὶ διαφορετικός, στὸν κόσμο τοῦ «Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας», «τοῦ καὶ Ξενιᾶς», λεγομένου.

Τὶς ἐνθυμήσεις αὐτές, ὅσες μπορέσαμε νὰ συγκεντρώσουμε, τὶς καταγράφουμε καὶ θὰ τὶς  παρακολουθήσουμε γραμμένες κατὰ χρονολογικὴ σειρά, στὸ βαθμὸ ποὺ αὐτὸ εἶναι βεβαίως δυνατόν νὰ γίνει, ἀπὸ τὶς πιὸ βαθιὰ χωμένες στὸ χρόνο ὡς τὶς πιὸ πρόσφατες, ἄσχετα ἀπὸ τὸ περιεχόμενό τους, ποὺ ἀσφαλῶς θὰ εἶναι διαφορετικὸ κάθε φορὰ καὶ ποικίλο.

Ὁ περίπατός μας αὐτὸς θὰ εἶναι ἕνας σιωπηλός διαχρονικὸς προσκυνηματικὸς περίπατος στὴν ἱστορία τοῦ Μοναστηριοῦ, ποὺ θὰ τὸν κάνουμε ἀκολουθῶντας βῆμα βῆμα δίπλα στοὺς «ἐνθυμησιογράφους» προσκυνητὲς τῆς Παναγίας Ξενιᾶς.

 

Εὐλαβικὸ διαχρονικὸ προσκύνημα

Ἀρκετὲς ἀπὸ τὶς «ἐνθυμήσεις» τῆς Παναγίας Ξενιᾶς εἶχαν τὴ μορφὴ ἀφιερώσεων βιβλίων, κυρίως βιβλίων λειτουργικῶν, στὸ Μοναστήρι. Ἰδιαίτερη σημασία καὶ κειμηλιακὴ ἀξία ἔχουν βεβαίως, ὡς ἀφιερώματα, τὰ χειρόγραφα βιβλία, Εὐαγγέλια, Ἀπόστολοι, Μηναῖα, Εὐχολόγια, Λειτουργικές, Θεοτοκάρια κ.τ.λ., ἀφοῦ  τὰ τέτοιου εἴδους βιβλία, ὡς αὐτόγραφα χειρόγραφα, εἶναι ἀπὸ μόνα τους, ἀπὸ τὴ φύση τους, ἕνα ἄλλο εἶδος αὐθεντικῶν «ἐνθυμήσεων», ἕνα εἶδος «ἱερῶν κειμηλίων».

Τὰ χειρόγραφα βιβλία τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς «Παναγίας Ξενιᾶς» ἦταν πάρα πολλὰ, συγκεντρωμένα ἐκεῖ κατὰ τὴν ὑπερχιλιόχρονη πορεία του. Τὰ περισσότερα, ὡστόσο ἁρπάχτηκαν, χάθηκαν, πουλήθηκαν ἤ καταστράφηκαν μὲ τὸ πέρασμα τοῦ πανδαμάτορα χρόνου καὶ κάτω ἀπὸ τὶς δυσμενεῖς συνθῆκες ποὺ ἐπικρατοῦσαν στὶς κατά καιροὺς δύσκολες περιστάσεις καὶ στὶς ποικίλες περιπέτειες ποὺ εἶχε τὸ Μοναστήρι στὴ μακραίωνη ἱστορία του. Ὅλα αὐτὰ τὰ περιστατικὰ ἄφησαν τὰ ἴχνη τους παντοῦ καὶ φυσικὰ καὶ στὴν πολύτιμη  βιβλιοθήκη τοῦ Μοναστηριοῦ.

Πολὺ λίγα χειρόγραφα βιβλία ἦταν αὐτὰ ποὺ διασώθηκαν μέσα ἀπὸ τὶς μεγάλες ἐθνικὲς μας περιπέτειες καὶ ὑπῆρχαν ὡς τὰ τελευταῖα χρόνια τοῦ 19ου καὶ τὶς ἀρχὲς τοῦ 20ου αἰῶνα, ὅπως μᾶς βεβαιώνουν μαρτυρίες τῶν μελῶν τῆς Φιλαρχαίου Ἑταιρείας Ἁλμυροῦ καὶ ἰδιαιτέρως τοῦ Νικολάου Γιαννοπούλου, ὁ ὁποῖος ἀσχολήθηκε συστηματικὰ μὲ τὴν καταγραφὴ τῶν χειρογράφων κωδίκων τοῦ Μοναστηριοῦ, ἄν καὶ βρῆκε ἀρκετὰ ἐμπόδια καὶ ἀντιδράσεις ἀπὸ κάποιους μοναχούς στὴν προσπάθειά του αὐτή.[5]

Ἡ καταγραφὴ αὐτὴ τοῦ Νικόλαου Γιαννόπουλου  εἶναι ἡ μόνη καταγραφὴ πού, ἀπὸ ὅ,τι φαίνεται, πραγματοποιήθηκε στὴν ἐποχή του. Ἄλλη, πληρέστερη καὶ συστηματικότερη, δὲν βρέθηκε οὔτε στὸ Μοναστήρι οὔτε κάπου ἀλλοῦ καταγραμμένη. Μία ἄλλη καταγραφὴ πραγματοποιήθηκε ἐντελῶς πρόσφατα καὶ καταχωρήθηκε στὸ «Δελτίο τῆς Φιλαρχαίου Ἑταιρείας Ἁλμυροῦ «Ὄθρυς»».[6]

Σὲ μερικὰ ἀπὸ αὐτὰ τὰ βιβλία ὑπῆρχαν καταγραμμένες κάποιες ἀναμνήσεις, κάποιες «ἐνθυμήσεις», ποὺ περιεῖχαν ἕνα μήνυμα ἤ κάποια πληροφορία, πέραν ἀπὸ αὐτὴν τὴν δηλωτικὴ τῆς ταυτότητας τοῦ προσώπου τοῦ γραφέα τους. Μερικὲς ἀναμνήσεις εἶναι μὲ σαφήνεια χρονολογημένες ἐνῶ ἄλλες δὲν ἔχουν καταγραμμένη κάποια χρονολογικὴ ἔνδειξη.

Ὅλες αὐτὲς οἱ «ἐνθυμήσεις», καταγραμμένες σὲ ποικίλα μέρη καὶ ἀπὸ  πολλοὺς ἀνθρώπους, ὅποιας μορφῆς καὶ περιεχομένου καὶ ἄν εἶναι, ἀποτελοῦν ἕνα εὐλαβικὸ διαχρονικὸ προσκύνημα στὸ Μοναστήρι τῆς «Παναγίας Κισσιώτισσας» ἤ «Παναγίας Ξενιᾶς»

 

Οἱ «ἐνθυμήσεις» κατὰ χρονολογική σειρά   1100 – 1200

Ἡ χρονολογία τῆς ἀρχαιότερης, κάπου μεταξὺ τοῦ 1100 καὶ τοῦ 1200 μ. Χ., καταγραμμένης σὲ βιβλίο τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς «Παναγίας Ξενιᾶς», γνωστῆς μας, ἐνθύμησης, ἄν καὶ δὲν εἶναι ἡ ἴδια σαφῶς χρονολογημένη ἀπὸ τὸν καταγραφέα της «ἐνθυμησιογράφο», προκύπτει ἔμμεσα.

Ἡ «ἐνθύμηση» εἶναι αὐτόγραφη  τοῦ ἰδίου τοῦ γραφέως τοῦ βιβλίου καὶ βρέθηκε γραμμένη σὲ ἕνα χειρόγραφο λειτουργικὸ κώδικα τοῦ Μοναστηριοῦ Παναγίας Ξενιᾶς, τοῦ 12ου αἰῶνα, κατὰ τὴν ἐκτίμηση τοῦ Νικόλαου Γιαννόπουλου.

Ὁ κώδικας περιλάμβανε τρεῖς χειρόγραφες θεῖες λειτουργίες: τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, τοῦ Ἁγίου Βασιλείου καὶ τῶν Προηγιασμένων. Ὁ ἀντιγραφέας τῶν τριῶν λειτουργιῶν, Γρηγόριος, πού, κατὰ μεγάλη πιθανότητα, κατὰ προσωπική μου ἐκτίμηση, ἦταν μοναχὸς τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς «Παναγίας Κισσιώτισσας», [7] σημείωσε στὸ τέλος τῆς ἐργασίας του μὲ κιννάβαρη, μιὰ ἁπλῆ ἔνδειξη, γραμμένη, φυσικά, κάπου κατὰ τὸν 12ο αἰῶνα:

 

«Τέλος τῶν τριῶν λειτουργιῶν».

Ὁ μοναχὸς Γρηγόριος, ποὺ ζοῦσε καὶ δραστηριοποιοῦνταν κατὰ τὸν 12ο αἰῶνα στὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας, πίστευε καὶ θεωροῦσε ὅτι ἀξιώθηκε νὰ ὁλοκληρώσει τὸ ἔργο του καὶ νὰ τὸ προσφέρει δῶρο στὴν Παναγία μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Ἦταν ἕνα πολὺ κομψὰ καλλιγραφημένο καὶ περίτεχνα στολισμένο μὲ ἔγχρωμα  σχεδιάσματα χειρόγραφο πόνημα.

Ἦταν ἕνα δῶρο τοῦ θεοῦ στὸ Μοναστήρι ποὺ κατορθώθηκε νὰ ὁλοκληρωθεῖ «τοῦ Θεοῦ συνεργίᾳ» καὶ ὁ Γρηγόριος ἁπλὰ τὸ εἶχε γράψει «ἐν πόνῳ». Ἀναγνωρίζοντας ὅλα αὐτὰ ὁ Γρηγόριος σημείωσε, μὲ μαύρη μελάνη αὐτὴ τὴ φορά, μετὰ τὸ «Τέλος τῶν τριῶν λειτουργιῶν»:

 

«+Δῶρον τὸ παρόν, τοῦ Θεοῦ συνεργίᾳ,

ἔγραψεν ἰδοὺ Γρηγόριος ἐν πόνῳ».[8]

 

11ος -13ος αἰῶνας

Σὲ μία χειρόγραφη «Παρακλητικὴ», κώδικα τοῦ ἀρχείου τῆς Φιλαρχαίου Ἑταιρείας Ἁλμυροῦ, προσφορὰ σ’ αὐτὴν ἐκ μέρους τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Ξενιᾶς, ὑπῆρχε γραμμένη ἡ ἑξῆς ἀχρονολόγητη «ἐνθύμηση»:[9]

«+ ἡ παροῦσα παρακλητική εἶναι του Λεοντάρι από την Προύσα

και το επροσήλοσε στο μέγαν Νικόλαον Ράχοβο

διά ψυχῆς σωτερίαν

κε έγραψε και το ὄνομα του στὴν ἁγίαν πρόθεσι Λεοντάρης

και ο π[ατ]ήρ αυτοῦ Θεόδωρος και η μ[ήτ]ηρ αὐτοῦ Ρηπίνα

κι η ἀδελφή του Παρισιόνα κι ο θεῖος αὐτοῦ Στεφανής

κε αλογεράκη καί ὁποιος το αποξενόσι

εκ του ναοῦ του αγίου Νικολάου

να εχή τας αράς των τριακοσίων δέκα κι οκτώ θεοφόρων π[ατέρ]ων κε τον μεγαν Νικόλαον α[ν]τίδικο ἐν ημέρ[α] κρίσεως

διά τοῦτο εγινε η παροῦσαν ομολογίαν ἀμήν.»[10]

 

Ὅπως γίνεται φανερὸ ὁ ἀφιερωτὴς καὶ κάτοχος τῆς «Παρακλητικῆς» Λεοντάρης καταγόταν ἀπὸ τὴν Προῦσα. Πῶς καὶ γιατὶ ἀπὸ τὰ μακρινὰ ἐκεῖνα μέρη ἔφτασε ὡς τὴν Παναγία Ξενιὰ δὲν μᾶς εἶναι γνωστό. Συγκινητικό, ὡστόσο, εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι ἀνάμεσα στὰ ἐλάχιστα ἀσφαλῶς πράγματα ποὺ κουβαλοῦσε μαζί του ὁ Λεοντάρης ἦταν καὶ μία  «Παρακλητική». Παρακλήσεις ἔνιωθε τὴν ἀνάγκη νὰ κάνει ὁ Λεοντάρης συχνὰ στὸ μακρινό του αὐτὸ ταξίδι, γιὰ τὴ ὑγεία του, γιὰ τὴ σωτηρία τῆς ζωῆς του γιὰ τοὺς δικούς του ἀνθρώπους ἀπὸ ποικίλους κινδύνους.

Ὁ δρόμος του κάποτε τὸν ὁδήγησε στὸ κάτω κτιριακὸ συγκρότημα τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, μὲ κέντρο λατρείας τὸν Ἅγιο Νικόλαο, τὸ «Μοναστήρι στὸ Ράχοβο». Μπορεῖ καὶ νὰ μὴν τὸν ὁδήγησε ὡς ἐκεῖ τυχαία ἡ γεμάτη παρακλήσεις καὶ δεήσεις πορεία του. Ἴσως νὰ ἦταν καὶ  ὁ τελικὸς σκοπός του. Μπορεῖ νὰ τὸ εἶχε τάξει. Ἔφτασε προσκυνῶντας συνεχῶς τὴν Παναγία, ἀπὸ τὴν μακρινὴ Προῦσσα ὡς τὸν Ἅγιο Νικόλαο στὸ «Ράχοβο» διαβάζοντας παρακλήσεις ἀπὸ τὴν «Παρακλητική» του.

Στὸν Ἅγιο Νικόλαο τοῦ Ράχονο  σταμάτησε. Ἐκεῖ αἰσθάνθηκε ὅτι  βρῆκε τὸ καταφύγιο ποὺ ζητοῦσε ἡ ψυχή του. Αἰσθάνθηκε νὰ τὸν  δέχεται ἡ Παναγία Κισσιώτισσα καὶ ἀφοσιώθηκε στὴν ὑπηρεσία της:

«Με δέχτηκες περαστικὸν ἀπ’ τὴ βαριά σου θύρα.

Κανένα κρίμα στὴν ψυχὴ δὲ βρῆκα νὰ σοῦ πῶ.

Μονάχα τὴ δαυϊτικὴ ποὺ σοὔκλεψα τὴ λύρα

καὶ τὸ τραγούδι μου ἀντηχεῖ μὲ νέο τώρα σκοπό».

 

Ὅ,τι καὶ νὰ τοῦ συνέβαινε, ὡστόσο, τὸ γεγονὸς εἶναι ὅτι, φεύγοντας ἀπὸ τὴν Προῦσα γιὰ τὸ μακρινό του ταξίδι, εἶχε ἀφήσει πίσω του πολλὰ ἀγαπημένα του πρόσωπα. Ἦταν ὁ πατέρας του «Θεόδωρος», ἡ μητέρα του «Ρηπίνα», ἡ ἀδερφή του «Παρισιόνα», ὁ θεῖος του «Στεφανής».

Μὲ τὴν «Παρακλητική» στὴ μασχάλη του καὶ ὅλους αὐτοὺς τοὺς δικούς του στὴ σκέψη του βρῆκε καταφύγιο στὸν Ἅγιο Νικόλαο στὸ «Ράχοβο», τὸ  ξακουστὸ αὐτὸ μετόχι τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας. Δὲν εἶχε τίποτε ἄλλο νὰ προσφέρει, ὅταν κουρασμένος ἔφτασε ὡς ἐκεῖ. Ἡ μόνη του περιουσία ἦταν αὐτὴ  ἡ «Παρακλητική» του.

Τὴν ἀφιέρωσε, τὴν «ἐπροσήλωσε» στὸν Ἁγιο Νικόλαο γιὰ τὴν «σωτηρία της ψυχῆς του» καὶ  ἀφιερώθηκε στὴν ὑπηρεσία τοῦ Ἁγίου, νὰ ὑπηρετήσει ὡς μοναχὸς. Ἔγραψε καὶ τὸ ὄνομά του  καὶ τὰ ὀνόματα  τῶν ἀγαπημένων του, ἐκείνων ποὺ εἶχαν μείνει στὴν Προῦσσα, στὴν «Πρόθεση» τοῦ Μοναστηριοῦ,  γιὰ νὰ μνημονεύονται πλέον στὸ ἑξῆς στὶς δεήσεις ποὺ θὰ γίνονταν ἐκεῖ καὶ ἠρέμησε.

Δὲν ἤθελε μὲ κανένα τρόπο νὰ φύγει οὔτε ὁ ἴδιος οὔτε ἡ «Παρακλητική» του ἀπὸ τὸ μέρος στὸ ὁποῖο τὸν δέχτηκε. Γι’ αὐτὸ καὶ φρόντισε νὰ ἀποτρέψει ὅποιον ἐπιχειροῦσε κάτι ἀντίθετο μὲ ἀπειλές, κάνοντας τὴν «ὁμολογία»: «ὅποιος τὸ ἀποξενώσει ἐκ τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Νικολάου νὰ ἔχῃ τὰς ἀρὰς τῶν τριακοσίων δέκα καὶ ὀκτὼ θεοφόρων πατέρων καὶ τὸν Μέγαν Νικόλαον ἀντίδικο ἐν ἡμέρᾳ  κρίσεως».

«Ράχοβο» ἤ «Ρήχοβο» ἤ «Ρουχᾶ ράχη», ὅπως ἔχουμε σημειώσει καὶ σὲ ἄλλα μέρη τῆς ἐργασίας μας αὐτῆς, λεγόταν ἡ περιοχὴ τοῦ παλιοῦ κάτω μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς.

Στὶς ἐνδείξεις ποὺ μποροῦν νὰ ἀξιολογηθοῦν προκειμένου νὰ ἐρευνηθεῖ ἡ ἵδρυση καὶ ἡ ὕπαρξη τοῦ Μετοχιοῦ τοῦ Ἁγίου Νικολάου, κατὰ τὸν 11ο -13ο αἰῶνα, ἡ «ἐνθύμηση» τοῦ Λεοντάρη ἀπὸ τὴν Προῦσα εἶναι μιὰ πολύτιμη ἐπιβεβαιωτικὴ κατάθεση.

 

1378

Ἡ ἀρχαιότερη, ὡστόσο, ἀλλὰ μὲ σαφῶς καὶ ἄμεσα χρονολογημένη ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν ἐνθυμησιογράφο «ἐνθύμηση», τὴν ὁποία ἔχομε ὑπ’ ὄψη μας γιὰ τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας ἤ Ξενιᾶς, ἦταν γραμμένη στὸ τέλος ἑνὸς χειρόγραφου «Εὐχολογίου» τοῦ Μοναστηριοῦ, δὺο αἰῶνες ἀργότερα.

Ἦταν τὸ ἔτος 1378. Στὸ Μοναστήρι τῆς Ξενιᾶς, ποὺ τότε ὀνομαζὀταν ἀκόμα «Ἱερὰ Μονὴ Παναγίας Κισσιώτισσας», σύμφωνα μὲ τὶς παραδόσεις ποὺ ἔχουν φτάσει ὡς τὶς ἡμέρες μας, ἐκεῖνα τὰ χρόνια, πολλοὶ μοναχοί του, ἀσχολοῦνταν μὲ ἀντιγραφὴ συγγραμμάτων ἀρχαίων ἑλλήνων συγγραφέων καὶ ἐκκλησιαστικῶν λειτουργικῶν βιβλίων ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν συγγραφὴ ἤ ἀντιγραφὴ διδακτικῶν καὶ κατηχητικῶν βιβλίων.

Ἐπιβεβαίωση τοῦ γεγονότος αὐτοῦ καὶ ἕνα μικρὸ μόνο δεῖγμα, κατάλοιπο τοῦ τεράστιου καὶ πολλαπλοῦ ἐκείνου μόχθου, ἦταν ἕνα χειρόγραφο «Εὐχολόγιο».

Ὁ ταπεινὸς καλόγερος ἀντιγραφέας του δὲν θέλησε νὰ μᾶς ἀφήσει κάποια στοιχεῖα ταυτότητας γιὰ τὸ ἄτομό του. Ἔτσι δὲν γνωρίζουμε οὔτε τὸ ὄνομά του. Ἔμεινε στὴν ἀφάνεια ὁ ἴδιος, ὅπως ἀσφαλῶς τὸ ἐπιθυμοῦσε, ὅταν ἀποσύρθηκε καὶ ἀπομονώθηκε στὸ κελί του, ἀφιερωμένος στὴν προσευχὴ καὶ στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ.

Προσευχή του στὸ Θεὸ θεωροῦσε τὴν ἐργασία του αὐτὴ ὁ ἄγνωστος μοναχὸς ἐνθυμησιογράφος. Καὶ στὴν προσευχή μας δὲν ἀναφέρουμε τὸ ὄνομά μας. Τὸ γνωρίζει ὁ Θεός. Μᾶς ἄφησε ὅμως τὴν ἀκριβῆ χρονολογία κατὰ τὴν ὁποία τελείωσε τὴν ἐργασία  του:

 

«20 Ἰουνίου 1378»

«Τελειωθὲν τὸ παρὸν Εὐχολόγιον μηνί Ἰουνίῳ  κ΄ 

ἔτους ςΩΠς[11]  ἰνδικτιῶνος α΄ » .[12]

 

Ὁ χειρόγραφος αὐτὸς κώδικας, γράφτηκε σὲ κάποιο κελί τῆς «Παναγίας Κισσιώτισσας» 75 χρόνια πρὶν τὴν ἅλωση τῆς  Κωνσταντινούπολης. Ἦταν γραμμένος, ὅπως βεβαιώνει ὁ Γιαννόπουλος, «διὰ μελάνης χρυσιζούσης», «ἑκάστου δὲ μέρους τὰ κεφαλαῖα κεκόσμηνται».  Ἡ εἰκόνα τῆς «Παναγἰας Ξενιᾶς» θὰ  εἶχε εἴκοσι πέντε περίπου χρόνια πρὶν φτάσει στὸ Μοναστἠρι.

Ὁ Γιαννόπουλος μᾶς βεβαιώνει ἀκόμη ὅτι «ἡ σημείωσις εἶναι τοῦ γράψαντος» ὥστε νὰ μὴν ὑπάρχει κάποια ἀμφιβολία γιὰ τὴν ταύτιση τῶν χρονολογιῶν τῆς ἀναγραφῆς τῆς «ἐνθύμησης» καὶ τῆς γραφῆς τοῦ κώδικα.

Ὁ κώδικας ἀποτελοῦνταν ἀπὸ  235 φύλλα. Εἶχε στάχωση «βυρσίνη ξύλῳ καὶ δέρματι», σύμφωνα μὲ τὴν περιγραφὴ ποὺ μᾶς ἄφησε γι’ αὐτὸν ὁ Νικόλαος Γιαννόπουλος.[13]

 

1497

Ἡ ἀντιγραφὴ κωδίκων, ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων καὶ συγγραμμάτων ἀρχαίων Ἑλλήνων συγγραφέων συνεχιζόταν γιὰ πολλὰ χρόνια στὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς. Τὰ περισσότερα δημιουργήματα τῆς μακροχρόνιας  καὶ ἐργώδους αὐτῆς προσπάθειας ἔγιναν βορὰ τοῦ πανδαμάτορα χρόνου.

Μετὰ τὸ παραπάνω Εὐχολόγιο τὸ ἑπόμενο χρονολογικὰ δεῖγμα τῆς προσπάθειας αὐτῆς τῶν καλογέρων, τὸ ὁποῖο  ἔφθασε ὡς τὶς ἡμέρες μας, γράφηκε τὸ 1497, ὕστερα ἀπὸ 119 χρόνια ἀπὸ τὸν προηγούμενο, καὶ 44 χρόνια μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης.

Τὸ 1497 μ.Χ., λοιπὸν, ἕνας ἄλλος καλόγερος τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Ξενιᾶς ἔγραψε ἕναν διαφορετικοῦ περιεχομένου κώδικα. Ὁ κώδικας αὐτὸς περιεῖχε τὰ «ἀποστολευαγγέλια τῆς ἑβδομάδος καὶ διαφόρων ἁγίων».

Φτάνοντας καὶ αὐτὸς ὁ μοναχὸς στὸ τέλος τῆς ἐργασίας του σημείωσε τὴν χρονολογία σὲ ἔτη «ἀπὸ κτίσεως κόσμου» ἤ «ἀπὸ Ἀδὰμ», ὅπως συνήθιζαν οἱ μοναχοὶ σὲ παλιότερες ἐποχὲς.

Δὲν θέλησε νὰ σημειώσει οὔτε αὐτὸς κάποιο στοιχεῖο ταυτότητας γιὰ τὸν ἑαυτὸ του. Τὸ ἔργο του ἦταν μία προσωπικὴ προσευχή του στὸ Θεὸ καὶ δὲν χρειαζόταν ὄνομα. Ὁ καταγραφέας καλόγερος ἦταν βέβαιος ὅτι ὁ Θεὸς, «ὁ συντελεστὴς τῶν καλῶν», ὅπως ἔγραψε, γνώριζε πολὺ καλὰ καὶ ποιὸς ἦταν αὐτὸς ποὺ πραγματοποίησε τὸ ἔργο αὐτὸ ἀλλὰ καὶ πόσο κόπο κατέβαλε γι’ αὐτό. Καὶ αὐτὸ ἦταν τὸ μόνο ποὺ τὸν ἐνδιέφερε. Ἔτσι ἔγραψε ἁπλά προσφέροντας ἀνωνύμως τὸ «πόνημά» του στὸ Μοναστήρι του καὶ στὸ Θεό, τὸν «συντελεστὴ τῶν καλῶν»:

«Τῷ Συντελεστῇ τῶν καλῶν Θεῷ χάρις.

 Ἐν ἔτει ζε[14]  ἰνδικτιῶνος ιε΄[15]».

Ἕνα «καλὸ» γιὰ τὸ ὁποῖο ἐργάστηκε ὁ μοναχὸς αὐτὸς ἦταν τὰ «ἀποστολευαγγέλια τῆς ἑβδομάδος καὶ διαφόρων ἁγίων» προκειμένου νὰ χρησιμοποιηθοῦν γιὰ τὶς λατρευτικὲς ἀνάγκες τῶν συνασκητῶν του καὶ τοῦ Μοναστηριοῦ του. Βοηθός του, μᾶλλον ὁ κύριος «συντελεστὴς» τοῦ ἔργου του αὐτοῦ, κατὰ τὸν ταπεινὸ καλόγερο, ἦταν ἀσφαλῶς ὁ Θεὸς. Γι’ αὐτὸ καὶ σ’ Αὐτὸν ἀφιέρωσε τὸ ἔργο του, στὸν συντελεστὴ ὅλων τῶν καλῶν: «τῷ Συντελεστῇ τῶν καλῶν Θεῷ χάρις».[16]

Καὶ στὴν περίπτωση αὐτή ἡ «ἐνθύμηση» καὶ τὸ κυρίως κείμενο τοῦ κώδικα, ὅπως μᾶς βεβαιώνει ὁ Γιαννόπουλος ποὺ ἐξέτασε τὸν κώδικα, εἶναι γραμμένα μὲ τὸ ἴδιο χέρι ὥστε νὰ μὴν ὑπάρχει κάποια ἀμφιβολία γιὰ τὴν ταύτιση τῆς χρονολογίας τους.

Οἰ δύο αὐτοὶ χειρόγραφοι κώδικες, τὸ παραπάνω «Εὐχολόγιο» τοῦ 1378 καὶ τὰ «ἀποστολευαγγέλια τῆς ἑβδομάδος καὶ διαφόρων ἁγίων»  τοῦ 1497, μὲ διαφορὰ μεταξύ τους, ὡς πρὸς τὴ γραφή τους, 119 χρόνια, ἦταν δεμένοι σὲ ἕνα τόμο.

Προφανῶς, ἀργότερα, κάποιος ἄλλος καλόγερος τοῦ ἴδιου Μοναστηριοῦ,  ποὺ ἀσχολοῦνταν μὲ τὴ βιβλιοδεσία, θεώρησε καλὸ νὰ τοὺς δέσει μαζὶ γιὰ νὰ τοὺς ἀσφαλίσει καὶ τοὺς περισώσει.  Ἔτσι, δεμένους μαζί, «ἀδελφωμένους», δυὸ «ὕμνους» στὸ Θεό, τὸν πρῶτο ποὺ γράφηκε 75 χρόνια πρὶν τὴν ἅλωση καὶ τὸν δεύτερο 44 χρόνια μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης, δένοντας δυὸ τόσο διαφορετικὲς ἐποχές, Βυζάντιο καὶ Τουρκοκρατία, τοὺς βρῆκε καὶ τοὺς περιέγραψε ὁ Νικόλαος Γιαννόπουλος.

 

1522

Τὸ πολυτιμότερο, ὡστόσο, ἱερὸ κειμήλιο τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς ἦταν καὶ παραμένει ἀσφαλῶς καὶ θὰ παραμένει εἰς τοὺς αἰῶνες, τὸ δῶρο τῆς Μονῆς Βατοπεδίου τοῦ Ἁγίου Ὄρους.

Εἶναι  δυὸ μικρὰ τεμάχια τῆς «Τιμίας Ζώνης τῆς Παναγίας». Καὶ εἶναι δῶρο τῆς «Ἱερᾶς Βασιλικῆς Πατριαρχικῆς Μονῆς Βατοπεδίου τοῦ Ἁγίου Ὄρους» ποὺ προσφέρθηκε στὴ «Μονὴ Παναγἰας Ξενιᾶς» στὰ 1522.

Τὰ δυὸ αὐτὰ τεμάχια τῆς «Τιμίας Ζώνης τῆς Παναγίας» φυλάσσονται καὶ σήμερα σὲ μία πολυτελῆ ἀσημένια θήκη στὴν ὁποία σώζεται ἡ ἐπιβεβαιωτικὴ μαρτυρία:

 

«+Ἡ ἐν Ἄθῳ Ἱερὰ Βασιλικὴ Πατριαρχικὴ Μονὴ Βατοπεδίου

τῇ ἐν Ὄθρυϊ  Ἱερᾷ Βασιλικῇ Πατριαρχικῇ Μονῇ Ξενιᾶς

φυλακτήριον ἐσαεὶ

τιμίαν Ζώνην τῆς Θεοτόκου παρατίθεται: ΑΦΚΒ΄».

 

Τὸ κείμενο τῆς ἀφιέρωσης, τὸ περιγραφόμενο γεγονὸς καὶ ἡ χρονολογία τῆς προσφορᾶς τοῦ πολύτιμου αὐτοῦ ἱεροῦ κειμηλίου δηλώνονται στὸ παραπάνω κείμενο σαφέστατα.

Ἐκεῖνο ποὺ παραμένει ἀδιευκρίνιστο εἶναι γιὰ ποιὸ λόγο καὶ σὲ ἀνάμνηση ποιοῦ γεγονότος ἔγινε μιὰ τόσο σημαντικὴ καὶ ἀνεκτίμητη προσφορὰ ἀπὸ τὴ Μονὴ Βατοπεδίου στὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς.

Θεωροῦμε ἀπαραίτητο στὴ θέση  νὰ κάνουμε κάποια τοποθέτηση γιὰ τὸ θέμα καὶ νὰ καταθέσουμε σκέψεις, ὑποθέσεις καὶ ἀπόψεις.

 

Ἡ Τιμία Ζώνη τῆς Παναγίας καὶ ἡ Μονὴ Ξενιᾶς

Στὸ ἀρχεῖο τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, κατὰ τὸ μέρος του τοὐλάχιστον τὸ ὁποῖο μᾶς εἶναι σήμερα γνωστὸ, δὲν σώζεται τίποτε ποὺ νὰ μᾶς διαφωτίζει γιὰ τὸν λόγο τῆς τόσο πολύτιμης αὐτῆς προσφορᾶς τῆς Τιμίας Ζώνης τῆς Παναγίας. Οὔτε κάποιος ἐρευνητὴς μέχρι τώρα, ἀπὸ ὅσους ἀσχολήθηκαν μὲ ὁποιοδήποτε τρόπο μὲ τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, ἔγραψε γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ κάτι ὑπεύθυνο καὶ τεκμηριωμένο.

Ἡ «Ἱερὰ Μεγίστη Μονὴ Βατοπαιδίου»[17] τοῦ Ἁγίου Ὄρους, στὴν ὁποία ἀπευθυνθήκαμε προσωπικὰ μὲ ἐπιστολή μας, ζητῶντας νὰ μᾶς παραχωρήσει σχετικὲς διευκρινίσεις γιὰ τὸ συγκεκριμένο θέμα, μᾶς ἀπάντησε, στὶς 12/25 Νοεμβρίου 2009 ὡς ἑξῆς:

«Κατόπιν τοῦ ἀπὸ 17ης Ὀκτωβρίου μηνὸς ἀποσταλέντος ἡμῖν Ὑμετέρου Γράμματος δι’ οὗ, ἐν ὄψει τῆς ὑφ’ Ὑμῶν συγγραφῆς τῆς ἱστορίας τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Ξενιᾶς, παρακαλεῖτε ὅπως γνωρίσωμεν Ὑμῖν ἐὰν ἐν τῷ ἀρχείῳ τῆς Βιβλιοθήκης ὑμῶν εὑρίσκωνται ἔγγραφα περὶ τῆς ὑπὸ τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μονῆς γενομένης πράξεως παραχωρήσεως τεμαχίου τῆς Τιμίας Θεομητορικῆς Ζώνης εἰς τὴν ἀνωτέρω Ἱερὰν Μονὴν Ξενιᾶς, προαγόμεθα διὰ τοῦ παρόντος ἱεροσφραγίστου καὶ ἐνυπογράφου ἡμῶν Γράμματος ἵνα γνωρίσωμεν Ὑμῖν ὅτι κατόπιν σχετικῆς ἐρεύνης εἰς τὸ ἀρχεῖον τῆς Μονῆς, οὐκ εὑρέθησαν στοιχεῖα περὶ τοῦ ὡς ἄνω θέματος…

Ἐπὶ δὲ τούτοις, εὐχόμενοι τῇ Ὑμετέρᾳ Ἐλλογιμότητι δαψιλῆ τὴν εὐλογίαν  καὶ χάριν παρὰ τῆς Πανακηράτου Θεομητορικῆς Ἁγίας Ζώνης τῆς ἀποτεθησαυρισμένης ἐν τῇ καθ’ ἡμᾶς Ἱερᾷ Μονῇ, διατελοῦμεν μετὰ πολλῆς ἐν Κυρίῳ πατρικῆς ἀγάπης.

Ὁ καθηγούμενος τῆς Ἱερᾶς καὶ Σεβασμίας

Μεγίστης Μονῆς τοῦ Βατοπαιδίου

Ἀρχιμανδρίτης Ἐφραίμ».

 

Ἐπίσημη πληροφόρηση, λοιπόν, γιὰ τὸ γεγονὸς αὐτό, δὲν εἶναι γνωστή, τοὐλάχιστον σὲ μᾶς. Δὲν ἀπομένει παρὰ νὰ καταγράψουμε κάποιες παραδόσεις καὶ ἄλλες πληροφορίες ποὺ ὑπάρχουν καὶ νὰ κάνουμε κάποιες ὑποθέσεις,  ἀξιολογῶντας παράλληλα καὶ κάποια γεγονότα ἀλλὰ καὶ σχετικὲς ὑποθέσεις ποὺ ἔγιναν κατὰ καιροὺς ἀπὸ μερικοὺς οἱ ὁποῖοι ἀναφέρθηκαν στὸ θέμα.

Μία σοβαρή, κατὰ τὴν ἄποψή μας, ὑπόθεση μπορεῖ νὰ εἶναι τὸ ὅτι τὸ πολύτιμο αὐτὸ κειμήλιο προσφέρθηκε «τῇ ἐν Ὄθρυϊ  Ἱερᾷ Βασιλικῇ Πατριαρχικῇ Μονῇ Ξενιᾶς» ἀπὸ τὴν «ἐν Ἄθῳ Ἱερὰ Βασιλικὴ Πατριαρχικὴ Μονὴ Βατοπεδίου» ὡς «φυλακτήριον ἐσαεὶ»,  ὕστερα ἀπὸ μία «ἐπανίδρυση», ὕστερα ἀπὸ μία ριζικὴ ἀνακαίνιση σὲ βαθμὸ «ἐπανασύστασης» τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Ξενιᾶς.

Τὴν ἀρχικὴ αὐτή μας σκέψη καὶ ὑπὸθεση ἐνίσχυσαν κάποιες νεότερες πληροφορίες, ἄγνωστες  μέχρι τώρα, ποὺ προέρχονται ἀπό, ἄσχετες μὲ τὸ θέμα ποὺ ἐξετάζουμε, τουρκικὲς πηγές.

Στὴν ἀγγλόφωνη περιοδικὴ ἔκδοση «PHAROS» τοῦ Ὁλλανδικοῦ Ἰνστιτούτου Ἀθηνῶν, (τόμος 7ος (1999), σελ. 111 – 122),  δημοσιεύθηκε μία μελέτη τοῦ Machiel Kieel: μὲ τίτλο «Τὸ χωριὸ Γκόριανη (Γαύριανη, Γκαβέριανη, Ἀγόριανη κ.τ.λ.) στὴν Ὄθρη στὸν παλαιὸ Καζὰ Ἰζντὶν (Λαμία) σύμφωνα μὲ τὴν ὀθωμανικὴ ἀπογραφὴ καὶ τοὺς φορολογικοὺς καταλόγους τοῦ 15ου ἕως 17ου αἰώνα».[18]

Στὴ μελέτη αὐτὴ ὁ Machiel Kieel  παρουσιάζει ἐνδιαφέροντα καὶ δυσκολοεύρητα ἀπογραφικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ. Μεταξὺ τῶν ἄλλων πληροφοριῶν ὁ Machiel Kieel  παραθέτει καὶ ἕναν πίνακα γιὰ τὴ φορολόγηση τοῦ χωριοῦ Κοκκωτοὶ ἐκ μέρους τῶν τοπικῶν τουρκικῶν φορολογικῶν ὑπηρεσιῶν, μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1506 –  1691. Στὸν πίνακα αὐτὸν οἱ Κοκκωτοὶ, κατὰ τὸ ἔτος 1506, περιγράφονται ὡς ἕνα προσφάτως θεμελιωμένο χωριὸ καὶ φορολογοῦνται συνολικὰ μὲ 1989 ἀκτσέδες.[19]

Στοὺς ἑπόμενους ἀναθεωρημένους τουρκικοὺς φορολογικοὺς καταλόγους, ποὺ συντάχθηκαν κατὰ τὸ ἔτος 1521, δεκαπέντε χρόνια ἀργότερα, ἡ συνολικὴ φορολόγηση τῶν Κοκκωτῶν  αὐξάνεται καὶ φτάνει στοὺς  2.116 ἀκτσέδες.

Στοὺς ἀμέσως ἑπόμενους ἐπαναθεωρημένους καταλόγους, τοῦ ἔτους 1540, ἡ φορολόγηση τοῦ χωριοῦ τῶν Κοκκωτῶν αὐξάνεται καταπληκτικὰ καὶ φτάνει στὸ ποσὸ τῶν 6.000 ἀκτσέδων. Προστίθεται ὅμως, στοὺς νέους ἀνασυνταγμένους αὐτοὺς φορολογικοὺς καταλόγους τοῦ 1540, ἡ πολυτιμότατη, γιὰ τὸ συγκεκριμένο θέμα ποὺ μᾶς ἀπασχολεῖ σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο, διευκρινιστικὴ πληροφορία ὅτι τὸ ποσὸ τοῦ φόρου τῶν 6.000 ἀκτσέδων ἀναλογεῖ στὸ χωριὸ τῶν Κοκκωτῶν: «μαζὶ μὲ τὸ προσφάτως ἀνεγερθὲν μοναστήρι τῆς Παναγίας».

Στοὺς ἀμέσους ἑπόμενους τουρκικοὺς φορολογικοὺς καταλόγους τοῦ ἔτους 1570, ἡ φορολογία τῶν Κοκκωτῶν αὐξάνεται ἀκόμη περισσότερο καὶ φτάνει  στοὺς 7.500 ἀκτσέδες καὶ πάλι ὅμως «μαζὶ μὲ τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας», χωρὶς νὰ προστίθενται τώρα οἱ λέξεις  προσφάτως ἀνεγερθὲν.

Ἀπὸ τὸ 1570 καὶ μετὰ δὲν παρατίθενται στοιχεῖα ποὺ νὰ ἀναφέρονται στὸ Μοναστήρι τῆς Ξενιᾶς.

Ἐνδιαφέρουσα ἀπὸ ὅλα τὰ παραπάνω εἶναι ἡ σαφέστατη πληροφορία ὅτι στὰ 1540, δεκαοκτὼ χρόνια μετὰ τὴν προσφορὰ στὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς τῆς Τιμίας Ζώνης τῆς Παναγίας, τὸ Μοναστήρι ἀναφέρεται ὡς «προσφάτως ἀνεγερθὲν».

Στοὺς προηγούμενους φορολογικοὺς καταλόγους, τοῦ 1521, ἕνα μόλις χρόνο πρὶν προσφερθεῖ σ’ αὐτὸ ἡ Τιμία Ζώνη τῆς Παναγίας, τὸ «Μοναστήρι τῆς Παναγίας» δὲν περιλαμβάνεται στοὺς φορολογούμενους.

Τὸ γεγονὸς αὐτὸ θέλουμε νὰ ἀξιολογήσουμε. Ἡ μὴ συμπερίληψη τῆς Μονῆς Ξενιᾶς στοὺς φορολογικοὺς καταλόγους τοῦ 1521 σημαίνει ὅτι οἱ ἁρμόδιοι καὶ ὑπεύθυνοι γιὰ τὴν σύνταξη τῶν φορολογικῶν καταλόγων Τοῦρκοι ὑπὰλληλοι, κατὰ τὴν ἐρευνητικὴ καὶ ἀνιχνευτικὴ γιὰ τὸ σκοπὸ αὐτὸ περιοδεία τους, δὲν βρῆκαν στὰ 1521 νὰ ὑπάρχει ἤ δὲν βρῆκαν νὰ εἶναι ἐπανδρωμένο τὸ «Μοναστήρι τῆς Παναγίας», παρ’ ὅλο πού, ὅπως βάσιμα νομίζω πρέπει νὰ ὑποθέσουμε, γινόταν ἐξονυχιστικὸς ἔλεγχος, προκειμένου νὰ μὴν τοὺς διαφύγει φορολογητέα ὕλη.

Ὡστόσο εἶναι γεγονὸς ὅτι, ἕνα μόλις χρόνο μετά, στὰ 1522, τὸ Μοναστήρι τῆς Ξενιᾶς ὑπάρχει καὶ μάλιστα ἀξιώνεται νὰ ἀποκτήσει τὸ πολυτιμότατο κειμήλιο, τὴν Τιμία Ζώνη τῆς Παναγίας, δῶρο τῆς Μονῆς Βατοπεδίου τοῦ Ἁγίου Ὄρους.

Ἐκτιμοῦμε, λοιπόν, ὅτι τὸ  «Μοναστήρι τῆς  Παναγίας  Ξενιᾶς» στὰ χρόνια πρὶν τὸ 1521, ἦταν ἐρειπωμένο, καταστραμμένο, μὴ ἐπανδρωμένο, ὥστε νὰ ἐκλαμβάνεται ὡς ἀνύπαρκτο καὶ ἑπομένως μὴ φορολογητέο. Αὐτὸ τὸ θεωροῦμε γεγονὸς δεδομένο γιατὶ ἐκτιμοῦμε ὅτι ἦταν ἀδύνατο νὰ εἶχε διαφύγει τῆς προσοχῆς τῶν πολὺ προσεκτικῶν τούρκων ὑπαλλήλων συντακτῶν τῶν φορολογικῶν καταλόγων ἕνα ὁλόκληρο μοναστήρι.

Στὰ 1522 πρέπει νὰ ἔγινε  κάποια σοβαρὴ προσπάθεια ἀνακαίνισης καὶ ἀνακατασκευῆς τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, μιᾶς «νέας θεμελίωσης», καὶ ἡ Μονὴ Βατοπεδίου, ὡς ἕνα εἶδος συμμετοχῆς της στὴν ἀνέγερση αὐτὴ ἤ στὴν ἀνακαίνιση, προκειμένου νὰ ἐνισχύσει καὶ νὰ ἐπιβραβεύσει τὴν προσπάθεια αὐτή, ἔστειλε σ’ αὐτὸ τὴν Τιμία Ζώνη της Παναγίας, γιὰ παντοτινὸ εἰς τὸ ἑξῆς, «ἐσαεὶ», φυλακτήριο.

Παραμένει βεβαίως ἀναπάντητο τὸ ἐρώτημα ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαίτερη ἐκείνη σχέση μεταξὺ τῶν δύο τόσο ἀπομακρυσμένων μεταξύ τους μονῶν, ποὺ ὁδήγησε σὲ μιὰ τόσο σημαντική, «ἐκ καρδίας», προσφορά.

Εἶναι γνωστὸ ἀπὸ σχετικὲς πληροφορίες ὅτι οἱ τουρκικοὶ φορολογικοὶ κατάλογοι ἀναθεωροῦνταν καὶ ἀνασυντάσσονταν κάθε 15 – 25 περίπου χρόνια καὶ ἐπίσης ὅποτε ἀναλάμβανε καθήκοντα νέος Σουλτάνος. Ἔτσι τὸ 1521, ἔτος κατὰ τὸ ὁποῖο, ὕστερα ἀπὸ περιοδεία καὶ ἔλεγχο τῶν ἁρμοδἰων ὑπαλλήλων, συντάχθηκαν νέοι φορολογικοὶ κατάλογοι, δὲν βρέθηκε καὶ δὲν καταγράφηκε, γιατὶ προφανῶς δὲν ὑπῆρχε, τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας. Νέοι φορολογικοὶ κατάλογοι, πάλι ὕστερα ἀπὸ περιοδεία καὶ αὐστηρὸ ἔλεγχο,  συντάχθηκαν τὸ 1540. Στὸ μεταξὺ χρονικὸ διάστημα (1521 -1540) δὲν συντάχθηκαν νέοι κατάλογοι καὶ ἴσχυαν αὐτοὶ τοῦ 1521. Στὴν ἔρευνα ποὺ πραγματοποιήθηκε ἐκ μέρους τῶν Τούρκων, προκειμένου νὰ γίνει ἡ ἀναθεώρηση τοῦ ἔτους 1540, ἀνακαλύφθηκε ὅτι ὑπῆρχε τὸ ἀνύπαρκτο στοὺς προηγούμενους καταλόγους «Μοναστήρι τῆς Παναγίας». Ἔτσι καταγράφηκε καὶ περιγράφηκε μὲ τὴν προσθήκη τῆς διευκρινιστικῆς ἐπισημείωσης «προσφάτως ἀνεγερθέν», ἀφοῦ γιὰ πρώτη φορὰ καταγραφόταν, καὶ συμπεριλήφθηκε γιὰ πρώτη φορὰ στοὺς φορολογούμενους.

Ἑπομένως  τὸ «Μοναστήρι τῆς Παναγίας» «ἀνεγέρθηκε» ἤ ἐπανασυστάθηκε στὸ χρονικὸ διάστημα μετὰ τὸ 1521 καὶ πρὶν τὸ 1540. Τὸ 1522 ἡ Μονὴ Βατοπεδίου πρόσφερε στὴ «Μονὴ Ξενιᾶς» τὴν Τιμία Ζώνη τῆς Παναγίας. Ἑπομένως ἡ «Ἱερὰ Βασιλικὴ Πατριαρχικὴ Μονὴ Ξενιᾶς» ἄρχισε νὰ ὑπάρχει καὶ πάλι τὸ 1522. Μὲ δεδομένο τὸ βεβαιωμένο αὐτὸ γεγονὸς πρέπει νὰ δεχτοῦμε ὅτι τὸ πολύτιμο αὐτὸ δῶρο προσθέρθηκε κατὰ τὴν ἔναρξη τῆς νέας περιόδου ζωῆς τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Ξενιᾶς μετὰ μία προηγηθεῖσα ὁλοκληρωτικὴ καταστροφή του, ἴσως αὐτὴ τοῦ καρδινάλιου Πελάγιου.

Τὸ «Μοναστήρι τῆς Παναγίας», λοιπόν, «ἐπανασυστάθηκε» λίγο μετὰ τὴ σύνταξη τῶν φορολογικῶν καταλόγων τοῦ 1521 καί, ὁπωσδήποτε, ὑπῆρξε κατὰ τὸ 1522, καὶ μάλιστα τὴν ἴδια ἐποχὴ, 1522,  ἦταν γνωστὸ ὡς «Μονὴ Παναγίας Ξενιᾶς».

Τὸ «Μοναστήρι τῆς Παναγίας» ὑπῆρχε βεβαίως καὶ πολλὰ χρόνια πρὶν τὸ 1521. Δὲν γνωρίζουμε ἐπὶ πόσα χρόνια εἶχαν ἀπομακρυνθεῖ οἱ καλόγεροί του καὶ τὸ Μοναστήρι δὲν βρισκόταν στὴ θέση αὐτή, ὥστε νὰ μὴν τὸ συμπεριλαμβάνουν οἱ Τοῦρκοι στοὺς φορολογικούς τους καταλόγους.

Γιὰ πόσα χρόνια τὸ Μοναστήρι τῆς Ξενιᾶς, πρὶν τὸ 1522,  ἦταν ἔρημο, ἐγκαταλειμένο καὶ μὴ ἐπανδρωμένο;

Ἐὰν οἱ ἐνδεικτικὲς χρονολογίες τῶν προηγούμενων «ἐνθυμήσεων», τοῦ 12ου -13ου αἰῶνα τοῦ μοναχοῦ Γρηγορίου καὶ τοῦ Λεοντάρη ἀπὸ τὴν Προῦσα, ἡ σαφὴς χρονολογία τοῦ 1378 τοῦ «Εὐχολογίου» καὶ κυρίως αὐτὴ ἡ σαφῶς χρονολογημένη «ἐνθύμηση» τοῦ 1497, τῶν «ἀποστολευαγγελίων τῆς ἑβδομάδος καὶ διαφόρων ἁγίων», συνδέονται μὲ τὴν πραγματικὴ ἐπιτόπιο ὕπαρξη τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Ξενιᾶς, τότε πρέπει νὰ ὑποθέσουμε ὅτι τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς δὲν πρέπει νὰ εἶχε παύσει νὰ ὑπάρχει γιὰ πολὺ μεγάλο χρονικὸ διάστημα  ὡς ἕνα ἑνιαῖο, ὀργανωμένο καὶ συγκροτημένο σύνολο μοναχῶν.

Ἀπὸ τὸ 1497, σαφῶς δηλωμένο ἔτος τῆς τελευταίας «ἐνθύμησης», μέχρι τὸ 1522, ἔτος προσφορᾶς τῆς «Τιμίας Ζώνης τῆς Παναγίας», μεσολαβοῦν μόλις εἴκοσι πέντε χρόνια.

Γεγονὸς ἀναντίρρητο καὶ ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι τὸ 1522, ἔτος κατὰ τὸ ὁποῖο  τὸ Μοναστήρι «ἀνασυστάθηκε» ἤ «ἐπανανδρώθηκε» ἤ «ἐπαναλειτούργησε» ὀνομάζεται «Ἱερὰ Μονὴ Παναγίας Ξενιᾶς». Αὐτὸ εἰσηγεῖται ὅτι τὸ ὄνομα αὐτὸ ὑπῆρχε ἀπὸ πρὶν. Τὸ μοναστήρι στὸ ὁποῖο προσφέρεται ἡ Τιμία Ζώνη τῆς Παναγίας ἦταν ἀναγνωρισμένο ἀπὸ χρόνια πρίν. Τὸ «Ἱερὰ Μονὴ Παναγίας Ξενιᾶς» ἦταν ἡ ἐπωνυμία μὲ τὴν ὁποία καθοριζόταν καὶ ἀναγνωριζόταν τὸ Μοναστήρι.

Κατὰ τὴν προσωπική μας ἐκτίμηση, μετὰ τὴν μεγάλη καταστροφή του ἀπὸ τὸν Πελάγιο, κάπου στὰ 1208 -1210, καὶ τὸν  μαζικό φόνο πολλῶν μοναχῶν του, οἱ μοναχοὶ τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας,[20] ὅσοι ἐπέζησαν ἀπὸ τὴν καταστροφή, σκορπίστηκαν καὶ κατέφυγαν ἤ σὲ μεμονωμένες τριγύρω ἀπὸ τὸ Μοναστήρι τῆς Κισσιώτισσας σκῆτες ἤ σὲ ἄλλα μοναστήρια.

Γενικὴ παραδοχὴ ἐξ ἄλλου εἶναι ὅτι γύρω ἀπὸ τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας, τὸ γνωστὸ ὡς Μοναστήρι τῆς «Ἄνω Ξενιᾶς», ὑπῆρχαν πολλὲς σκῆτες ἤ μεμονωμένα «κελιὰ» στὰ ὁποῖα μόναζαν κάποιοι καλόγεροι. Αὐτά, ὡς ἀσήμαντα καὶ ἀφανῆ «κελιά»,  δὲν πρέπει νὰ καταστράφηκαν ἀπὸ τὸν Πελάγιο καὶ οἱ ὅσοι μόναζαν σ’ αὐτὰ ἐπέζησαν.

Αὐτὰ πρέπει νὰ λειτουργοῦσαν καὶ ὡς ἕνα εἶδος «καταφυγίων» σὲ περιόδους κάθε εἴδους ληστρικῶν ἐπιδρομῶν.  Οἱ σκῆτες καὶ τὰ «κελιὰ» αὐτὰ γύρω ἀπὸ τὴν «Παναγία Κισσιώτισσα» πρέπει νὰ αὐξήθηκαν μετὰ τὴ διάλυση, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Φραγκοκρατίας στὶς περιοχὲς Ἁλμυροῦ καὶ Πτελεοῦ, τῶν μοναστηριῶν ποὺ ὑπῆρχαν στὴ  «Λάκα Παναγιά», στὴν «Παναγία Βάβριανη», στὸ «Μπακλαλί», στὸ «Τσουρνάτι», στὸν «Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πτελεοῦ».

Καταστράφηκαν ἤ διαλύθηκαν ἀναγκαστικὰ μὲν τὰ μοναστήρια αὐτὰ ὡς κτίρια καὶ ὡς ὀργανωμένα σύνολα μοναχῶν ἀλλὰ οἱ καλόγεροί τους δὲν ἔπαψαν νὰ ὑπάρχουν. Ὑπῆρχε συνήθεια σὲ κάθε εἴδους ληστρικὲς ἐπιδρομὲς οἱ μοναχοὶ ἀλλὰ καὶ οἱ κάτοικοι τῶν ὀρεινῶν χωριῶν νὰ ἐγκαταλείπουν τὴ μόνιμη κατοικία τους καὶ νὰ κρύβονται σὲ ἀπόμερα μέρη στὰ βουνά.

«+Ἐδῶ σημειώνω τὸν καιρὸ  ὁποῦ ἦρθεν  ὁ ντεβέρναγας να κάψῃ τὰ χωριὰ Βρύναινα καὶ Κοκωτοὺς καὶ ἦρθε καὶ στὸ Μοναστήρι καὶ ἡμεῖς  οἱ πατέρες φύγαμε καἰ κρύφκαμε στὰ δάση καὶ στὰ σπήλαια», λέει μία ἐνθύμηση ποὺ παρουσιάζεται σὲ ἄλλα σημεία τῆς ἐργασίας μας αὐτῆς.

Τὸ μόνο ἀσφαλὲς καταφύγιο στὴν περιοχὴ γιὰ τοὺς μοναχοὺς τῶν μοναστηριῶν τῆς περιοχῆς Ἁλμυροῦ ποὺ διαλύθηκαν, προκειμένου νὰ συνεχίσουν τὴν μοναστικὴ ζωὴ ποὺ εἶχαν ἐπιλέξει, ἦταν τὸ ἀπόμακρο καὶ ἀπομονωμένο Μοναστήρι τῆς «Παναγίας Κισσιώτισσας». Καὶ μπορεῖ μὲν βεβαιωμένες μαρτυρίες γιὰ κάτι τέτοιο, γιὰ μία τέτοια ἐνσωμάτωση, νὰ ἔχομε μόνο γιὰ τοὺς μοναχοὺς τοῦ μοναστηριοῦ τῆς «Λάκα Παναγιᾶς» ἀλλὰ οἱ ὑπάρχουσες τὴν ἐποχὴ ἐκείνη καταστάσεις καὶ δυνατότητες ὁδηγοῦν στὴ σκέψη ὅτι ἡ καταφυγὴ καὶ τῶν μοναχῶν τῶν ἄλλων αὐτῶν διαλυθέντων μοναστηριῶν στὴν προστατευτικὴ ἀγκαλιὰ τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας ἤ Παναγίας Ξενιᾶς ἦταν γι’ αὐτοὺς ἡ προσφορότερη λύση.

Ἡ δυναμικὴ καὶ πληθωρικὴ παρουσία τῶν Ἰταλῶν καθολικῶν, οἱ ὁποῖοι μὲ τὴν ἵδρυση καὶ ἀνάπτυξη τῶν δικῶν τους μοναστηριῶν καὶ τὰ ἰσχυρὰ οἰκονομικὰ  καὶ  ἐμπορικὰ  συμφέροντα τῶν Βενετικῶν ἐμπορικῶν οἴκων ἀλλὰ καὶ τῶν μοναχῶν τοῦ τάγματος τῶν Ἰωαννιτῶν Ἱπποτῶν, τόσο στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ ὅσο καὶ τοῦ Πτελεοῦ, καταδυνάστευαν τὴν ὅλη ζωὴ τῶν Ἑλλήνων ὀρθοδόξων, δημιουργοῦσε μία ἐχθρικὴ καὶ ἀποτρεπτικὴ γιὰ ὕπαρξη καὶ λειτουργία ἄλλων ὀρθόδοξων μοναστηριῶν ἀτμόσφαιρα.

Ὅλα τὰ παραπάνω σχετίζονται ἀσφαλῶς μὲ τὴν ἱστορία τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς. Δὲν δίνουν ὅμως κάποια ἱκανοποιητικὴ ἀπάντηση στὸ ἐρώτημα ποιὸς ἦταν ὁ σοβαρός λόγος ποὺ ὁδήγησε τὴ Μονὴ Βατοπεδίου στὴν ἀπόφαση νὰ προσφέρει στὴ  Μονὴ  Ξενιᾶς  ἕνα τόσο πολύτιμο κειμήλιο.

Μπορεῖ ἴσως νὰ θεωρηθεῖ τολμηρὴ καὶ ἐντελῶς ἀστήρικτη ἀλλὰ θὰ κάνουμε μιὰ ὑπόθεση: Πῶς ἡ τόσο ἀπομακρυσμένη ἀπὸ τὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ – καὶ μάλιστα γιὰ τὶς συνθῆκες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης – Μονὴ Βατοπεδίου  πληροφορήθηκε τόσο ἄμεσα τὴν «ἐπανίδρυση» ἑνὸς μοναστηριοῦ στὴν ἀπομακρυσμένη Ὄρθρη; Θυμίζουμε ὅτι τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς «ἐπανιδρύθηκε» ἤ «ἐπανασυστάθηκε» τὸ 1521 ἤ 1522 καὶ ἀμέσως, τὸ 1522, ἡ Μονὴ Βατοπεδίου προσφέρει σ’ αὐτὸ ὅ,τι πολυτιμότερο μποροῦσε νὰ προσφέρει, τὴν «Τιμίαν Ζώνην τῆς Παναγίας». Πῶς πληροφορήθηκε ἀμέσως αὐτὴν τὴν «ἐπανίδρυση» καὶ πῶς ἕνα μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Ὄρους, «ἀγάπησε» ἀμέσως τόσο πολὺ ἕνα νεοϊδρυμένο μοναστήρι τῆς Ὄρθρης, ὥστε νὰ «ξεριζώσει» ἕνα μέρος τῆς καρδιᾶς του καὶ νὰ τοῦ τὸ προσφέρει;

Μήπως οἱ  καλόγεροι τῆς Ξενιᾶς  στὰ χρόνια πρὶν τὸ 1522 εἶχαν καταφύγει, βρίσκοντας περίθαλψη, στὴ Μονὴ Βατοπεδίου; Μήπως φεύγοντας ἀπὸ ἐκεῖ, ἀποφασισμένοι νὰ ξαναχτίσουν τὸ μοναστήρι τους, τοὺς ξεπροβόδισαν δίνοντάς τους, «φυλακτήριον ἐσαεὶ Τιμίαν Ζώνην τῆς Θεοτόκου»;

Μὴπως σ’ αὐτὸ βοήθησε καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, κατὰ τὸ 1522, κατὰ τὸ ὁποῖο «ἐπαναδραστηριοποιοῦνταν», δὲν ἦταν μόνο του ἀλλὰ συνυπῆρχαν μαζί του ὅλα τὰ παραπάνω μοναστήρια ποὺ εἶχαν διαλυθεῖ;

Μήπως κάποιοι μοναχοὶ καὶ αὐτῶν τῶν ἄλλων μοναστηριῶν εἶχαν καταφύγει προσωρινὰ στὴ Μονὴ Βατοπεδίου καὶ τὸ 1522 ὅλοι μαζὶ, ἔφυγαν ἀπὸ ἐκεῖ γιὰ νὰ ξαναλειτουργήσουν τὴν «Παναγία Ξενιά»;

Ἀφήνοντας νὰ αἰωροῦνται ἀναπάντητα τὰ παραπάνω ἐρωτήματα καὶ νὰ ἀναζητεῖται ἀπὸ τὸν καθένα κάποια ἀπάντηση καὶ ἐπιθυμῶντας νὰ συμπληρώσουμε τὸ ζήτημα αὐτὸ καὶ μὲ ἄλλα σχετικὰ ἀκούσματα γιὰ τὸ θέμα καταθέτουμε καὶ τὰ παρακάτω.

Ὑπάρχει μία σχετικὴ παράδοση ἡ ὁποία ἀκούστηκε νὰ  ἀναφέρεται καὶ ἀπὸ ἱεροκήρυκες σὲ κηρύγματά τους στὸ Μοναστήρι τῆς Ξενιᾶς. Ἡ παράδοση αὐτὴ λέει ὅτι τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, στὰ 1522, ἡ Μονὴ Βατοπεδίου  τοῦ Ἁγίου Ὅρους βρισκόταν σὲ πολὺ δύσκολη οἰκονομικὴ κατάσταση γιατὶ εἶχε λεηλατηθεῖ καὶ καταστραφεῖ ἀπὸ ληστρικὲς ἐπιδρομές. Ἀντίθετα ἡ Μονὴ Ξενιᾶς βρισκόταν σὲ πολὺ ἀνθηρὴ οἰκονομικὴ κατάσταση. Ἔτσι προκειμένου νὰ στηρίξει οἰκονομικὰ τὴ Μονὴ Βατοπεδίου γιὰ νὰ ἀνασυγκροτηθεῖ ἡ Μονὴ Ξενιᾶς ἔστειλε σ’ αὐτὴν δυὸ καράβια φορτωμένα μὲ λάδι, σιτάρι, πρόβατα, γελάδια καὶ πολλὰ πολύτιμα ἀντικείμενα. Ἡ Μονὴ Βατοπεδίου γιὰ ἀνταπόδωση τῆς μεγάλης αὐτῆς εὐεργεσίας καὶ ἐκδήλωση εὐγνωμοσύνης ἔστειλε «τῇ ἐν Ὄθρυϊ  Ἱερᾷ Βασιλικῇ Πατριαρχικῇ Μονῇ Ξενιᾶς φυλακτήριον ἐσαεὶ τιμίαν Ζώνην τῆς Θεοτόκου».

Ἔπειτα, ὅμως, ἀπὸ ὅσα πραγματικὰ γεγονότα ἀναφέρθηκαν παραπάνω ἡ παράδοση αὐτὴ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γίνει παραδεκτή.

Μὴν θέλοντας νὰ συνεχίσουμε καταθέτοντας περισσότερες σκέψεις καὶ ὐποθέσεις γιὰ θέμα αὐτὸ  κλείνουμε λέγοντας  ὅτι στὰ 1522 τὸ παλιὸ «Μοναστήρι  τῆς  Παναγίας Κισσιώτισσας», ποὺ στὸ μεταξὺ εἶχε πάρει καὶ τὴν ὀνομασία «Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς», ἀφοῦ πέρασε μιὰ χρονικὴ περίοδο μερικῶν δεκάδων ἐτῶν παρακμῆς καὶ διάλυσης μέχρι βαθμοῦ ἀνυπαρξίας, ἀνασυγκροτήθηκε καὶ ἀνασυστάθηκε, ξεκινῶντας μιὰ νέα περίοδο ἀκμῆς. Γιὰ τὴν στήριξη τῆς νέας αύτῆς ἀρχῆς ἡ Μονὴ Βατοπεδίου πρόσφερε «τῇ ἐν Ὄθρυϊ  Ἱερᾷ Βασιλικῇ Πατριαρχικῇ Μονῇ Ξενιᾶς φυλακτήριον ἐσαεὶ τιμίαν Ζώνην τῆς Θεοτόκου».

 

1526

Τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Ξενιᾶς ἀποτελοῦσε πάντοτε, ἀλλὰ ἰδίως κατὰ τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, τὸ καταφύγιο πολλῶν ἀνθρώπων σὲ δύσκολες περιόδους, σὲ περιόδους διωγμῶν, ἐχθρικῶν ἤ ληστρικῶν ἐπιδρομῶν. Σ’ αὐτὸ κατέφευγαν πολλοὶ καὶ ζητοῦσαν προστασία καὶ βοήθεια. Σ’ αὐτὸ προσέφευγαν νὰ παρακαλέσουν τὴν Παναγία νὰ τοὺς γλιτώσει ἀπὸ κάποιο κακὸ ἤ νὰ τὴν εὐχαριστήσουν γιὰ τὴ βοήθειά της καὶ τὴν σωτηρία τους.

Ἔτσι στὰ 1526, πέντε μόλις χρόνια μετὰ τὴν ἐπανασύσταση τοῦ Μοναστηριοῦ καὶ τέσσερα χρόνια μετὰ τὴν προσφορὰ σ’ αὐτὸ τῆς Τιμίας Ζώνης τῆς Παναγίας, οἱ  Τοῦρκοι ἐπέδραμαν καὶ λεηλάτησαν τὴν περιοχὴ τοῦ Μοναστηριοῦ. Μόλις ἐντοπίστηκε ἀπὸ τὶς «νόμιμες» φορολογικὲς τουρκικὲς ὑπηρεσίες νέα «φοφολογητέα ὕλη» κατέφθασαν καὶ οἱ παράνομες «φορολογίες».

Τὴν ἡμέρα τοῦ πανηγυριοῦ τῆς Παναγίας Ξενιᾶς, 23 Αὐγούστου, κάποιος Βρυνιώτης ποὺ πῆγε νὰ προσευχηθεῖ σ’ αὐτό, βρῆκε τὴν εὐκαιρία νὰ σημειώσει σ’ ἕνα βιβλίο τοῦ Μοναστηριοῦ, μὲ πολὺ ἁπλὰ καὶ λιτὰ λόγια τὸ κακὸ ποὺ εἶχαν προξενήσει «οἱ ἀγάδες» στὸ χωριό του:

«+ Ἔτους ζλδ΄[21] ἰνδικτιῶνος ιδ΄[22] ἐν Βρύνινα αὐγούστου κγ΄. 

Ἔγεινε μεγάλο κακό.

Πολὺς κόσμος ὑπόφερε ἀπὸ τῶν κλεφτῶν καὶ στρατευμάτων.

Οἱ ἀγάδες ἔσφαξαν, ἔκαψαν, κούρσευσαν καὶ διαγούμησαν».[23]

Ἡ ἐνθύμηση μᾶς βοηθάει νὰ κάνουμε κάποιες σκέψεις βοηθητικὲς στὴν ἐπίλυση κάποιων προβλημάτων γιὰ τὴν τεκμηριωμένη συγκρότηση τῆς ἱστορίας τοῦ Μοναστηριοῦ τὴν ὁποία ἐπιχειροῦμε μὲ τὴν ἐργασία μας αὐτή.

Τὸ Μοναστήρι, ὅπως ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὴν ἀφιέρωση τῆς Μονῆς Βατοπεδίου, εἶχε ἀπὸ τὸ 1522 τοὐλάχιστον καὶ τὴν ἐπωνυμία «Παναγίας Ξενιᾶς». Ἡ παραπάνω ἐνθύμηση μᾶς ἐπιτρέπει νὰ ὑποθέσουμε ὅτι στὰ 1526, τοὐλάχιστον, εἶχε καθιερωθεῖ ὡς ἡμέρα τιμητικοῦ ἑορτασμοῦ τῆς «Παναγίας Ξενιᾶς» ἡ 23η Αὐγούστου, ἐνῶ ἡ ἡμέρα τοῦ ἐπίσημου ἑορτασμοῦ τῆς «Παναγίας Κισσιώτισσας» ἦταν ἡ 15η Αὐγούστου, καθιερωμένη ἀπὸ πολὺ παλιότερα καὶ πρὶν τὴν ἄφιξη τῆς εἰκόνας τῆς Παναγίας Ξενιᾶς στὸ Μοναστήρι αὐτό.

Τὸ ὅτι ἀπὸ τόσο παλιά, ἀπὸ τὸ 1526 τοὐλάχιστον, ἦταν καθιερωμένο τὸ ἑορταστικὸ πανηγῦρι τῆς 23ης Αὐγούστου, ἐνισχύει τὴν ἄποψη, τὴν ὁποία διατυπώνουμε καὶ σὲ ἄλλο σημεῖο τῆς ἐργασίας μας αὐτῆς, ὅτι ὁ ἑορτασμὸς αὐτὸς ἦταν καθιερωμένος ἤδη, γιὰ τὸν ἴδιο σκοπό, ἀπὸ τὴν ἐποχὴ ποὺ ἡ εἰκόνα τῆς «Παναγίας Ξενιᾶς» βρισκόταν στὴν πρώτη της Μονὴ, στὴ θέση «Λάκα Παναγιὰ» τοῦ Ἀχιλλείου.

Κατὰ τὸ 1526 Ἱερὰ Μονὴ Παναγίας Ξενιᾶς ὑπῆρχε μία καὶ μόνη καὶ ἦταν αὐτὴ ποὺ ἀργότερα ἄρχισε νὰ λέγεται ἀναγκαστικὰ γιὰ λόγους ἀκριβοῦς προσδιορισμοῦ της, καὶ «Ἄνω Μονὴ Ξενιᾶς», ὡς πρόσθετη προσδιοριστικὴ ὀνομασία, ἀφοῦ εἶχε ἀρχίσει νὰ ἀκούγεται καὶ ἡ ὀνομασία «Κάτω Μονὴ Ξενιᾶς».

Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη καὶ τὰ δύο πανηγύρια, τόσο τὸ πρῶτο τῆς «Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου», κατὰ τὴν 15η Αὐγούστου, κατὰ τὸ ὁποῖο τιμοῦνταν ἡ ἐφέστια εἰκόνα τοῦ Μοναστηριοῦ, ἡ «Παναγία Κισσιώτισσα» (Κοιμήσεως Θεοτόκου), ὅσο καὶ τὸ δεύτερο τῆς «Ἀπόδοσης τῆς Κοιμήσεως», κατὰ τὴν 23η Αὐγούστου, κατὰ τὸ ὁποῖο τιμοῦνταν ἡ εἰκόνα ποὺ ἦρθε στὸ Μοναστήρι ἀπὸ τὴ «Λάκα Παναγιά», ἡ «Παναγία Ξενιά» (Παναγία Βρεφοκρατοῦσα), γίνονταν στὴν μία καὶ μόνη «Ἱερὰ Μονὴ Παναγίας Κισσιώτισσας», τὴν ἐπονομαζόμενη καὶ «Ἱερὰ Μονὴ Παναγίας Ξενιᾶς».

Τὸ δεύτερο πανηγῦρι, τῆς 23ης Αὐγούστου, ἦταν καθιερωμένο καὶ γινόταν ἀπὸ πολὺ πρὶν στὸ Μοναστήρι τῆς «Λάκα Παναγιᾶς» καὶ κατόπιν ἄρχισε νὰ γιορτάζεται καὶ στὸ Μοναστήρι τῆς Ξενιᾶς. Εἶχε καθιερωθεῖ μετὰ τὴν ἄφιξη σ’ αὐτὸ τῆς εἰκόνας τῆς «Παναγίας Ξενιᾶς». Μὲ τὴν μετακίνηση τῶν μοναχῶν τοῦ μοναστηριοῦ τῆς «Λάκα Παναγιᾶς» καὶ τῆς εἰκόνας τῆς «Παναγίας Ξενιᾶς» στὸ Μοναστήρι τῆς «Παναγίας Κισσιώτισσας» μεταφέρθηκε καὶ καθιερώθηκε καὶ τὸ πανηγῦρι.

Ὅταν ἀργότερα τὸ  μετόχι τοῦ Ἁγίου Νικολάου ἀναβαθμίστηκε καὶ προσήλκυε πολλοὺς ἀνθρώπους ἀποφασίστηκε τὸ μὲν πρῶτο πανηγῦρι (15 Αὐγούστου) νὰ γίνεται στὴν «Ἄνω» Μονὴ τὸ δὲ δεύτερο (23 Αὐγούστου) στὴν «Κάτω».

 

1541

Μὲ τὰ προβλήματα τῆς ἑρμηνείας, τῆς ἀποσαφήνισης καὶ τῆς κατανόσησης καὶ συσχέτισης τῶν χρονολογιῶν τῆς ἀνέγερσης, τῶν καταστροφῶν, τῶν ἐπισκευῶν καὶ τῆς ἐπανανέγερσης τῶν κτιριακῶν συγκροτημάτων τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς «Παναγίας Κισσιώτισσας» καὶ «Παναγίας Ξενιᾶς» ἔχει συνδεθεῖ καὶ μία χαραγμένη σὲ ἕναν ὀγκόλιθο χρονολογία.

Σὲ ἕναν ὀγκόλιθο, ποὺ βρισκόταν στὴ νοτιοδυτικὴ γωνία τοῦ καθεδρικοῦ ναοῦ τῆς Ἄνω Μονῆς Ξενιᾶς, ὅπως μᾶς βεβαιώνει ὁ Νικόλαος Γιαννόπουλος, ἦταν χαραγμένη ἡ χρονολογία 1541. Ἑρμηνεύοντας τὴν χάραξη τῆς, χωρὶς ἄλλα συνοδευτικὰ διευκρινιστικὰ στοιχεῖα, χρονολογίας αὐτῆς, ὁ Γιαννόπουλος, διατύπωσε τὴν ἄποψη ὅτι τὸ 1541 ὑποδηλώνει χρονολογία ἀνέγερσης καὶ ὅτι κατὰ τὸ ἔτος αὐτὸ  ξαναχτίστηκε ἡ Ἄνω Μονὴ Ξενιᾶς.

Ἀναφέρει συγκεκριμένα ὁ Γιαννόπουλος στὸ δημοσίευμά του αὐτὸ:[24]

«Ἡ Ἄνω Μονὴ Ξενιᾶς ἤ Κισσιωτίσσης κατὰ τὴν παράδοσιν ἐπυρπολήθη ὑπὸ τοῦ πάπα Ρώμης. Ἴσως νὰ ἐπυρπολήθη ὑπὸ τοῦ καρδιναλίου Πελαγίου ἀποσταλέντος ὑπὸ τοῦ Πάπα κατὰ τὰς ἀρχὰς τῆς Φραγκοκρατίας ἐν Ἑλλάδι, (1204 καὶ ἑξῆς), ὅπως ὑποτάξῃ τὸν ὀρθόδοξον κλῆρον εἰς τὸν παπικὸν θρόνον.

Τὰ κατορθώματα τοῦ Πελαγίου, αἱ ὠμότητες κατὰ τοῦ ἐν τῇ ἀνατολῇ κλήρου, τῶν μὴ δεξαμένων αὐτὸν εἰς κοινωνίαν, εἶναι γνωστὰ ἐν τῇ ἱστορίᾳ. Φαίνεται δὲ ὅτι τὴν αὐτὴν τύχην ἔλαβε καὶ ἡ Ἄνω Μονὴ Ξενιᾶς ἤ Κισσιωτίσσης, ἴσως δὲ καὶ ἄλλαι παρ’  αὐτὴν Μοναί, ὅπως καὶ ἡ ἐν Ἁγίῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω Μονὴ τῆς Λαύρας, τὴν ὁποία ἐνέπρησε μὲν ὁ Πελάγιος, ἀνήγειρε δὲ ὁ Φράγκος αὐτοκράτωρ Κωνσταντινουπόλεως Ἐρρῖκος, τὸν ὁποῖον ὕστερον οἱ Λαυριῶται εὐγνωμονοῦντες ἀνιστόρησαν ἐν τῷ νάρθηκι τοῦ ναοῦ ἀνεγείροντα τὴν καταπεσοῦσαν Μονήν.

Καὶ δὲν εἶναι μὲν ἡμῖν γνωστὸν ἄν ἕτερός τις εὐεργέτης ἀνήγειρε μετὰ ταῦτα τὴν καεῖσαν Μονὴν (Ἅνω Μονὴν) Ξενιᾶς ἤ Κισσιωτίσσης, φαίνεται ὅμως πιθανὸν ὅτι αὕτη ἐπὶ πολλοὺς αἰῶνας ἔμεινεν ἐν ἐρειπίοις μέχρι τοῦ 1541, ὅτε ἀνηγέρθη ὑπὸ μοναχῶν ἐκ δευτέρου, ὡς φαίνεται ἐγκεχαραγμένη ἐπὶ ὀγκολίθου παρὰ τὴν μεσημβρινοδυτικὴν γωνίαν  τοῦ ναοῦ ἡ χρονολογία 1541, ἐν πλήρει τουρκικῇ κυριαρχίᾳ τῇ πρωτοβουλίᾳ τοῦ Β΄, καὶ Νεοφύτου ἀνεψιοῦ αὐτοῦ.

Ἡ τοιχοδομία τοῦ ναοῦ ἔγεινε βεβιασμένη καὶ ἀπειρόκαλος διὰ πηλοῦ, ὅτε ναὸς καὶ τὰ κελλία ἐπὶ τῇ βάσει τοῦ ἀρχικοῦ ἐμβαδοῦ, πλὴν τῆς βορείου πλευρᾶς, τὴν ὁποίαν περιώρισαν χάριν τοῦ ναοῦ, ἀφήσαντες καὶ τὰς πρὶν ἐν τῷ προαυλίῳ τοῦ ναοῦ κυπαρίσσους, ἐκτὸς αὐτοῦ».

Σύμφωνα μὲ τὴν ὑπάρχουσα παράδοση, ἡ Ἄνω Μονὴ Ξενιᾶς λεηλατήθηκε καὶ πυρπολήθηκε ἀπὸ τὸν καρδινάλιο Πελάγιο στὰ πρῶτα χρόνια τῆς Φραγκοκρατίας στὴν Ἑλλάδα. Πιθανότερη χρονολογία τῆς  καταστροφῆς αὐτῆς θεωρεῖται τὸ ἔτος 1209. Ὁπωσδήποτε πάντως μετὰ τὸ 1204. Συνδυάζοντας ὁ  Γιαννόπουλος τὴν παράδοση αὐτὴ τῆς καταστροφῆς τῆς μονῆς ἀπὸ τὸν Πελάγιο μὲ τὴν χαραγμένη σὲ ὀγκόλιθο αὐτὴ χρονολογία, ἔγραψε: «αὕτη (ἡ Μονὴ Ξενιᾶς) ἐπὶ πολλοὺς αἰῶνας (μετὰ τὴν καταστροφή της ἀπὸ τὸν Πελάγιο)  ἔμεινεν ἐν ἐρειπίοις μέχρι τοῦ 1541, ὅτε ἀνηγέρθη ὑπὸ μοναχῶν ἐκ δευτέρου, ὡς φαίνεται ἐγκεχαραγμένη ἐπὶ ὀγκολίθου παρὰ τὴν μεσημβρινοδυτικὴν  γωνίαν τοῦ ναοῦ ἡ χρονολογία 1541».

Ὡστόσο, ὅμως, τόσο ἡ ἀποστολή τῆς Τιμίας Ζώνης, στὰ 1522, στὸ Μοναστήρι τῆς Ξενιᾶς ὅσο καὶ ἡ συμπερίληψή του στοὺς τουρκικοὺς φορολογικοὺς καταλόγους κατὰ τὸ ἔτος 1540, ποὺ εἴδαμε πιὸ πάνω, μᾶς βεβαιώνουν ὅτι τὸ Μοναστήρι «ξαναχτίστηκε» ἤ μᾶλλον ὑπῆρχε πολὺ πρὶν τὸ 1541, ἀφοῦ ἔχομε τὸ βεβαιωμένο γεγονός τῆς προσφορᾶς σ’ αὐτὸ τῆς Τιμίας Ζώνης τῆς Πᾳναγίας, εἴκοσι χρόνια πρίν,  κατὰ τὸ 1522 .

Κατὰ τὸ 1540, σύμφωνα μὲ τὴν πληροφορία τῶν τουρκικῶν φορολογικῶν καταλόγων, τὸ Μοναστήρι τῆς Ξενιᾶς ἦταν «προσφάτως ἀνεγερθὲν». Ἡ χρονολογία 1541, λοιπόν, δὲν πρέπει νὰ ἀναφέρεται στὴν καθολική ἐκ νέου, «ἐκ δευτέρου», ἀνέγερση τῆς Μονῆς. Πρέπει νὰ ἀναφέρεται σὲ κάποιο  ἄλλο γεγονὸς, ἴσως σὲ ἀνέγερση ἤ ἀποπεράτωση κάποιου μεμονωμένου κτιρίου, στὸ ὁποῖο ἦταν ἐντοιχισμένη ἡ πέτρα μὲ τὴ χρονολογία 1541, πρακτικὴ ποὺ ἀκολουθεῖται συχνά ἀπὸ τοὺς μαστόρους συνήθως, ἐὰν οἱ ὑπεύθυνοι δὲν φροντίσουν γιὰ τὴν τοποθέτηση μιᾶς πληρέστερης κατατοπιστικῆς ἐπιγραφῆς.

Μὶα ἄλλη σκέψη ποὺ μπορεῖ νὰ γίνει εἶναι ὅτι τὸ «προσφάτως ἀνεγερθὲν» τῶν τουρκικῶν φορολογικῶν καταλόγων δὲν ἀνταποκρινόταν πλήρως στὴν πραγματικότητα ἀλλὰ ὅτι ὑπολείπονταν νὰ γίνουν κάποιες ἀκόμα ἐργασίες οἱ ὁποῖες ὁλοκληρώθηκαν ἕνα χρόνο μετά, τὸ 1541, χρονολογία τὴν ὁποία οἱ καλόγεροι χάραξαν στὸν ὀγκόλιθο.

 

[1] Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια, ἔτος δεύτερον (α’ ὀκτωβρίου 1881 -1882 σεπτεβρίου 30, σελ. 646. Κωνσταντινούπολις, Πατριαρχικὸν Τυπογραφεῖον.

[2] Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια … ὅ. π.

[3] Νικόλαος Γιαννόπουλος, «Χρονικὰ Σημειώματα Θεσσαλίας» στὸ «Νεολόγου Ἑβδομαδιαία Ἐπιθεώρησις, πολιτική, φιλολογική, ἐπιστημονική», τόμος Β΄, σελ. 241 (Ἀριθ.  φύλλου 13,  17 Ἰανουαρίου 1893).

[4] Φυλάσσεται στὰ Γραφεῖα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Δημητριάδος καὶ Ἁλμυροῦ.

[5] Βλ. Νέος Ἑλληνομνήμων, τόμος Κ΄, σελ. 104, Νικόλαος Γιαννόπουλος, Κατάλογος τῶν Χειρογράφων τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Μονῆς Ξενιᾶς. Στὰ χειρόγραφα τοῦ Μοναστηριοῦ τῆς Ξενιᾶς, ὡστόσο, πρέπει νὰ συμπεριληφθοῦν, τὰ περισσότερα τοὐλάχιστον, κατὰ τὴν προσωπικὴ μου ἐκτίμηση, ἀπὸ χειρόγραφα βιβλία τῆς Φιλαρχαίου Ἑταιρείας Ἁλμυροῦ «Ὄθρυς», ὅπως καταγράφηκαν πάλι ἀπὸ τὸν Νικόλαο Γιαννόπουλο, στὸν Νέο Ἑλληνομνήμονα, τόμος ΙΗ΄, σελ. 448 κ. ἑξ., καὶ τόμος ΙΘ΄, σελ. 93 κ. ἑξ., 262 κ. ἑξ, καὶ 369 κ. ἑξ. Μερικὰ τοὐλάχιστον ἀπὸ αὐτὰ βρισκονται σήμερα στὴ βιβλιοθήκη τοῦ Γιαννοπούλειου Ἀρχαιολογικοῦ Μουσείου Ἁλμυροῦ.

[6] Περιοδος Β΄ , τεῦχος 4, Ἁλμυρὸς 2000, σελ. 78 – 83, Χερουνεὶμ Βελέτζας, Κατάλογος τῶν Χειρογράφων τῆς Μονῆς Ξενιᾶς.

[7] Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη τὸ Μοναστήρι εἶχε μόνο τὴν ὀνομασία «Παναγία Κισσιώτισσα». Ἡ εἰκὀνα τῆς «Παναγίας Ξενιᾶς» δὲν εἶχε φτάσει ἀκόμη στὸ Μοναστήρι αὐτό.

[8] Νικόλαος Γιαννόπουλος, «Κατάλογος τῶν χειρογράφων τῆς βιβλιοθἠκης τῆς ἐν Ἁλμυρῷ Φιλαρχαίου Ἑταιρείας τῆς Ὄρθρυος» στὸ «Νέος Ἑλληνομνήμων», τόμος 18, σελ. 448-450.

[9] Στὴν ἀντιγραφὴ ὅλων τῶν ἐνθυμήσεων στὴν ἐργασία μας αὐτὴ διορθώσαμε κάποια μόνο ἀπὸ τὰ ὀρθογραφικὰ λάθη τους, ποὺ θεωρήσαμε ἀπαραίτητα, γιὰ τὴ διευκόλυνση τῆς κατανόησης τοῦ περιεχομένου τους.

[10] Νικόλαος Γιαννόπουλος, «Κατάλογος τῶν Χειρογράφων τῆς βιβλιοθήκης τῆς ἐν Ἁλμυρῷ Φιλαρχαίου Ἑταιρείας τῆς Ὄρθρυος» στὸ «Νέος Ἑλληνομνήμων», τόμος 19, σελ. 93.

[11] ςωπς = 6886 (ἀπὸ κτίσεως κόσμου ἤ ἀπὸ Ἀδάμ), ἤτοι 6886-5508 = 1378 ἀπὸ Χριστοῦ Γεννήσεως.

[12] [(1378+3) : 15 = 92 πηλίκο καὶ 1 ὑπόλοιπο (= 1η ἰνδικτιὼν 1(α))]

[13] Νικόλαος Γιαννόπουλος, Κατάλογος τῶν χειρογράφων τῆς Μονῆς Ξενιᾶς στὸ Νέος Ἑλληνομνήμων, τόμος 20ος , Ἀθῆναι 1925, σελ. 106.

[14] ζε =7005 ἀπὸ κτίσεως κόσμου ἤ ἀπὸ Ἀδάμ, ἤτοι 7005 – 5508 = 1497 ἀπὸ Χριστοῦ Γεννήσεως,

[15] [(1497+3) : 15 =  100 πηλίκον καὶ Ο ὑπόλοιπο (=ἰνδικτιὼν 15 (ιε)]

[16] Νικόλαος Γιαννόπουλος, «Κατάλογος χειρογράφων τῆς βιβλιοθήκης τῆς Μονῆς Ξενιᾶς» στὸ «Νέος Ἑλληνομνήμων», τόμος 20ος, Ἀθῆναι 1925, σελ. 106.

[17] Τὸ «Βατοπαιδίου» τὸ γράφομε στὴ θέση αὐτὴ μὲ αι (Βατοπαιδίου) ἐπειδὴ ἔτσι εἶναι γραμμένο ἐκ μέρους τῆς Μονῆς στὴν ἀπαντητικὴ ἐπιστολὴ ποὺ λάβαμε στὸ αἴτημά μας.

[18] Ἡ μελέτη τοῦ Machiel Kieel ἀναδημοσιεύθηκε σχολιασμένη καὶ μεταφρασμένη στὴν ἑλληνικὴ ἀπὸ τὸν Βίκτωρα Κοντονάτσιο, στὸ Δελτίο τῆς Φιλαρχαίου Ἑταιρείας Ἁλμυροῦ «Ὄθρυς», Περίοδος Β΄, τεῦχος 10, Ἁλμυρὸς  2006, σελ. 105-112 μὲ τίτλο «Ἡ Βρύναινα, ἀπὸ τὸν 15ο ὥς τὸν 17ο αἰῶνα, μέσα ἀπὸ τουρκικοὺς φορολογικοὺς καταλόγους», μὲ ἐνδιαφέρουσες γιὰ τὸ συγκεκριμένο θέμα διορθωτικὲς παρεμβάσεις στὶς ἐκφραζόμενες ἀπόψεις τοῦ ἀρχικοῦ ἄρθρου.

[19] Ὁ ἀκτσὲς ἦταν τουρκικὴ νομισματικὴ μονάδα καὶ βασικὸ μέσον συναλλαγῶν ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 14ου μέχρι τὰ μέσα τοῦ 17ου αἰῶνα. Εἶναι γνωστὸ καὶ ὡς ἄσπρο καὶ ἦταν τὸ μακροβιότερο νόμισμα τῆς ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας.

[20] Ἡ ὀνομασία Παναγίας Ξενιᾶς δὲν ὑπῆρχε τότε γιὰ τὸ Μοναστήρι τῆς Παναγίας Κισσιώτισσας.

[21] Τὸ ἔτος ζλδ΄ (=7034)  ἀπὸ  κτίσεως κόσμου ἀντιστοιχεῖ μὲ τὸ 1526 μ.Χ. (7934 – 5508 = 1526).

[22] [(1526+3) : 3 = 101 πηλίκον καὶ 14 ὑπόλοιπο (= ἰνδικτιὼν 14 (ιδ)].

[23] Ἡ «ἐνθύμηση» δημοσιεύθηκε ἀπὸ τὸν Νικόλαο Γιαννόπουλο στὸ Δελτίο τῆς Ἱστορικῆς καὶ Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τῆς Ἑλλάδος, τόμος Δ, σελ. 684.

[24] Νικόλαος Γιαννόπουλος, «Ἡ Ἱερὰ Μονὴ Ξενιᾶς ἐν Θεσσαλίᾳ», στὰ «Θεσσαλικὰ Χρονικὰ», τόμος 4, σελ. 67.