Ο ΑΛΜΥΡΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΤΑ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ,ΕΠΙ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΕΙΣΗΓΗΣΗ :ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΣΠΑΝΟΣ, ΘΕΟΛΟΓΟΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΟΥΡΠΗΣ –ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΦΙΛΑΡΧΑΙΟΥ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΛΜΥΡΟΥ
Η συμμετοχή των κατοίκων της περιοχής του Αλμυρού Μαγνησίας στον απελευθερωτικό Αγώνα του 1821 δεν έχει καταγραφεί σε πολλές ιστορικές έρευνες μέχρι τώρα και ο βασικός λόγος είναι ότι δεν έγιναν σημαντικές μάχες στον Αλμυρό και στην ευρύτερη περιοχή του, που τελικά δεν ελευθερώθηκε στον Ξεσηκωμό του Γένους των Ελλήνων το 1821.Βασική πηγή πληροφόρησης για τον Αλμυρό στην Επανάσταση του 1821 παραμένουν οι δημοσιεύσεις του κορυφαίου ερευνητή της τοπικής μας ιστορίας και προέδρου της Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού Βίκτωρα Κοντονάτσιου : α) στο ιστορικό συνέδριο Αλμυρού – τα Αχαιοφθιωτικά Β΄,εκδ.Δήμου Αλμυρού 1997, η περιοχή του Αλμυρού στην Τουρκοκρατία β) Το απελευθερωτικό κίνημα του 1821 -Αλμυριώτες αγωνιστές ,δημοσίευση στο ιστορικό πόνημά του: Η περιοχή του Αλμυρού στην Ιστορία,εκδ. Φιλαρχαίου 2016 γ) Η ιστορία της περιοχής Αλμυρού σε δέκα μαθήματα,εκδ . Φιλαρχαίου 2019 .Ήταν η κύρια βιβλιογραφία στην οποία στηρίχθηκε η παρούσα έρευνα.
ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΑΛΜΥΡΟΥ
Τα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου ,περί το 1400,είχαν επικρατήσει στη Θεσσαλία μεγαλοιδιοκτήτες γης , Έλληνες αλλά και Σέρβοι τοπάρχες, που επέβαλλαν αβάστακτους ,απίθανους , φόρους στο ντόπιο πληθυσμό, όπως π.χ. φόρος αγγαρείας, ψωμοζητείας, καστροκτησίας ,πλοήγησης κ.ά. Γάλλος περιηγητής ανέφερε μάλιστα ότι’’ αμφιβάλλω αν οι Θεσσαλοί στεναχωρήθηκαν από τον ερχομό των Τούρκων ,των νέων κατακτητών’’. Αδιάφορα, ειρηνικά, δέχθηκαν οι Θεσσαλοί τελικά την επέλαση των Οθωμανών, άλλωστε δεν αισθάνονταν πλέον ως Βυζαντινοί υπήκοοι, αφού η άλλοτε κραταιά Βυζαντινή αυτοκρατορία έπνεε τα λοίσθια . Κατακτήθηκε έτσι και η περιοχή του Αλμυρού αθόρυβα ,αναίμακτα,οι Τούρκοι είχαν την φήμη ότι δεν πείραζαν τους πληθυσμούς που παραδίνονταν ειρηνικά .Καταρχάς η πρώτη κατάκτηση έγινε το 1392-1396.Οι τοπικοί άρχοντες δεν αντιστάθηκαν ,περισσότερο τους ενδιέφερε να συνεργασθούν με τον νέο κατακτητή. Το 1396 αποχώρησαν οι Οθωμανοί ,αφού τα στρατεύματά τους μεταφέρθηκαν στη Μ.Ασία, για να αντιμετωπίσουν τις επιδρομές του Μογγόλου στρατηλάτη Ταμερλάνου. Επανήλθαν ωστόσο στο Θεσσαλικό χώρο το 1420-1440 με τον Τουρχάν μπέη. Μόνο ο Πτελεός , το λιμάνι του και η γύρω περιοχή δεν κατακτήθηκε, ως Βενετική κτήση, η περιοχή της Νικοπολίτα όπως ονομάζονταν ,που εκτείνονταν ως το σημερινό οικισμό του Αγ.Δημητρίου στο Αχίλλειο και την Χαμάκω. Μια εύφορη περιοχή ,με αμπέλια και τον περίφημο Πτελεάτικο οίνο, που εμπορεύονταν φυσικά οι Βενετοί. Ωστόσο τον Ιούλιο του 1470 κατακτήθηκε και ο Πτελεός από τον Μωάμεθ τον Πορθητή ,μαζί με την Χαλκίδα. Επειδή αντιστάθηκαν ,τέτοια διαταγή είχε ο Βενετός διοικητής της Καστροπολιτείας, τιμωρήθηκαν σκληρά ,ανελέητα, οι άνδρες άνω των 12 ετών σκοτώθηκαν και τα γυναικόπαιδα μεταφέρθηκαν στη Κων/πολη ,στην άσημη τότε συνοικία Φανάρι. Ο κάμπος του Αλμυρού στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας ερημώθηκε ,αραιοκατοικήθηκε,οι περισσότεροι φυγαδεύτηκαν στα ορεινά χωριά της Όρθρης. Οι Τούρκοι έφεραν μάλιστα και έποικους από τα βάθη της Ανατολίας ,τους Κονιάρους ,από το Ικόνιο,στα πεδινά χωριά. Διαφορετικές ωστόσο ΄΄Τουρκοκρατίες ΄΄υπήρξαν στην περιοχή του Αλμυρού. Ανάλογα με τα δοσίματα ,τους φόρους, το κάθε χωριό γνώρισε σκληρότερη ή ανεκτικότερη αντιμετώπιση από τους Τούρκους ζαμπίτες ,φοροεισπάκτορες. Δύο κοκόσια(φορολογικά διαμερίσματα) υπήρξαν στην περιοχή μας και 17 συνολικά τσιφλίκια ,χριστιανικά,δηλ.με αμιγή ελληνικό στοιχείο ως κολίγοι –τουρκικά και μικτά. Υπήρξαν ωστόσο και ελευθεροχώρια ,καθαρά ελληνικά ,που δεν ανήκαν σε τσιφλίκια, όπως ο τόπος μου η Σούρπη ,ο Πτελεός , ο Πλάτανος. Στήριγμα του ελληνικού ,χριστιανικού ,στοιχείου στην περιοχή μας ήταν αναμφίβολα η Άνω Μονή Παναγίας Ξενιάς. Σχολεία ,βιβλία και εκκλησίες εμφανίσθηκαν χάρις στους μοναχούς ,πρώτα στα ορεινά χωριά της Όρθρης και πολύ αργότερα στα πεδινά μέρη. Και αυτό γιατί μόνο Έλληνες ζούσαν στα ορεινά μας χωριά ,και δεν ενοχλούνταν οι Τούρκοι, ενώ στον κάμπο που υπήρχε έντονο τουρκικό στοιχείο υπήρξε αντίδραση για σχολεία-ναούς. Και αν κτίζονταν κάποιος ναίσκος στην πεδιάδα του Αλμυρού έπρεπε να είναι χαμηλός ,μικρός και έξω οπωσδήποτε από τον οικισμό, να μην τον πολυβλέπουν οι Τούρκοι ,όπως π.χ. ο Αγ.Χαράλαμπος στο Αιδίνι ή ο Αγ.Νικόλαος στα 1802 στον Αλμυρό. Χριστιανικοί όμως γάμοι ,βαπτίσεις ,κηδείες γίνονταν στα μέρη της περιοχής του Αλμυρού, που δεν είχαν ναό, αλλά μόνο εσωτερικά, σε σπίτια. Δεν μπορούσαν να γίνονται σε δημόσιο χώρο. Ακόμη και τα νεκροταφεία επιτρέπονταν αρκετά έξω από τα χωριά, χωρίς βέβαια ναό.
Η εύφορη πεδιάδα του Αλμυρού κατοικούνταν εκείνα τα προεπαναστατικά χρόνια από πολλούς Τούρκους, στην πόλη έδρευαν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις και αυτό ήταν το βασικό εμπόδιο για την δημιουργία επαναστατικών κινημάτων. Ωστόσο πολλοί σκλαβωμένοι ‘’ραγιάδες’’ της περιοχής Αλμυρού έλαβαν μέρος στα επαναστατικά κινήματα της Ρούμελης ,του Μοριά και μάλιστα αρκετοί από αυτούς δεν γύρισαν μετά το τέλος του Αγώνα του 1821 στην πατρίδα τους, αφού όλη η περιοχή του Αλμυρού δεν απελευθερώθηκε και παρέμεινε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ως το 1881.Έγιναν έτσι δημότες άλλων Δήμων στην ελεύθερη Ελλάδα και από τα αρχεία αυτών των Δήμων πληροφορούμαστε την συμμετοχή τους στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας του Έθνους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Αλμυριώτης Γιάννης Τριανταφύλλου ή Καλογερογιάννης, που ως κάτοικος και δημότης Στυλίδας το 1841 ζητά από τον Δήμαρχο αριστείο ,παράσημο, για την συμμετοχή του ,λίγα χρόνια πριν, στην Επανάσταση του 1821(Δελτίο Φιλαρχαίου,τ.18,2014)
Kάνοντας πάλι μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην περίοδο της Τουρκοκρατίας στην περιοχή του Αλμυρού, τοποθετούμε την έναρξή της στα 1414,σαράντα χρόνια περίπου πριν την άλωση της Πόλης, όταν η Θεσσαλία ,ο Αλμυρός και η περιοχή του κυριεύονται από τον τουρκικό στρατό, τελευταίο δε μέρος που καταλαμβάνεται στη Θεσσαλία το 1470 ,με καταστροφή και ερήμωση ,είναι το σημαντικό λιμάνι του Βενετικού Πτελεού. Στους επόμενους αιώνες λοιμοί-θανατικά, λιμοί, σεισμοί και ληστείες οδηγούν στη δυστυχία και στην παρακμή την περιοχή του τουρκοκρατούμενου Αλμυρού, πολλοί κάτοικοι καταφεύγουν σε ορεινά χωριά στην Όθρυ (Κοκκωτοί ,Βρύναινα ,Παλαιός Πλάτανος)που αρχίζουν να ακμάζουν και βέβαια όπως προαναφέρθηκε στην Άνω Μονή Παναγίας Ξενιάς. Ένα μοναστήρι ,θρησκευτικό καταφύγιο, που αποτρέπει καταρχάς τον εξισλαμισμό των κατοίκων του Αλμυριώτικου κάμπου και δίνει στήριγμα ,οικονομικό και ηθικό στους δοκιμαζόμενους προγόνους μας. Μαλιστα στα 1817 ενθύμηση μοναχου της Ξενιάς καταγράφει αντίποινα των Τούρκων στο μοναστήρι : ’’σημειώνω τον καιρό που ήρθε ο Ντερβέναγας να κάψει τα χωριά Βρύναινα ,Κοκκωτοί ,ήρθε και στο μοναστήρι και εμείς οι πατέρες φύγαμε και κρυφθήκαμε στα δάση και στα σπήλαια, βάλαμε δε την Παναγιά σε τρύπα. Οι Αρβανίτες με τον Ντερβέναγα ,πεντακόσιοι νοματαίοι ,διαγούμησαν ,κούρσεψαν το βιός του μοναστηριού ,έβγαλαν και τις πέτρες από την εκκλησιά και ήταν το κακό μέγα και έγραψα την ενθύμηση …’’
Λίγο πριν τον Ξεσηκωμό των Ελλήνων ο Αλμυρός περιγράφεται από Έλληνες και ξένους περιηγητές(Γουίλιαμ Ληκ ,Αργύρης Φιλιππίδης) ως εξής : 1809 ,ο τόπος συνεχίζει να κατοικείται από ξένους, οι περισσότεροι ντόπιοι Αλμυριώτες παραμένουν και ζουν στα ορεινά χωριά της Όθρυος, τα κτήματα στην πεδιάδα ανήκουν σε Οθωμανούς και ο Αλμυρός έχει γύρω στα 300 σπίτια, 250 όπου μένουν οι Τούρκοι και 50 όπου μένουν Έλληνες .Σχεδόν όλα είναι στην αριστερή όχθη του Ξηριά, σπίτια με πλίθες που ανήκουν κυρίως σε Τούρκους, γύρω- γύρω δε υπάρχουν απέραντες καπνοφυτείες. Οι φορολογίες πολλές και βαριές, οι φοροεισπράκτορες ,ζαμπίτες, πιέζουν σε αφόρητο βαθμό τους σκλαβωμένους Έλληνες με το χαράτσι του Τούρκου βοεβόδα ,αλλά και την δεκάτη για την σοδειά και το τζελεπικό για τα κοπάδια και έτσι πολλοί κάτοικοι της περιοχής Αλμυρού κρύβονται στην Όθρυ και εγκαταλείπουν τα σπίτια τους. Αρκετά δε χωριά ,από ελευθεροχώρια ,γίνονται έτσι τσιφλίκια του Βελή πασά ,γιου του Αλή πασά των Ιωαννίνων, που εκείνα τα χρόνια διαφεντεύει ολόκληρη την Θεσσαλία Ο Βρετανός Dowell το 1802 γράφει μεταξύ άλλων για «μεγάλη πόλη , τον Ερμέρ στα τούρκικα, πρωτεύουσα της επαρχίας με εύφορη κοιλάδα ,με αρκετά τζαμιά και οι Τούρκοι αποτελούν το κυριότερο μέρος του πληθυσμού » .
Άλλωστε μόνο ένας ναός χριστιανικός είχε κτιστεί του Αγίου Νικολάου , που εγκαινιάστηκε εκείνη τη χρονιά το 1802 , ναός πολύ μικρός , που έπρεπε να είναι χαμηλότερος απ΄όλα τα τεμένη της πόλης.Eκκλησιά που κτίσθηκε με πολλούς κόπους και περιπέτειες όπως την μαρτυρική θυσία του γερο-Δήμου, που κρεμάσθηκε σε πλατάνι από φανατικούς Τούρκους στη πλατεία της πόλης.