Η Ανδρομάχη πριγκίπισσα των Φθιωτίδων Θηβών;
Γιὰ τὴν Ἀνδρομάχη καὶ τὶς σχέσεις της μὲ τὸν Νεοπτόλεμο καὶ τὸν πατέρα τοῦ Νεοπτλέμου, τὸν Αχιλλέα, ὑπάρχουν καὶ ἄλλα στοιχεῖα πολύ ἐνδιαφέροντα, καὶ ἀμφιλεγόμενα ἴσως, ἀλλὰ τὰ ὁποῖα πρέπει ν’ ἀναφερθοῦν ἀφοῦ ἀσχολούμαστε μὲ τὴν Μυθολογία τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ καὶ τῆς Ἀχαΐας Φθιώτιδας.
Ἡ Ἀνδρομάχη ἦταν κόρη τοῦ Ἡετίωνα, ὁ ὁποῖος, συμφώνως μὲ ὅσα ἀναφέρει ὁ Ὅμηρος στὴν Ἰλιάδα του, ἦταν βασιλιὰς στὶς Ὑποπλάκιες Θῆβες τῆς Κιλικίας. Ὑποπλάκιες Θῆβες σημαίνει, κατὰ τοὺς εἰδικοὺς ἐρευνητὲς καὶ ἐπιστήμονες τῆς ἐτυμολογίας, πόλη μὲ τὸ ὄνομα Θῆβες, ἡ ὁποία βρισκόταν στοὺς πρόποδες κάποιου βουνού τὸ ὁποῖο λεγόταν Πλάκον ἤ Πλάκος. Ἦταν, δηλαδή, οἱ Θήβες «ὑπὸ τὸ(ν) Πλάκον».
Ὅπως ὅμως μᾶς βεβαιώνει ὁ Στράβωνας, κατὰ τὴν ἐποχή του, στὴν Κιλικία ἀλλὰ καὶ στὴν γύρω ἀπὸ αὐτὴν περιοχὴ δὲν ὑπῆρχε, οὔτε πόλη Θῆβες οὔτε ὄρος Πλάκον. Ἡ ἀνυπαρξία αὐτή, ἀκόμα καὶ ὡς ὀνομασίας ἤ καὶ ὡς ἀνάμνησης μιᾶς πόλης Θῆβες καιὶ ἑνὸς ὄρους Πλάκον, ἀπὸ τὴν ἐποχή ἀκόμα τοῦ Στράβωνα, δημιούργησε στοὺς ἐρευνητὲς πολλὰ προβλήματα.
Ὁ Leake, ἀντιμετωπίζοντας τὸ πρόβλημα αὐτό, μετὰ ἀπὸ συλλογισμούς, καταλήγει στὸ συμπέρασμα ὅτι Ὑποπλάκιες Θῆβες εἶναι οἱ Φθιωτικὲς Θῆβες τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ.
Μπορεῖ ἴσως νὰ ἠχεῖ παράξενα καιὶ νὰ δημιουργεῖ πολλὰ προβλήματα αὐτὴ ἡ ἄποψη, ὅταν μάλιστα ἡ ἐκδοχὴ αὐτὴ μνημονεύεται σὲ μία ἐργασία ὅπως ἐτούτη, ἐργασία ἡ ὁποία, ἀκροβατώντας μεταξὺ τῆς παθιασμένης πατριδολατρείας καὶ τῆς ἀναζήτησης τῆς ἀλήθειας, μνημονεύοντας τέτοιες ἀπόψεις, κινδυνεύει νὰ χαρακτηρισθεῖ ἴσως μεροληπτική, ἀλλὰ ἡ ἴδια ὑπόθεση ἔχει ἀπασχολήσει καὶ ἄλλους, οἱ ὁποῖοι ὁπωσδήποτε δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ κατηγορηθοῦν ὅτι διακατέχονται ἀπὸ μεροληπτικὲς πατριδολατρικὲς ἔμμονες ἰδέες – κατηγορία ἡ ὁποία μπορεῖ ἴσως νὰ ἀποδοθεί στὸν ὑπογράφοντα αὐτὴν τὴν ἐργασία – καὶ οἱ ὁποῖοι ἐπίσης καταλήγουν στὸ ἴδιο συμπέρασμα
Τὴν ἄποψη ὅτι οἱ Ὑποπλάκιες Θῆβες τοῦ Ὁμήρου δὲν εἶναι ἄλλες παρὰ οἱ Φθιώτιδες Θῆβες τοῦ Ἁλμυρούῦ τὴν ὑποστήριξε καὶ ὁ ἀρχαιολόγος Ἀπόστολος Ἀρβανιτόπουλος, ὁ ὁποῖος διενήργησε στὴν περιοχὴ αὐτή ἀνασκαφές.[1]
Ὁ Staehlin στὸ βιβλίο του «Das Hypoplakische Theben. Eine Sagenverschiebung bei Homer»[2] ὑποστηρίζει ἐπίσης ὅτι ἡ «Ὑποπλακίη Θήβη» εἶναι οἱ Φθιωτικὲς Θῆβες, δηλαδή ἡ ἀρχαία πόλη ἡ ὁποία βρισκόταν στὴν θέση τῶν σημερινῶν Μικροθηβῶν τοῦ Ἁλμυροῦ.
Ὁ Ἡετίωνας, ὁ βασιλιὰς τῶν Ὑποπλακίων Θηβῶν, ἦταν βασιλιὰς τῶν Φθιωτίδων Θηβῶν. Τὸν μύθο αὐτὸ γιὰ τὴν καταστροφὴ τῶν Φθιωτίδων Θηβῶν ἀπὸ τὸν Ἀχιλλέα καὶ τὸν φόνο τοῦ βασιλιᾶ τους Ἡετίωνα τὸν μετέφεραν στὴν Κιλικία μετανάστες ἀπὸ τὴν Ἀχαΐα Φθιώτιδα.
Ὁ Ὅμηρος, ὁ ὁποῖος ἄκουσε ἐκεῖ τὸν μεταφερμένο αἀπὸ τοῦτα τὰ μέρη μύθο ἤ, ἔστω, κάποιο σχετικὸ ἄσμα τὸ ὁποῖο συνόδευε τὴν κυκλοφοροῦσα φήμη γιὰ τὸν πρῶτο τῶν Ἑλλήνων ἡρώων, τὸν μεγάλο Ἀχιλλέα, τὸν ἐνέπλεξε στὰ κατορθώματα τοῦ Ἀχιλλέα, τὰ ὁποῖα πραγματοποιήθηκαν στὶς περιοχὲς γύρω ἀπὸ τὴν Τροία, μεταθέτοντας ἐκεῖ καὶ τὶς Φθιωτικὲς Θῆβες ὡς Ὑποπλάκιες, ἄν καὶ ἐκεῖ, ὅπως τούλάχιστον βεβαιώνει ὁ Στράβωνας, ἀπὸ τὴν ἐποχή του ἀκόμα, οὔτε πόλη Θῆβαι οὔτε ὄρος Πλάκον ἠ Πλάκος ὑπῆρχε.
Προβλήματα βεβαίως δημιουργεῖ καὶ ἡ μὴ ὕπαρξη καὶ στὴν περιοχὴ τῶν Φθιωτίδων Θηβών ὄρους μὸ ὄνομα Πλάκος. Τὸ θέμα ἀντιμετώπισαν πολλοί. Ὁ Νικόλαος Γιαννόπουλος, ἀνάμεσα στὸν τεράστιο ὄγκο τῶν ἐργασιῶν του, ἀσχολήθηκε καὶ μὲ τὸ θέμα αὐτό. Στὴν περιοδικὴ ἔκδοση «Ἑπτανησιακὴ Ἐπιθεώρησις» δημοσίευσε εἰδικὸ ἄρθρο γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ὁποῖο γράφει τὰ παρακάτω:[3]
«Τὴν ὑπόθεσιν τοῦ Λὴκ ἀνενέωσεν ἐσχάτως ὁ Γερμανὸς Staehlin ἐκδοὺς μονογραφίαν ἰδίαν περὶ τῆς ῾Υποπλακίης Θήβης (Das HypoplaKische Theben, eine Sagenverschiebung bei Homer, Munchen, 1907). Οὗτος θεωρεῖ τὰς Φθιώτιδας Θήβας (Ἄκετσι) ὡς τὴν Ὑποπλακίην Θήβην τοῦ Ἡετίωνος, τὴν ὁποίαν ἐκυρίευσε καὶ κατέστρεψεν ὁ Ἀχιλλεὺς ὁρμώμενος ἐκ Φθίης, δηλαδὴ τῆς Φαρσάλου. Ὁ ὍΟμηρος παρέλαβεν τὴν παράδοσιν ταύτην ἐκ τῶν μεταναστευσάντων εἰς Ἰωνίαν τῆς Μικρᾶς Άσίας Ἑλλήνων μετὰ τὴν δωρικὴν εἰσβολὴν, ἀλλὰ μετήγαγεν αὐτὴν εἰς τὴν Κιλικίαν, ἔνθα ἔθηκε τὴν Ὑποπλακίην Θήβην καὶ τὸ βασίλειον τοῦ Ἡετίωνος, ὅπερ δῆθεν κατέστρεψεν ὁ Ἀχιλλεὺς διότι ἐν Ἰλιάδος Ζ, 414 ἡ σύζυγος τοῦ Ἕκτορος ᾿Ἀνδρομάχη λέγει:
«ἦ τοι γὰρ πατέρ᾿ ἁμὸν ἀπέκτανε δῖος Ἀχιλλεὺς,
ἐκ δὲ πόλιν πέρσεν Κιλίκων ἐὺ ναιετόωσαν,
Θήβην ὑψίπυλον’ κατὰ δ᾿ ἔκτανεν Ἡετίωνα».
Καὶ ἀλλαχοῦ ὡς ἐν Ἰλιάδι Τ, 291 καὶ ἑξῆς, Α, 366 καὶ ἑξῆς καὶ Β, 688 καὶ ἑξῆς. Ὁ Στράβων σχολιάζων τοὺς στίχους τούτους ( Ζ, 414 καὶ ἑξῆς ): «μητέρα δ᾿ ἥ βασίλευεν ὑπό Πλάκῳ ὑληέσσῃ», δὲν εὑρίσκει ἐν Κιλικίᾳ Θήβας οὔτε ὄρος Πλᾶκον ὑλῆεν’ διὸ καὶ λέγει: «Ἀνάγκη δὲ καὶ τὸ ὄρος Πλᾶκος εἶναι πλησίον».
Ἀλλ᾿ ἡ παράδοσις ἤ τὸ ᾆσμα, ὅπερ ἤκουσεν ὁ ῝Ομηρος ἐγένετο ἐν Θεσσαλίᾳ, ὀ Ἡετίων ἐβασίλευσεν ἐν Φθιώτισι Θήβαις’ ὁ ᾿Ἀχιλλεύς ἐξεπόρθησε καὶ κατέστρεψε τὴν πόλιν φονεύσας καὶ τὸν Ἡετίωνα καὶ μετενεγκὼν εἰς Φθίαν ἄπειρα λάφυρα.
Ὁ Στράβων ἐνόμιζεν ὅτι Πλᾶκος ἦτο ὄρος καὶ ἠ Θήβη ἔκειτο ὑπὸ τὸ ὄρος (Ὑποπλακίη), ἀλλὰ παρ᾿ Ὁμήρῳ Πλᾶκος = πεδιὰς διὸ καὶ ῾Yποπλακίη Θήβη ἤ ῾Υποπλάκιαι Θῆβαι εἶναι αἱ Φθιώτιδες Θῆβαι, διότι ἐὰν ἀποβλέψῃ τις ἐκ τοῦ Παγασητικοῦ κόλπου πρὸς τὴν πεδιάδα Ἁλμυροῦ βλέπει τὸ Ἄκετσι καὶ τὰ ἐρείπια τῶν Φθιωτίδων Θηβῶν νὰ ὑπόκεινται τρόπον τινὰ τῆς πεδιάδος’ ἀλλὰ καὶ ἡ γνώμη τοῦ κ. Ἀρβανιτοπούλου (᾿Ἀρβανιτόπουλος, Πρακτικὰ Ἀρχαιολογικῆς Ἑταιρείας 1908, σελ. 94 – 198) ὅτι Πλᾶκος ἐννοεῖται τὸ ὀροπέδιον τὸ ἀπὸ τοῦ Ἄκετσι μέχρι Περσουφλὶ καὶ ἑξῆς, τὸ ὁποῖον ἔτι καὶ νῦν εἶναι δασῶδες (ὑλῆεν) δὲν σφάλλεται.
Ἀλλὰ καὶ αὐτὴ ἡ πεδιὰς τοῦ Ἁλμυροῦ ἐὰν ἀφεθῇ ἐπὶ τινα ἔτη ἀκαλλιέργητος καὶ ἄνευ νομῆς ζώων εὐκόλως ἀναδασοῦται, διότι τὸ χῶμα εἶναι ὀρεινὸν. Καὶ μὲ ὅλην τὴν ἐντατικὴν καλλιέργειαν τῶν χρόνων ἡμῶν καὶ τὴν ἐνδελεχῆ ὑλοτομίαν ἱκανὰ δάση ἔχει ἡ πεδιὰς τοῦ Ἁλμυροῦ. Συνεπῶς τὸ Πλᾶκος ὑλῆεν ἐφαρμόζεται καλῶς ἐπὶ τοῦ Κροκίου πεδίου καὶ ἐπὶ τοῦ ὀροπεδίου Ἄκετσι – Περσουφλί.
Ὀρθῶς λοιπὸν καὶ ὁ Staehlin καὶ ὁ Ἀρβανιτόπουλος ὥρισαν τὰς θέσεις τῶν Ὑποπλακίων Θηβῶν, διότι καὶ ἡμεῖς ὡς ἐντόπιοι γνωρίζομεν καλῶς τὰς ἰδιότητας τοῦ ἐδάφους τῆς χώρας μας. Καὶ ἡμεῖς ἀπὸ τοῦ ἀτμοπλοίου πολλάκις παρετηρήσαμεν τὸ κρόκιον πεδίον καὶ εἴδομεν ὅτι τὸ ἀπὸ τοῦ Ἁλμυροῦ, Ἀϊδινίου καὶ Ἄκετσι καὶ πρὸς δυσμὰς τμῆμα αὐτοῦ ὄντως ὑπέρκειται τῶν Φθιωτίδων Θηβῶν.
Τοῦτο δὲ καὶ αὐτὸς ὁ Στράβων ἀσυναισθήτως βεβαιοῖ ἐν τοῖς Φθιωτικοῖς αὐτοῦ, λέγων: «ὑπέρκειται μὲν τὸ κρόκιον πεδίον, ὑπόκεινται δὲ Θῆβαι ( αἱ Φθιώτιδες.)»
Ἀλλὰ καὶ ὁ κορυφαῖος φιλόλογος, μεγάλος ἑλληνιστὴς καὶ σπουδαῖος μελετητὴς τοῦ Ὁμήρου, περίφημος καθηγητής, γερμανὸς βαρῶνος Fr Hiller Von Gartringen, σύζυγος τῆς κόρης τοῦ διασήμου Βιλαμόβιτς, ἐπαινῶντας, σὲ ἕνα εἰδικὸ ἐλεγεῖο, τὸ ὁποῖο συνέθεσε εἰδικῶς γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτόν, καὶ τὸ ὁποῖο φυλάσσεται στὰ κατάλοιπα τοῦ Νικολάου Γιαννοπούλου καὶ τῆς Φιλαρχαίου Ἑταιρείας Ἁλμυροῦ, γράφει τὰ ἑξῆς:
«Δελτίον ἦλθε σοφὸν, τὸ μάλ’ ἐνδυκέως ἐτέλεσσεν
Ὄθρυος ὃς φθίην σύλλογος ἀμφὶς ἔχει,
Ὅθρυος, ὃς καὶ Ἅλον καὶ Πύρασον αἰπὺ τε Θηβῶν
ἄστυ ῾Υποπλακίων Ἀμφανέας τε νέμει.»[4]
Στὸ ἐλεγεῖο αὐτό, ὅπως φαίνεται ἀπὸ τοὺς παραπάνω τέσσερες πρώτους στίχους του, ὁ σοφὸς γερμανὸς καθηγητής, περιγράφοντας κατὰ κάποιο τρόπο τὴν περιοχὴ γιὰ τὴν μελέτη τῆς ἱστορίας τῆς ὁποίας ἐνδιαφερόταν ἡ Φιλάρχαιος Ἑταιρεία Ἁλμυροῦ «Ὄθρυς», συμπεριλαμβάνει σ’ αὺτὴν τὴν περιοχὴ καὶ τὶς Ὑποπλάκιες Θῆβες, συμφωνῶντας μμὲτοῦς ἄλλους ἐρευνητές.
Αὐτὰ λένε ὅσοι ἀσχολήθηκαν μὲ τὸ θέμα ἐπιστημονικῶς. Ἔτσι δὲν ἀπομένει σὲ μᾶς παρὰ νὰ ἐπισημάνουμε γιὰ μία φορὰ ἀκόμη τὴν σπουδαιότητα τῶν μύθων τῆς περιοχῆς Ἁλμυροῦ καὶ τὴν ἀρχαιότητά τους, ὅπως ἀναφέραμε πολλὲς φορές, λέγοντας ὅτι οἱ μῦθοι τῶν περιοχῶν οἱ ὁποῖες δὲν φαίνεται νὰ ἔπαιξαν σημαντικὸ ρόλο στὴν ὅλη ἱστορία τῆς πατρίδας μας πρέπει νὰ προσεχθοῦν περισσότερο, γιατὶ πρέπει νὰ εἶναι αὐθεντικότεροι.
Τὸ παραπάνω παράδειγμα, ἔστω καὶ μὲ ὅσες καὶ ὅποιες ἀμφιβολίες καὶ ἀμφισβητήσεις μπορεῖ νὰ διατυπωθοῦν, δικαιώνει τὴν ἄποψή μας γιὰ μία φορὰ ἀκόμη..[5]
Θὰ πρέπει, νομίζουμε, νὰ προσθέσουμε στὸ σημεῖο αὐτὸ ὅτι ἡ Κιλικία παλαιότερα λεγόταν Ὑπαχαΐα, ὄνομα τὸ ὁποῖο ἴσως δηλώνει κάποια σχέση (ἐξάρτησης; ἐποίκισης;) μὲ τὴν Ἀχαΐα (Φθιώτιδα). Αὐτὴ ἡ σχέση εἶναι ἐνισχυτικὴ τῆς ἄποψης ὅτι ὁ μῦθος τοῦ Ἡετίωνα καὶτῆς Ἀνδρομάχης τῶν (Φθιωτίδων) Θηβῶν εἶναι δυνατὸν νὰ ἦταν γνωστὴ στὸν Ὅμηρο καὶ νὰ ἐνσωματώθηκε στὸ ἔπος του μεταφερμένη ἀπὸ τὴν (Φθιώτιδα) Ἀχαΐα στὴν (Ὑπ)Αχαΐα.
Ἡ περιοχὴ λοιπὸν ἐκείνη λεγόταν Ὑπαχαΐα. Ἡ ὀνομασία Κιλικία τῆς ἴδιας περιοχῆς εἶναι κατοπινή. Δηλαδὴ ἀργότερα, ὅταν ἔφτασε ἐκεῖ ὁ Κίλικας, ἕνας ἀπὸ τοὺς γιοὺς τοῦ Ἀγήνορα, ψάχνοντας γιὰ τὴν ἀδερφή του, τὴν Εὐρώπη, καιὶ ἐγκαταστάθηκε σ’ αὐτήν, τὴν ὀνόμασε Κιλικία : «Οὗτοι (οἱ Κίλικες) τὸ παλαιὸν Ὑπαχαιοὶ ἐκαλέοντο, ἐπὶ δὲ Κίλικος τοῦ Ἀγήνορος. . ἔσχον τὴν ἐπωνυμίαν (Κίλικες),»[6]
Βεβαίως εἶναι γνωστὲς στοὺς μυθολόγους καὶ ἄλλες μεταφορὲς μύθων. Π. χ. ὁ μῦθος τῆ Ὀμφάλης ὁ ὁποῖος ἀναφέρεται στὴν Λυδία, ὅπως ἀναφέρουμε σὲ ἄλλο σημεῖο τῆς ἐργασίας μας αὐτῆς, ἔχει μεταφερθείῖ ἐκεῖ ἀπὸ τὴν Θεσσαλία ἤ, ἔστω, συμφώνως μὲ ἄλλους, ἀπὸ τὴν Ἤπειρο. Μεταφερμένος θεωρεῖται καὶ ὁ μῦθος τοῦ Βαλλερεφόντη. Ἐξ ἄλλου εἶναι πολλοὶ οἱ μύθοι οἱ ὁποῖοι ὑπῆρχαν πρὶν ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Ὁμήρου καὶ τῶν ὁποίων ἔχει ἡ προομηρικὴ αὐτή τους μορφὴ ἐξ αἰτίας τῆς ὡραιοποιημένης ποιητικής μορφῆς μὲ τὴν ὁποία τοὺς παρουσίασε ὁ Ὅμηρος. Πολλοὶ εἶναι οἱ μύθοι οἱ ὁποῖοι ἔφτασαν μέχρι τὴν σημερινὴ ἐποχή, ὄχι μμὲτὴν ἀρχική τους μορφὴ ἀλλὰ μὲ τὸν ὄμορφο ποιητικὸ μανδύα τὸν ὁποῖο τοὺς ὁ Ὅμηρος.
Μιλοῦμε βέβαια κάνοντας ὑποθέσεις οἱ ὁποῖες ἴσως κάποτε στὸ μέλλον φωτισθοῦν περισσότερο. Παραμύθια γιὰ βασιλόπουλα τὰ ὁποῖα κάνουν πολλὰ κατορθώματα πρὶν πάρουν γυναῖκα τους μία ὄμορφη καὶ ξακουστὴ βασιλοπούλα ὑπάρχουν καὶ ἀναφέρονται σὲ διάφορα μέρη τῆςἙΕλλάδας, πολλά.
Νὰ εἶναι κάποιο ἀπὸ αὐτὰ μακρινὸς ἀπόηχος τοῦ παραπάνω μύθου; Εἶναι μία πολὺ γοητευτικὴ ὑπόθεση, τὴνὁποία κάποιοι μποροῦν νὰ τὴν χαρακτηρίσουν ἐπιπόλαιη, μὴ ἐπιστημονικὴ καὶ πολὺ ἁπλοϊκή. Πειράζει ὅμως τάχα τόσο πολὺ νὰμὴν τὴν ἀπορρίπτουν μὲ μεγάλη εὐκολία κάποιοι; Μήπως δἐν ἔχουμε καὶ ἄλλους μύθους οἱ ὁποῖοι μετατοπίστηκαν ἀπὸ τοῦτο τὸν τόπο σὲ ἄλλες περιοχές;
Καὶ κάτι ἄλλο σχετικὸ γιὰ δημιουργία περισσότερου προβληματισμοῦ ἤ γιὰ νὰ μειωθοῦν, ἔστω νὰ ἀμβλυνθοῦν, οἱ ὅποιες διαφωνίες καὶ ἀμφισβητήσεις μπορεῖ νὰ διατυπωθοῦν καὶ τὸ ὁποῖο ἐμεῖς τὸ βρίσκουμε πολὺ σημαντικὸ καὶ νομίζουμε ὅτι ἐνισχύει τὶς ἀπόψεις τὶς ὁποῖες υποστηρίζουμε.
Συμφώνως μὲ ἕνα μῦθο, ὁ Πέργαμος, ὁ τρίτος γιὸς τοῦ Νεοπτολέμου καὶ τῆς Ἀνδρομάχης (οἱ ἄλλοι δύο ἦταν ὁ Μολοσςὸς καὶ ὁ Πίελος), ὅταν πέθανε ὁ Ἕλενος, ὁ ὁποῖος εἶχε παντρευτεῖ τὴν Ἀνδρομάχη μετὰ τὸν γάμο της μὲ τὸν Νεοπτόλεμο, πῆρε τὴν μητέρα του καὶ ἀποίκους καὶ πῆγε στὴν Μικρὰ Ἀσία ὅπου ἔχτισε μία πόλη τὴν ὁποία ὀνόμασε Πέργαμο. Ἡ πόλη Πέργαμος λεγόταν καὶ Ἀνδρομάχη ἀπ[ο τὸ ὄνομα τῆς μητέρας τοῦ ἱδρυτῆ της.
Ἔτσι δὲν ἀποκλείεται ὁ Ὅμηρος, βρίσκοντας νὰ ὑπάρχει στὶς μνῆμες τῶν ἀνθρώπων στὴν Μικρὰ Ἀσία ἡ Ἀνδρομάχη καὶ οἱ μύθοι ἀπὸ αὐτὴν, νὰ τὴν τοποθέτησε ἐκεῖ. Εἶναι γνωστόν, ἐξ ἄλλου ὅτι Περγαμηνοὶ τιμούσαν ἰδιαιτέρως τὴν Ἀνδρομάχη.[7]
[1] Πινακοθήκη, (Περιοδικό που εκδιδόταν στην Αθήνα), έτος ΚΒ, Τεύχος 262 -263 -264 (Δεκέμβριος 1922 – Ιανουάριος -Φεβρουάριος 1923), Τιμ. Αμπελάς, Το λουτρόν της Αφροδίτης, σελ. 53.
[2] Η Υποπλακίη Θήβη. Μία μετατόπιση θρύλων στον Όμηρο (Μόναχο , 1907).
[3] Έτος Γ”, τεύχος 4, (Αύγουστος 1924), σελ. 55 -56.
[4] Το ελεγείο δημοσιεύθηκε στο 1ο τεύχος της δεύτερης περιόδου του «Δελτίου» της Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού «Όθρυς» (Αλμυρός 1997, σελ. 88).
[5] Για το ίδιο θέμα μπορεί όποιος ενδιαφέρεται να ιδεί στο ΔΕΛΤΙΟ ΤΗΣ ΦΙΛΑΡΧΑΙΟΥ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΛΜΥΡΟΥ «ΟΘΡΥΣ», Περίοδος β, τεύχος 1, σελ. 86 – 92, Ιωάννης Ρ. Πανέρης, Εγκωμιαστικό Ελεγείο του H. v. Gartringen για την Εταιρεία μας. Η διαρκής ακτινοβολία της και η λειτουργική αυτογεφύρωσή της, (Υποσημείωση 12).
[6] Ηρόδοτος Ζ, 91..
[7] «Ἑλένου δὲ ὡς ἐτελεύτα Μολοσσῷ τῷ Πύρρου παραδόντος τὴν ἀρχήν, Κεστρῖνος μὲν σὺν τοῖς ἐθέλουσιν Ἠπειρωτῶν τὴν ὑπὲρ Θύαμιν ποταμὸν χώραν ἔσχε, Πέργαμος δὲ διαβὰς ἐς τὴν Ἀσίαν Ἄρειον δυναστεύοντα ἐν τῇ Τευθρανίᾳ κτείνει μονομαχήσαντα οἱ περὶ τῆς ἀρχῆς καὶ τῇ πόλει τὸ ὄνομα ἔδωκε τὸ νῦν ἀφ” αὐτοῦ καὶ Ἀνδρομάχης (ἠκολούθει γὰρ οἱ) καὶ νῦν ἐστιν ἡρῶον ἐν τῆ πόλει». (Αφού παρέδωσε την εξουσία ο Έλενος στον Μορφέα, τον γιο του Πύρρου, όταν πέθαινε, ο μεν Κεστρίνος με Ηπειρώτες εθελοντές, κατέλαβε την χώρα πέρα από τον Θύαμη ποταμό, και ο Πέργαμος πέρασε στην Ασία, και, σε μονομαχία για την εξουσία, σκότωσε τον Άρειο, τον ηγεμόνα της Τευθρανίας, και έδωσε ο Πέργαμος στην πόλη το τωρινό της όνομα από τον εαυτό του για την Ανδρομάχη, η οποία τον είχε ακολουθήσει, και τώρα υπάρχει ηρώο στην πόλη). (Παυσανίας, Ι, 11, 2.)