ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΣΤΟ ΜΠΑΚΛΑΛΙ ΤΟΥ ΑΛΜΥΡΟΥ

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΤΟΥ ΕΝ ΒΟΥΝΕΝΗι ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Πρὸς Μ. τοῦ Ἁλμυροῦ, καὶ εἰς ἀπόστασιν μιᾶς ὥρας ἀπ’ αὐτοῦ, κεῖται ἐπὶ τῶν προπόδων τῆς Ὄθρυος τὸ μικρὸν χωρίον Μπακλαλί, τὸ ὁποῖον ἐπὶ Τουρκοκρατίας κατωκεῖτο ὑπὸ Τούρκων, ἤδη δὲ ὑπὸ Χριστιανῶν. Ὕπερθεν τοῦ χωρἰου τούτου εἰς ἀπόστασιν ἡμισείας ὥρας, διὰ βατῆς ὁδοῦ, φθάνει τις εἰς τὰ ἐρείπια τῆς ἐν μέσῳ δάσους ἐκ πρίνων κειμένης βυζαντινῆς μονῆς τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ ἐν Βουνένῃ τῆς Θεσσαλίας. Ἡ μονὴ εἶναι ἐκτισμἐνη ἐπὶ τῆς κλιτύος προβούνου τῆς Ὄθρυος, ἔχοντος ἐπὶ τῆς κορυφῆς ἐρείπια ἀρχαίας ἑλληνικῆς ἀκροπόλεως ἐκ μεγάλων ἰσοδομικῶν λίθων.
Πρὶν φθάσωμεν ἐκ Μπακλαλὶ εἰς τὴν Μονήν, συναντῶμεν ἔν τινι χαράδρᾳ βρύσιν λιθόκτιστον, ἐπισκευασθεῖσαν ὑπὸ τοῦ πρῲην ἱδιοκτήτου τοῦ χωρίου Μιχαὴλ Γκαμαλέτσου, ἔχουσαν ἐντετειχισμένην μακρὰν ἐπὶ μαρμάρου νεωτάτην ἐπιγραφὴν καὶ ἕνα πώρινον τετράγωνον λίθον φέρο9ντα ἐν σταυροειδεῖ μονογράμματι τὸ ὄνομα «Θεόφιλος» (εἰκ. 1). Ἡ ἐπιγραφὴ αὕτη εἶναι βυζαντινὴ καὶ προέρχεται ἐκ τῆς Μονῆς• εἶναι δ’ ἄδηλον διατὶ ἐτέθη ἀριστερὰ αὐτῆς ἕν μέγα Κ.
Τὰ ἐντὸς τῶν πρίνων ἐρείπια τοῦ περιβόλου καὶ τῶν κελλίων τῆς Μονῆς εἶναι καταφανῆ καθ’ ὅλην αὑτῶν τὴν ἔκτασιν καὶ πρὸς Β. ἵστανται ἀκόμη εἰς ὕψος ἑνὸς ἕως ἑνὸς καὶ ἡμίσεος μέτρου, τὰ ἐρείπια ὅμως τοῦ ναοῦ εἶναι κατηδαφισμένα.
Ἐπὶ τῶν ἐρειπίων τοῦ ἀρχαίου ναοῦ κατὰ τὸ 1890 ἀνηγέρθη ὑπὸ τῶν περιοίκων μικρὸς πηλόκτιστος ναὸς εἰς τιμὴν τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ ἐν Βουνένῃ , κατὰ τὴν ἀνόρυξιν τῶν θεμελίων τοῦ ὁποίου εὑρέθη τὸ πλακόστρωτον δάπεδον τοῦ βυζαντινοῦ ναοῦ ἐκ μεγάλων μαρμαρίνων πλακῶν, πιθανῶς ἀρχαίων.
Λείψανα ἐκ τῆς Μονῆς ἔχομεν ἐν τῷ τόπῳ ἤδη δύο γλυπτὰ καὶ μίαν ἐπὶ πωρίνου λίθου ἐπιγραφὴν μονογραμματικήν, περὶ ἧς ἀνωτέρω ἐγένετο λόγος.
Ἐκ τῶν δύο τούτων ἐπὶ μαρμάρου γλυπτῶν, τὸ ἕν κεῖται ἐγκαρσίως τῆς μόνης μεσημβρινῆς θύρας τοῦ νέου ναοῦ καὶ φέρει ἐν τῷ μέσῳ μὲν διπλοῦν σταυρὸν ἐγχάρακτον, δεξιὰ δ’ ἐντὸς ὀρθογωνίου τρία ἐγχάρακτα σύμβολα ἀνεπίγνωστα εἰς ἡμᾶς, ἄνω δὲ καὶ ἀριστερὰ δύο ῥόδακας, ὧν ὁ εἷς φέρει σταυροειδὲς τετράφυλλον, ὁ δ’ ἕτερος ἀποκεκρουμένος κατὰ τὸ ἥμισυ περίπου, πολύφυλλον ῥόδακα.
Τὸ ἕτερον γλυπτὸν εἶναι ἐντετειχισμένον ἐπὶ τῆς θολωτῆς μικρᾶς ἐπὶ βράχου δεξαμενῆς τοῦ Ἁγιάσματος, τὸ ὁποῖον κεῖται δυτικῶς τοῦ ναοῦ εἰς ἀπόστασιν 200 -300 μέτρων. Εἶναι ἐκ μαρμάρου λευκοῦ, πλὰξ ὀρθογώνιος, ἔχουσα τὰς δύο μακρὰς πλευρὰς λοξοτμήτους μετὰ γλυπτικοῦ διακόσμου, ἤτοι ἐπὶ μὲν τῆς μιᾶς τὸ λεγόμενον Μικρασιατικὸν θέμα ἐντὸς δηλ. τρεχόντων ἁψιδωμάτων, στηριζομένων ἐπὶ κιονίσκων ἀνθέμια ἐξ ἑπτὰ φύλλων, ἐπὶ δὲ τῆς ἑτέρας κισσοῦ φύλλα ἑλικοειδῶς διατεταγμένα.
Ὅμοιον τεμάχιον μετὰ τοῦ αὐτοῦ κοσμήματος εὑρὼν εἰς τὸ χωρίον Μπακλαλὶ ὁ πρῴην ἔφορος κ. Ἀρβανιτόπουλος ἐκόμισεν αὐτὸ εἰς τὸ Μουσεῖον Ἁλμυροῦ. Προδήλως τὰ τεμάχια ταῦτα προέρχονται ἐκ διαζώματος τοῦ βυζαντινοῦ ναοῦ καὶ εἶναι ἀνέκδοτα.
Ἀλλὰ δὲν εἶναι μόνον ταῦτα τὰ γλυπτὰ τὰ ἐκ τῆς εἰρημένης μονῆς προερχόμενα• εἰς τὸ παρακείμενον πρὸς Δ. καὶ ἐπι τῶν προπόδων τῆς Ὄθρυος Καρατζαδαλἰ, εἰς ναὸν κτισθέντα κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ ΙΘ΄ αἰῶνος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ ἐν Βουνένῃ, εἶναι ἐντετειχισμένοι πολλοὶ ἀρχιτεκτονικοὶ λίθοι καὶ κίονες καὶ κιονίσκοι στρεπτοὶ κιβωρίων ἐκ λευκοῦ μαρμάρου, περὶ ὧν ἐγράψαμεν ἀλλαχοῦ, καὶ τοὺς ὁποίους καὶ ὁ κ. Ἀρβανιτόπουλος ἀναφέρει. Καὶ τεμάχιον δὲ θωρακίου ἀποκεκρουμένον κατὰ τὸ ἥμισυ καθέτως καὶ φέρον διπλοῦν σταυρὸν πληρούμενον ὓπὸ διακοσμήσεων καὶ ἑκατέρωθεν Συριακῶν τροχῶν καὶ ῥοδάκων εὑρέθη ἐν Μπακλαλὶ ὑπὸ χωρικοῦ ἐκ Πλατάνου καὶ ἐκομίσθη εἰς τὴν οἰκίαν του.
Ἐπίσης εὑρέθη ἐν Μπακλαλὶ ὑπὸ τοῦ ἐξ Ἁλμυροῦ κτίστου Δήμου Κουτσοπίνα κιονόκρανον βυζαντινὸν ἐντελές, κομισθὲν ὑπ’ αὐτοῦ εἰς τὴν οἰκίαν του.
Ὁμοίως ἐν Μπακλαλὶ εὑρέθη σπόνδυλος κίονος μετὰ διακοσμήσεων (ὕψ. 0,80 μ., διάμ. 0,15 μ.), ὅστις ἐκομίσθη εἰς τὸ Μουσεῖον Ἁλμυροῦ ὑπὸ τοῦ φύλακος τοῦ Μουσείου Ἁλμυροῦ Σπύρου Γιαννοπούλου, ὅστις εἶπεν ἡμῖν ὅτι εὑρέθη ἐν τοῖς ἐρειπίοις τῆς Μονῆς κατ’ ἀνόρυξιν θεμελίων κελλίου (εἰκ. 2).
Πρὸ ἐτῶν, τέλος, εὑρέθη ἐν ἀγρῷ τοῦ χωρίου Μπακλαλὶ χώρισμα διλόβου παραθύρου ἐκ κυανοφαίου μαρμάρου, φέρον ἐπὶ τῆς πλευρᾶς τοῦ ἡμικιονίου βυζαντινὴν ἐπιγραφὴν + Ζῖ (ζῇ) ἡ πίστις τῶν Χριστιανῶν +, δημοσιευθεῖσαν πανομοιοτύπως.
Πάντα τὰ μνημεῖα ταῦτα προέρχονται ἐκ τῆς ἠρειπωμένης ταύτης παρὰ τὸ Μπακλαλὶ μονῆς τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ Νέου, ἥτις ἦτο ἀρκούντως μεγάλη καὶ εἶχε μεγάλην γλυπτικὴν διακόσμησιν, εἰλημμένου τοῦ ὑλικοῦ ἐξ ἀρχαίων ἑλληνικῶν μνημείων.
Ναοὺς ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ Νέου, τοῦ ἐν Βουνένῃ, ἔχομεν πολλοὺς ἐν Θεσσαλίᾳ. Ο>υτως, ἐκτὸς τῆς παρὰ τὸ Μπακλαλὶ ἠρειπωμένης βυζαντινῆς ταύτης μονῆς καὶ τοῦ ναοῦ τοῦ χωρίου Καρατζαδαγλί, ὑπάρχουν ἐν Τυρνάβῳ δύο ναοί, ὧν ὁ εἷς τοῦ ΙΣΤ’ αἰῶνος λέγεται Βαχονικόλας ἐκ τῆς συνοικίας τῶν Βλάχων. ὁ δὲ ἕτερος τοῦ Ντούμα. Ἐπίσης ἐν Μηλέαις τοῦ Πηλίου ὑπάρχει φερώνυμον μονύδριον, ναὸς δὲ ἐν τῷ χωρίῳ Τσιαμπασλὰρ τῆς ἐπαρχίας Καρδίτσης (Μητροπόλεως Θεσσαλιώτιδος), ἔνθα ὡς ἐν Μπακλαλὶ καὶ Ἁγίασμα ἀναβλύζει, ἐν Γούρᾳ (Ἀναύρᾳ) τοῦ Ἁλμυροῦ καὶ ἀλλαχοῦ.
Προκειμένου δὲ περὶ τῆς Βουνένης λέγομεν ὅτι κατὰ τὸν Θ΄ αἰῶνα, ἐπὶ Λέοντος τοῦ Σοφοῦ, ὑπῆρχε ἐν Θεσσαλίᾳ Ἐπισκοπὴ Βουνένης ὐπαγομένη ὑπὸ τὴν Μητρόπολιν Λαρίσης. Ἐπίσης ἡ Βουνένη ἀναφέρεται καὶ ὡς θέμα ἐν Χρυσοβούλλῳ Ἀνδρονίκου τοῦ Πρεσβυτέρου ἐν ἔτει 1289 ἀφορῶντι εἰς τὴν Μονὴν Λυκουσάδος, τῆς νῦν λεγομένης Λοξάδας, κώμης παρὰ τὸ Φανάρι τῆς Καρδίτσης Θεσσαλιώτιδος καὶ δημοσιευθέντι ὑπὸ τοῦ Σπ. Π. Λάμπρου. Ἡ θέσις τῆς βυζαντινῆς ταύτης πόλεως, ἥτις λέγεται καὶ οὐδετέρως, τὰ Βούνενα, μέχρι τοῦδε ἀγνοεῖται.
είκ. 1

είκ. 2Εὐχῆς ἔργον θὰ ἦτο νὰ ἀνασκαφῶσι τα ἐρείπια τῆς βυζαντινῆς ταύτης μονῆς καὶ ἰδίως τὸ μέρος ἔνθα ἔκειτο ὁ ναὸς καὶ τὰ πέριξ αὐτοῦ, διότι εἴμεθα βέβαιοι ὅτι θὰ εὑρεθῶσι πολλὰ γλυπτὰ καὶ ἐπιγραφαί, καὶ ἰδίως ἀρχαῖαι ἑλληνικαί, διότι ὅλον τὸ μαρμάρινον ὑλικὸν τῆς Μονῆς ἐλήφθη ἐξ ἀρχαίων ἑλληνικῶν μνημείων.
Ἐν Βόλῳ τῆ 25 Φεβρουαρίου 1908
Ν. Ι. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ.