Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Μπελίτσι»
Ἡ νεολιθικὴ θέση, γνωστὴ μὲ τὴν ὀνομασία «Μπελίτσι», κηρύχθηκε ἀρχαιολογικὸς χῶρος μὲ διάταγμα ποὺ δημοσιεύθηκε στὸ ὑπ’ ἀριθ. 1922Β/ 25-10-1999 ΦΕΚ: «Κηρύσσουμε ὡς ἀρχαιολογικὸ χῶρο τὴ νεολιθικὴ μαγούλα, ἡ ὁποία ἐκτείνεται στὸ λόφο ποὺ εἶναι γνωστὸς μὲ τὸ ὄνομα «Μπελίτσι ἤ Νταλούκα» στὴ θέση «Καλύμματα», στὴ χ. θ. 0000 – 0,300 τοῦ ἐπαρχιακοῦ δρόμου πρὸς Φάρσαλα, δυτικὰ τῆς ἐθνικῆς ὁδοῦ καὶ ἐντὸς τῶν ὁρίων τοῦ Δήμου Ἀγχιάλου (Δημοτικὸ Διαμέρισμα Μικροθηβῶν), γιὰ τὴν καλύτερη προστασία τοῦ ἐκεῖ ἐντοπισθέντος προϊστορικοῦ οἰκισμοῦ Μέσης Νεολιθικῆς Περιόδου».
Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς ποὺ ἀναπτύχθηκε στὴ θέση αὐτή, καὶ τὸν ὁποῖο ὀνομάζουμε συμβατικὰ «Μπελίτσι», ἐντοπίσθηκε πάνω στὸ δρόμο Βόλου – Φαρσάλων, διακόσια περίπου μέτρα δυτικὰ ἀπὸ τὴν Ἐθνικὴ Ὁδὸ Ἀθηνῶν – Θεσσαλονίκης καὶ τὴν πολὺ γνωστὴ στὴν σύγχρονη ἐποχὴ διασταύρωση μὲ τὴν ὀνομασία «Κόμβος τῶν Μικροθηβῶν».
Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Μπελίτσι» παρουσιάζει καὶ αὐτός, στὰ βασικὰ χαρακτηριστικὰ του σημεῖα, τὴν πολὺ γνωστὴ καὶ συνηθισμένη μορφὴ ὅλων σχεδόν τῶν θεσσαλικῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν, τὴν μορφή, δηλαδή, τῆς «Μαγούλας».
Στὸν οἰκισμὸ ὅμως αὐτόν παρατηρεῖται κάτι ποὺ εἶναι ἐντελῶς ἰδιαίτερο χαρακτηριστικό. Ἡ συνολικὴ ἔκταση τῆς «νεολιθικῆς θέσης» «Μπελίτσι», ὅπως αὐτὴ προσδιορίζεται ἀπὸ τὸν χῶρο στὸν ὁποῖο βρέθηκαν διασκορπισμένα τὰ ἀρχαιολογικὰ της εὑρήματα, ὑπολογίστηκε σὲ εἴκοσι πέντε περίπου στρέμματα. Πρόκειται ἀσφαλῶς γιὰ μία ἐξαιρετικὴ καὶ μοναδικὴ περίπτωση. Ὡστόσο ἀπὸ τὴν συνολικὴ αὐτὴ ἔκταση τῶν εἰκοσιπέντε στρεμμάτων ἐρευνήθηκε ἀπὸ τὴν Ἐφορεία Ἀρχαιοτήτων Μαγνησίας μόνο μία ἔκταση 136 τ. μ., χωρίς ὡστόσο, καὶ στὴν ἔκταση αὐτή, νὰ φανεῖ κάπου τὸ φυσικὸ παρθένο ἔδαφος.
Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἀσφαλῶς καὶ ἀφήνει ἀναπάντητα πολλὰ ἐρωτηματικὰ γιὰ τὸ κατὰ πόσον ἀποκτήθηκαν ὅλα ἐκεῖνα τὰ δεδομένα ποὺ θὰ ἦταν ἱκανὰ νὰ δώσουν μία ἔγκυρη καὶ ἀσφαλὴ «εἰκόνα» τοῦ νεολιθικοῦ αὐτοῦ οἰκισμοῦ.
Πρέπει ἐπίσης νὰ ληφθεῖ ὑπόψη καὶ ἕνα ἄλλο δεδομένο ποὺ ἐνισχύει τὴν ἀμφιβολία κατὰ πόσον μποροῦμε νὰ ἔχουμε μία ἱκανοποιητικὴ ἀντίληψη τῆς πραγματικῆς εἰκόνας τοῦ νεολιθικοῦ αὐτοῦ οἰκισμοῦ. Ὅπως ἀναφέρθηκε καὶ στὴν περίπτωση τοῦ οἰκισμοῦ τῆς Ἀΐδινιώτικης Μαγούλας ἡ πεδιάδα τοῦ Ἁλμυροῦ σὲ ἀρκετὴ της ἔκταση καὶ σὲ κάποιο βάθος της εἶναι προσχωσιγενής ὥστε νὰ μὴν ὑπάρχει βεβαιότητα γιὰ τὸ ἐὰν ἔχουν ἐντοπισθεῖ ὅλοι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ ποὺ ἀναπτύχθηκαν σ’ αὐτή. Ἡ ἰδιαίτερη θέση τοῦ νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ «Μπελίτσι» συνηγορεῖ στὸ νὰ ἔχουν ἀλλοιωθεῖ, σὲ μικρὸ ἤ μεγάλο βαθμό, τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά του, ὥστε νὰ μὴν ὑπάρχει βεβαιότητα τοῦ ἐὰν καὶ κατὰ πόσον μποροῦμε νὰ σχηματίσουμε σαφὴ εἰκόνα του.
Κάτω ἀπὸ αὐτὲς τὶς προϋποθέσεις καὶ μὲ αὐτοὺς τοὺς ἐνδοιασμοὺς πρέπει νὰ ἐκτιμηθοῦν τὰ ὅσα προέκυψαν ἀπὸ τὴν ἔρευνα Ἀπὸ τὴν μελέτη τῶν εὑρημάτων αὐτῶν τῆς περιοχῆς τοῦ οἰκισμοῦ αὐτοῦ προέκυψε ὅτι ἡ ἵδρυση καὶ ἡ πρώτη ἐγκατάσταση στὸ «Μπελίτσι» ἔγινε σὲ κάποια ἐποχὴ μεταξὺ τοῦ τέλους τῆς Ἀρχαιότερης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, δηλαδὴ περίπου στὰ 6.500 ἔτη π.Χ. καὶ τῆς ἀρχῆς τῆς Μέσης Νεολιθικῆς , κάπου στὰ 5.900 ἔτη π. Χ.
Ἡ πλειονότητα, ὡστόσο, τῶν εὑρημάτων τοῦ οἰκισμοῦ «Μπελίτσι» ἀνήκει στὴ Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, κατὰ τὴν ὁποία ὁ οἰκισμὸς, ἀπὸ ὅσα διαφαίνονται, βρισκόταν σὲ πλήρη ἀνάπτυξη. Ὁ οἰκισμὸς«Μπελίτσι», ἀπὸ ὅσα δείχνουν τὰ σχετικὰ εὑρήματα, φαίνεται ὅτι συνέχισε νὰ κατοικεῖται καὶ κατὰ τὴν Νεότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, ἀπὸ τὰ 5.300 π.Χ. μέχρι τὰ 4.600 π. Χ., χωρὶς νὰ μπορεῖ νὰ ἐξακριβωθεῖ ἐὰν κατὰ τὰ δύο χιλιάδες αὐτὰ χρόνια, 6.500 – 4.600 π. Χ., ἡ κατοίκηση ἦταν συνεχὴς ἤ ἐὰν ὑπῆρξαν καὶ κάποια χρονικὰ διαστήματα ἐγκατάλειψής του.
Τὰ σπίτια καὶ τοῦ νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ «Μπελίτσι», ὅπως προκύπτει ἀπὸ μερικὰ εὑρήματα, ἤτοι κομμάτια ἄψητου πηλοῦ μὲ ἴχνη ἐπάνω τους ξύλων καὶ καλαμιῶν ἀλλὰ καὶ κάποιες πασαλότρυπες, ἦταν πασαλόπηκτα οἰκήματα μὲ ξύλινο σκελετὸ πάνω στὸν ὁποῖο πλέκονταν καλάμια καὶ κλαδιὰ τὰ ὁποῖα καλύπτονταν ἐσωτερικὰ καὶ ἐξωτερικὰ μὲ πηλό.
Ἡ κοινωνία τοῦ «Μπελιτσιοῦ» ἦταν μία κοινωνία ποὺ τὴν ἀποτελοῦσαν κυρίως γεωργοὶ καὶ κτηνοτρόφοι, ὅπως συνέβαινε μὲ τὴν πλειονότητα τῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν.
Κατὰ τὴν ἀνασκαφὴ τοῦ χώρου τοῦ οἰκισμοῦ βρέθηκαν καὶ ἀρκετὲς μυλόπετρες ἀλλὰ καὶ μεγάλη ποσότητα ἀπολεπισμένων ἐργαλείων μὲ στίλβωση στὴν κόψη τους. Αὐτὰ εἶναι ὁπωσδήποτε ἀποδεικτικὰ ποὺ βεβαιώνουν ὅτι στὸν οἰκισμὸ ἐκτελοῦνταν καὶ οἰκοτεχνικὲς ἐργασίες, ὅπως π. χ. τὸ ἄλεσμα δημητριακῶν σὲ χειροκίνητες μυλόπετρες γιὰ τὴν ἱκανοποίηση τῶν διατροφικῶν ἀναγκῶν τῆς οἰκογένειας.
Στὸν οἰκιστικὸ χῶρο τοῦ «Μπελιτσιοῦ» βρέθηκαν ἐπίσης καὶ ὀστὰ ἐξημερωμένων θηλαστικῶν ζώων, ὅπως αἰγοπροβάτων, βοοειδῶν καὶ χοίρων, ποὺ ἀποτελοῦν σαφεῖς ἐνδείξεις ὅτι οἱ κάτοικοι τοῦ οἰκισμοῦ ἀσχολοῦνταν καὶ μὲ κτηνοτροφικὲς δραστηριότητες.
Στὶς ἐνδείξεις τῶν διατροφικῶν συνηθειῶν τῶν κατοίκων περιλαμβάνονταν καὶ θαλασσινὰ ὄστρεα, γεγονὸς ποὺ σημαίνει ὅτι οἱ κάτοικοι τοῦ Μπελιτσιοῦ ἔρχονταν σὲ ἐπαφὴ μὲ τὴ θάλασσα καὶ ἀσχολοῦνταν καὶ μὲ ἁλιευτικὲς ἐργασίες.
Κάποια ἀπὸ τὰ θαλασσινὰ ὄστρεα εἶχαν κατάλληλα ἐπεξεργασθεῖ καὶ εἶχαν τρυπηθεῖ μὲ τρόπο ποὺ ὑποδείκνυαν μὲ σαφήνεια ὅτι τὰ κελύφη τους χρησιμοποιοῦνταν καὶ γιὰ τὴν κατασκευὴ κοσμημάτων.
Τὰ ἐργαλεῖα ποὺ βρέθηκαν ἦταν λίθινα, ὅπως μυλόπετρες, λειασμένες ἀξίνες καὶ πελέκεις καὶ ἀπολεπισμένα ἐργαλεῖα ἀπὸ πυριτόλιθο καὶ ὀψιανό. Βρέθηκαν καὶ πολλὰ ἀντικείμενα πήλινα.
Ἡ εὕρεση κάποιων ἐργαλείων καμωμένων ἀπὸ ὑλικὰ ποὺ δὲν ὑπῆρχαν στὴν περιοχή, ὅπως ὁ πυριτόλιθος καὶ ὁ ὀψιανός, θεωρεῖται ὡς σαφής ἔνδειξη ὅτι οἱ κάτοικοι τοῦ οἰκισμοῦ εἶχαν ἐπαφὲς καὶ ἐμπορικὲς σχέσεις, μέσω θαλάσσιων καὶ χερσαίων διαδρομῶν, καὶ μὲ ἄλλες κοινότητες.
Ἀπὸ τὴν ἐξέταση τῶν ἐργαλείων αὐτῶν ἔγινε φανερὸ ὅτι ὁ μὲν πυριτόλιθος εἰσαγόταν ἀκατέργαστος καὶ τὰ ἐργαλεῖα ἀπὸ πυριτόλιθο κατασκευάζονταν ἀπὸ ντόπιους τεχνίτες ἐνῶ τὰ ἐργαλεῖα ἀπὸ ὀψιανὸ φαίνεται ὅτι μᾶλλον εἰσάγονταν ἕτοιμα. Ἀπὸ ὅσες ἐνδείξεις εἶναι δυνατόν νὰ συναχθοῦν ἀπὸ τὰ εὑρήματα φαίνεται ὅτι στὸ «Μπελίτσι» δὲν ὑπῆρχαν εἰδικοὶ ἐγχώριοι τεχνίτες ἐπεξεργασίας τοῦ ὀψιανοῦ, ἴσως γιατὶ οἱ συγκεκριμένες ἀνάγκες δὲν ἦταν πολὺ μεγάλες.
Μεταξὺ τῶν ὑπολειμμάτων τοῦ οἰκισμοῦ βρέθηκαν καὶ κάποια ἀντικείμενα καμωμένα ἀπὸ χαλαζία. Ὁ χαλαζίας, ὡστόσο, εἶναι ἕνα ὑλικὸ τὸ ὁποῖο βρίσκεται στὴν περιοχή. Ἔτσι χρησιμοποιήθηκε γιὰ τὴν κατασκευὴ ἐργαλείων ἀλλὰ ἀκόμη καὶ ὡς τριμμένο πρόσθετο υλικὸ στὸν πηλὸ γιὰ τὴν κατασκευὴ καλύτερης ποιότητας ἀγγείων. Ἀπὸ τὴν ἀρχαιολογικὴ ἔρευνα καὶ τὴν ἐξέταση τῶν ἐργαλείων ἔγινε φανερὸ ὅτι ὅλα τὰ ἐργαλεῖα ἀπὸ χαλαζία κατασκευάζονταν ἐντὸς τῆς κοινότητας.
Τὰ πήλινα ἀγγεῖα τοῦ νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ «Μπελίτσι», τὰ περισσότερα ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἦταν εἴδη ἁπλῆς καθημερινῆς ἀδιακόσμητης κεραμικῆς, χρονολογήθηκαν στὴ Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ. Πρόκειται γιὰ χειροποίητα, ἀδιακόσμητα στὴν πλειοψηφία τους, σκεύη. Μόνο ἕνα ποσοστό, 10% περίπου, τῶν πηλινων ἀγγείων εἶχαν κάποια διακόσμηση ἔγχρωμη ἤ ἐγχάρακτη.
Βρέθηκαν ἐπίσης καὶ πολλὰ πήλινα εἰδώλια τῆς Μέσης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς. Τὰ εἰδώλια αὐτά, στὴν μεγαλύτερη ἀναλογία τους, εἰκονίζουν ἀνθρώπινες φιγοῦρες ἀλλὰ καὶ ζῶα. Σὲ μερικὰ ἀνθρωπόμορφα εἰδώλια τονίζονται ἰδιαίτερα κάποια ἀνατομικὰ χαρακτηριστικά, ὅπως μαλλιά, μύτη, χέρια, πόδια, στῆθος, ὀμφαλός, ἐφηβαῖο.
Στὸν οἰκιστικὸ χῶρο τοῦ «Μπελιτσιοῦ» βρέθηκαν ἀκόμη ἐργαλεῖα ἐπεξεργασίας μαλλιοῦ καὶ κατασκευῆς ὑφασμάτων καὶ ἐνδυμάτων, ὅπως πήλινα πηνία καὶ σφονδύλια τὰ ὁποῖα ἀσφαλῶς ὑποδεικνύουν τὴν ἀσχολία τῶν κατοίκων καὶ μὲ ὑφαντικὲς ἐργασίες.
Ὅλα τὰ παραπάνω συνεξεταζόμενα μᾶς δίνουν μία καλὴ εἰκόνα τῆς καθημερινότητας τῆς ζωῆς τῶν κατοίκων ἑνὸς ἀγροκτηνοτροφικοῦ χωριοῦ, ἀντιπροσωπευτικοῦ τῆς νεολιθικῆς ταυτότητας τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ.