Ἡ ἵδρυση καὶ ἡ ἐγκατάλειψη τῆς Ἑλληνιστικῆς ἤ Νέας Ἅλου
α. Ὁ ἄγνωστος ἱδρυτὴς τῆς πόλης
Στὸ σημεῖο αὐτὸ θὰ παρεμβάλουμε ἕνα ζήτημα τὸ ὁποῖο δημιουργεῖται καὶ προβάλλεται ἔντονα στὴν ἔρευνα, μελέτη καὶ καταγραφὴ τῆς τοπικῆς ἱστορίας τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ.
Πρόκειται γιὰ τὸ θέμα τῆς ταυτότητας, τῆς ἵδρυσης καὶ τῆς ἱστορίας τῆς πόλης «Νέα Ἅλος», ὅπως συνηθίζεται νὰ ὀνομάζεται ἡ πόλη, τὰ ἐρείπα τῆς ὁποίας εὑρίσκονται κοντὰ στὴν σημερινὴ θέση «Κεφάλωση» τοῦ Ἁλμυροῦ.
Εἶναι ἡ Ἅλος ἡ ὁποία χτίστηκε, ὑπῆρξε καὶ δραστηριοποιήθηκε κατὰ τὴν Ἑλληνιστικὴ Ἐποχὴ καὶ γι’ αὐτὸ στὴν σύγχρονη βιβλιογραφία συνηθίζεται νὰ καλεῖται, ἐκτὸς ἀπὸ «Νέα Ἅλος» καὶ «Ἑλληνιστικὴ Ἅλος».
Θεωροῦμε ἀπαραίτητες τὶς διευκρινίσεις αὐτὲς γιὰ νὰ διαχωρίσουμε τὴν πόλη αὐτὴ ἀπὸ τὴν «ἀρχαία» Ἅλο, τὴν Ἅλο τῶν Κλασικῶν Χρόνων, ἡ ὁποία βρισκόταν, λίγο βορειοανατολικότερα ἀπὸ τὴν «Νέα Ἅλο», στὴν θέση «Πλατανιώτικη Μαγούλα», συμφώνως μὲ τὰ ἀρχικὰ συμπεράσματα τῶν ἀρχαιολογικῶν έρευνῶν οϊ ὁποῖες διενεργοῦνται στὴν περιοχή καὶ μὲ ὅλες τὶς ὑπάρχουσες ἀρχαιολογικὲς ἐνδείξεις καὶ τὶς διατυπωμένες ἀπόψεις.
Ἡ «Νέα Ἅλος» ἤ «Ἑλληνιστικὴ Ἅλος» εἶναι στὴν ἐποχή μας τὸ μεγαλύτερο καὶ καλύτερα διατηρημένο ἱστορικὸ καὶ ἀρχαιολογικὸ μνημεῖο ὁλόκληρης τῆς Ἀχαΐας Φθιώτιδας, ἰδίως τῆς Ἑλληνιστικῆς Ἐποχῆς.
Τὸ θέμα τῆς ἵδρυσης καὶ τῆς ταυτότητας τῆς πόλης αὐτῆς τὸ θεωροῦμε πολὺ σημαντικὸ γιατί, παρ’ ὅλη τὴν τόσο καταφανῆ λαμπρότητα τῶν ὑπολειμμάτων της, εἶναι ἀξιοπερίεργο ὅτι δὲν ἀναφέρεται ἀπὸ κανέναν ἀρχαῖο συγγραφέα.
Ἔτσι οἱ ὅποιες ἱστορικὲς πληροφορίες γιὰ τὴν ἵδρυση, τὴν ὕπαρξη καὶ τὴν ταυτότητὰ της, τὰ ὅποια συμπεράσματα ἤ καὶ ἀπόψεις καὶ γνῶμες μπορεῖ νὰ διατυπωθοῦν γι’ αὐτὴν πρέπει νὰ συναχθοῦν μόνο ἀπὸ τὰ δεδομένα τῶν ἀρχαιολογικῶν ἐπιφανειακῶν καὶ ἀνασκαφικῶν ἐρευνῶν καὶ ἀπὸ κάποιες ἄλλες ἀναφορὲς ἀρχαίων συγγραφέων οἱ ὁποῖες μπορεῖ νὰ συσχετισθοῦν μὲ τὸ θέμα αὐτό.
Τὸ ἔτος 302 π. Χ. θεωρεῖται, σύμφωνα μὲ ὅλες τὶς ἀρχαιολογικὲς ἐνδείξεις καὶ τὰ ἀνασκαφικὰ εὑρήματα καὶ δεδομένα, ὡς τὸ ἔτος κατὰ τὸ ὁποῖο ἱδρύθηκε, ἤ πρέπει νὰ ἱδρύθηκε, ἡ «Νέα Ἅλος», ἡ Ἅλος, δηλαδή, τῶν ἑλληνιστικῶν χρόνων, τὰ λαμπρὰ τείχη τῆς ὁποίας εἶναι καταφανῶς ὁρατὰ μέχρι σήμερα στὴν τοποθεσία «Κεφάλωση» τοῦ Ἁλμυροῦ. Στὴν ἴδια, περίπου, χρονολογία συνηγοροῦν καὶ οἱ γενικότερες ἱστορικὲς συνθῆκες καὶ καταστάσεις οἱ ὁποῖες ἐπικρατοῦσαν στὴν περιοχὴ αὐτὴ καὶ πρέπει νὰ συσχετισθοῦν.
Ἱστορική, ὡστόσο, καὶ βεβαιωμένη μαρτυρία ἤ καταγραφή, ἤ, ἔστω, κάποια ἀναμφισβήτητη ἐπιγραφικὴ ἔνδειξη γιὰ τὸ ἀκριβὲς ἔτος τῆς ἵδρυσης τῆς πόλης καὶ τὸν ἱδρυτὴ ἤ τοὺς ἱδρυτὲς της δὲν ἔχει βρεθεῖ μέχρι τώρα. Καὶ εἶναι ἀξιοπερίεργο τὸ γεγονός, ὅπως προαναφέραμε, νὰ μὴν ὑπάρχει καὶ ἡ παραμικρότερη ἀναφορὰ στοὺς ἱστοριογράφους, οἱ ὁποῖοι ἀναφέρονται στὰ γεγονότα τῆς ἐποχῆς αὐτῆς, γιὰ ἕνα τόσο περίλαμπρο ἱστορικὸ μνημεῖο.
Ὡστόσο, παρὰ τὴν πολὺ αἰνιγματικὴ αὐτὴ ἀποσιώπηση ἤ σιωπὴ τῶν ἱστορικῶν πηγῶν, ἔχουμε σήμερα στὴν διάθεσὴ μας ἕνα πλῆθος σαφῶν καὶ ἄκρως ἐνδιαφερόντων στοιχείων καὶ πληροφοριῶν γιὰ τὴν πόλη αὐτή.
Γνωρίζουμε, χάρη στὰ πολλὰ καὶ ἐμφανῆ ἀρχαιολογικὰ κατάλοιπὰ της, λεπτομέρειες γιὰ τὴν ὅλη δομὴ τῆς πόλης, τὴν ρυμοτομία της, τὴν κατασκευὴ τῶν σπιτιῶν, τὰ νομίσματὰ της, τὰ ἐπαγγέλματα τῶν κατοίκων της, τὰ ὀνόματα ἀρχόντων καὶ ἄλλων ἀξιωματούχων ἀλλὰ καὶ ἁπλῶν πολιτῶν, ἀκόμα καὶ ὀνόματα δούλων αὐτῆς τῆς Ἅλου, τῆς Ἑλληνιστικῆς Ἐποχῆς.
Ὅλος αὐτὸς ὁ ὄγκος τῶν πληροφοριῶν ἔχει γίνει γνωστὸς ἀπὸ τὶς πολλὲς καὶ σημαντικὲς συστηματικὲς ἀνασκαφικὲς καὶ ἐπιφανειακὲς ἀρχαιολογικὲς ἔρευνες καὶ μελέτες οἰ ὁποῖες ἔχουν πραγματοποιηθεῖ στὸν χῶρο της. Τὰ δεδομένα ὅλων τῶν ἀρχαιολογικῶν αὐτῶν ἐρευνῶν εἶναι ἀρκετὰ σαφῆ καὶ εἶναι γενικῶς δεκτὰ καὶ εὔκολα ἑρμηνεύσιμα, χωρὶς νὰ δημιουργοῦνται σοβαρὲς διαφωνίες μεταξὺ τῶν διαφόρων μελετητῶν τόσο γιὰ τὴν ταυτότητὰ τους καὶ τὴν χρνολογική τους κατάταξη ὅσο καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία τους.
Ἔτσι, τοὐλάχιστον ὡς πρὸς τὰ βασικὰ στοιχεῖα τῆς ταυτότητάς της, ἡ πόλη αὐτή, ἡ «Νέα Ἅλος», ἡ Ἅλος τῶν ἑλληνιστικῶν χρόνων, εἶναι ἀρκετὰ γνωστή.
Τὸ ἐρώτημα, ὡστόσο, τὸ ὁποῖο δὲν ἔχει ἀπαντηθεῖ μὲ πειστικότητα, κατὰ τὴν προσωπική μας, τοὐλάχιστον, ἄποψη, ἀκριβῶς καὶ μόνο ἐπειδὴ δὲν ἔχουν βρεθεῖ ἀναμφισβήτητα ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα τὰ ὁποῖα νὰ δίνουν ἀναντιρρήτως καὶ καθολικῶς ἀποδεκτὴ καὶ τεκμηριωμένη ἀπάντηση, εἶναι τὸ ποιὸς εἶναι ὁ ἱδρυτὴς τῆς πόλης αὐτῆς. Ποιὸς ἤ ποιοὶ ἵδρυσαν τὴν «Νέα Ἅλο», ποιὸς εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος πρωτοστάτησε καὶ ἀποφάσισε τὴν ἵδρυση καὶ τὸ χτίσιμο αὐτῆς τῆς πόλης στὴν συγκεκριμένη θέση ἀλλὰ καὶ πότε ἀκριβῶς χτίστηκε αὐτὴ ἡ πόλη, γιὰ πόσο καιρὸ ἦταν μία ἐνεργὴ πόλη καὶ πότε ἐγκαταλείφθηκε ἀπὸ τοὺς κατοίκους της.
Πρωταρχικῶς εἶναι ὁλοφάνερο καὶ θεωρεῖται θέμα ἐκτὸς κάθε ἀμφιβολίας καὶ ἀντίρρησης ὅτι ἡ «Νέα Ἅλος», ἡ πόλη τῆς ὁποίας τὰ ἐρείπια ὑπάρχουν μέχρι σήμερα καὶ εἶναι ὁρατὰ στὴν θέση «Κεφάλωση» τοῦ Ἁλμυροῦ, δὲν χτίστηκε μὲ τὸν συνηθισμένο τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο χτίζονται καὶ ἀρχίζουν νὰ ὑπάρχουν οἱ διάφορες πολλὲς ἄλλες πόλεις ἤ χωριά. Τα ἀρχαιολογικὰ δεδομένα δείχνουν μὲ σαφήνεια, ὅτι ἡ πόλη αὐτή, δὲν χτίστηκε, δὲν δημιουργήθηκε σταδιακῶς μὲ ἀτομικὲς καὶ ἐθελοντικὲς προσελεύσεις καὶ περιοδικὲς ἐγκαταστάσεις κάποιων ἀνθρώπων σὲ ἕνα μέρος τὸ ὁποῖο τὸ θεωροῦσαν κατάλληλο γιὰ ἐγκατοίκηση καὶ μόνιμη ἐγκατάσταση, ὅπως συνήθως συμβαίνει μὲ ὅλες τὶς πόλεις καὶ τὰ χωριά.
Ἡ «Νέα Ἅλος» χτίστηκε ὁλόκληρη τὴν ἴδια ἐποχὴ ὅλη μαζὶ καὶ προφανέστατα ὕστερα ἀπὸ ἀπόφαση κάποιου ἰσχυροῦ παράγοντα ὁ ὁποῖος μποροῦσε νὰ πάρει μία τέτοια ἀπόφαση. Ἱδρύθηκε καὶ χτίστηκε ὕστερα ἀπὸ ἀπόφαση κάποιου ἄρχοντα προκειμένου νὰ γίνει σ’ αὐτή, μᾶλλον ἀναγκαστικῶς, ἡ ἐγκατοίκηση κάποιων ἀνθρώπων, γιατὶ αὐτὸ ἐπέβαλαν οἱ καιρικὲς περιστάσεις καὶ τὰ ἱστορικὰ γεγονότα.
Γιὰ τὴν πόλη τῆς «Νέας Ἅλου» ὑπάρχει καὶ μία ἄλλη πρωτοτυπία. Ἐνῶ συνήθως, σὲ πάμπολλες περιπτώσεις, ἄν ὄχι σὲ ὅλες, ὑπάρχει ἀρχικὰ ἡ πόλη, ὑπάρχουν πρῶτα τὰ κτίσματα καὶ τὰ ἄλλα οἰκήματα καὶ οἱ ἰδιωτικὲς κατοικίες, καὶ σὲ κάποιο κατοπινότερο στάδιο ἀποφασίζεται ἡ περιτείχισὴ της γιὰ τὴν ἀσφάλεια τῶν κατοίκων της, στὴν συγκεκριμένη περίπτωση εἶναι φανερὸ ὅτι ἔχει συμβεῖ τὸ ἀντίθετο. Γίνεται φανερὸ ὅτι πρῶτα χτίστηκαν τὰ ἰσχυρὰ ἐξωτερικὰ τείχη τὰ ὁποῖα θὰ προστάτευαν τὴν πόλη καὶ κατόπιν (ἤ, ἔστω, ταυτοχρόνως) ἄρχισαν νὰ χτίζονται οἱ ἰδιωτικὲς κατοικίες.
Καὶ ἐάν αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ ἀποδειχθεῖ μὲ σαφῆ ἀποδεικτικὰ στοιχεῖα ἀλλὰ μόνο ὡς λογικὴ ὑπόθεση, θεωρεῖται βέβαιο ὅτι ὁπωσδήποτε ἡ βασικότερη καὶ οὐσιαστικότερη μέριμνα στὴν ἵδρυση τῆς πόλης αὐτῆς ἦταν ἡ ἐκ τῶν προτέρων, πολὺ φροντισμένη καὶ ἐπιμελημένη, ἀσφαλὴς περιτείχισή της καὶ δευτερεύουσα μέριμνα, λιγότερο φροντισμένη καὶ ἐπιμελημένη, ἡ ἀνέγερση τῶν ἰδιωτικῶν κατοικιῶν.
Ἡ ἀνέγερση μάλιστα τῶν ἰδιωτικῶν κατοικιῶν δὲν φαίνεται νὰ ἦταν ἔργο ἀποκλειστικῶς τῆς ἀτομικῆς πρωτοβουλίας καὶ ἐνεργειῶν τοῦ ἰδιοκτήτου. Ὑπῆρχαν προδιαγραφὲς καὶ δεδομένα τὰ ὁποῖα ἦταν «ἄνωθεν» καθορισμένα καὶ τὰ ὁποῖα ἦταν ὑποχρεωμένοι νὰ ἀκολουθήσουν οἱ ἰδιοκτῆτες.
Τὰ σπίτια τῆς «Νέας Ἅλου» ἦταν ὅλα σχεδόν ὁμοιόμορφα. Σὲ ἐλάχιστες περιπτώσεις καὶ σὲ μικρὲς λεπτομέρειες καὶ μόνο στὴν ἐσωτερικὴ διαρρύθμιση τοῦ σπιτιοῦ του φαίνεται ὅτι μποροῦσε ὁ ἔνοικος νὰ ἔχει κάποια πρωτοβουλία.
Ἀπὸ τὴν ὅλη δομὴ τῆς πόλης τῆς «Νέας Ἅλου» εἶναι ὁλοφάνερο καὶ γίνεται καθολικῶς καὶ ἀναντιρήτως ἀποδεκτό, ὅτι τὸ χτίσιμὸ της, ἡ ἵδρυσὴ της σωστότερα, δὲν ἔγινε ἀπὸ κάποιους ἀνθρώπους, ἀπὸ ἕνα σύνολο ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι ἀποφάσισαν μὲ δικὴ τους πρωτοβουλία καὶ θέληση νὰ κατοικήσουν σ’ ἕνα μέρος τὸ ὁποῖο ἐπέλεξαν, τὸ ὁποὶο διάλεξαν αὐτοὶ οἱ ἴδιοι. Ἡ ἵδρυση τῆς «Νέας Ἅλου» ἦταν ἀπόφαση ἑνὸς κυρίαρχου καὶ δυναμικοῦ ἡγέτου, στὴν ὁποία ἀπόφαση, οἱ περισσότεροι, τοὐλάχιστον ἀπὸ τοὺς πρώτους, τοὺς ἀρχικοὺς κατοίκους της ὑποχρεώθηκαν ἤ ἐξαναγκάστηκαν νὰ ὑπακούσουν καὶ νὰ ἐγκατασταθοῦν στὸ μέρος αὐτό.
Ἡ ἵδρυση τῆς Νέας Ἅλου ἔγινε γιὰ κάποιους λόγους παρόμοιους μὲ τοὺς λόγους γιὰ τοὺς ὁποίους χτίστηκαν στὴν σύγχρονη ἐποχὴ ἡ Εὐξεινούπολη καὶ ἡ Νέα Ἀγχίαλος (γιὰ νὰ περιορισθοῦμε μόνο σὲ τοπικὸ ἐπίπεδο) ἤ καὶ ἄλλοι προσφυγικοὶ οἰκισμοὶ στὴν Ἑλλάδα.
Για τὸν λόγο αὐτὸν ἀκριβῶς καὶ ὅλα τὰ σπίτια τῆς «Νέας Ἅλου» ἦταν σχεδὸν ὁμοιόμορφα, ὅπως συνήθως γίνεται σὲ περιπτώσεις ἵδρυσης παρόμοιων προσφυγικῶν συνοικισμῶν. Ἡ διαφορὰ μεταξὺ τῶν δύο περιπτώσεων, τῆς ἵδρυσης τῆς «Εὐξεινούπολης» καὶ τῆς «Νέας Ἀγχιάλου» καὶ τῆς ἵδρυσης τῆς «Νέας Ἅλου», ἔγκειται στὸ ὅτι στὴν πρώτη περίπτωση, τῆς Εὐξεινούπολης καὶ τῆς Νέας Ἀγχιάλου, ἡ ἵδρυσὴ τους ἔγινε γιὰ νὰ στεγασθοῦν κάποιοι ἄστεγοι, κάποιοι οἱ ὁποῖοι ἐκδιώχθηκαν βιαίως ἀπὸ τὶς πατρίδες τους καὶ ἀναζητοῦσαν ἔνα μέρος νὰ μείνουν, ἐπρὀκειτο γιὰ στέγαση ἀστέγων ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι ἐκδιώχτηκαν ἀπὸ τὰ σπίτια τους ἀπὸ ἄλλους, ἐνῶ στὴν δεύτερη περίπτωση, ἡ ἵδρυση τῆς Νέας Ἅλου ἔγινε γιὰ τὴν βίαιη καὶ ἀναγκαστικὴ μεταστέγαση, παρὰ τὴν θέλησή των, καλῶς στεγασμένων μέχρι τότε ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι δὲν εἶχαν κανένα δικὸ τους ἀτομικὸ λόγο νὰ ἐγκαταλείψουν τὰ σπίτια τους.
Θεωρεῖται βέβαιο ὅτι ἡ «Νέα Ἅλος» χτίστηκε γιὰ νὰ στεγασθοῦν, συγκεντρωμένοι σὲ ἕνα μέρος, κάποιοι ἄνθρωποι γιατὶ ἔτσι ἐξυπηρετοῦνταν τὰ στρατιωτικὰ σχέδια καὶ οἱ ἐπιδιώξεις κάποιων ἰσχυρῶν καὶ κυρίαρχων παραγόντων. Θυμίζει ἡ περίπτωση αὐτὴ τὴν ἐκκένωση τῶν χωριῶν τῆς ἑλληνικῆς ὑπαίθρου καὶ τὴν ὑποχρεωτικὴ συνοίκηση τῶν κατοίκων τους σὲ ἀστικὰ κέντρα κατὰ τὸν ἑλληνικὸ ἐμφύλιο πόλεμο τοῦ 1948 -1949.
Ὅπως ἔγινε φανερό, ἀπὸ ὅσα ἀναφέρθηκαν στὸ προηγούμενο κεφάλαιο, δύο ἦταν οἱ κύριοι συντελεστὲς καὶ οἱ πρωταγωνιστὲς τῶν πολιτικῶν καὶ τῶν στρατιωτικῶν γεγονότων στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, καὶ πιὸ συγκεκριμένα στὴν ἰδιαίτερη περιοχὴ τῆς «Νέας Ἅλου», τὴν ἐποχή τοῦ 302 π. Χ., τὸ ἔτος τῆς πιθανῆς ἵδρυσης τῆς πόλης αὐτῆς.
Δύο στρατηγοὶ πρωταγωνιστοῦσαν στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ καὶ εἰδικῶς στὸ χῶρο ὅπου χτίστηκε ἡ «Νέα Ἅλος», στὸ «Κρόκιον Πεδίον», στὴν σημερινὴ θέση «Κεφάλωση», στὶς ὄχθες τοῦ ἀρχαίου ἱεροῦ ποταμοῦ «Ἄμφρυσος». Οἱ δύο αὐτοὶ πρωταγωνιστὲς, ὅπως ἀποδεικνύεται ἀπὸ ὅσα ἀνφέρθηκαν παραπάνω, ἦταν οἱ μακεδόνες στρατηγοὶ Κάσσανδρος καὶ Δημήτριος Πολιορκητής.
Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ εὔκολα συμπεραίνεται καὶ πρέπει νὰ θεωρεῖται ἀναμφισβήτητο ὅτι ὁ ἕνας ἐκ τῶν δύο αὐτῶν εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἀποφάσισε καὶ πραγματοποίησε τὸ χτίσιμο αὐτῆς τῆς πόλης, στὴν ὁποία συνοικίσθηκαν ἤ, μάλλον, ἀναγκάσθηκαν, ἄν δὲν ὑποχρεώθηκαν μὲ βίαιο τρόπο, νὰ συνοικισθοῦν ἄνθρωποι ἀπὸ διάφορα χωριά, χωρὶς τὴν θέλησὴ τους, ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι ξεσπιτώθηκαν βιαίως ἀπὸ τὴν βόλεψὴ τους τὴν ὁποίαν εἶχαν δημιουργήσει καὶ εἶχαν μέχρι τότε.
Οἱ ἀπόψεις οἱ ὁποῖες ἔχουν διατυπωθεῖ γιὰ τὸν «ἱδρυτὴ» τῆς «Νέας Ἅλου» ὑποστηρίζουν ἄλλες τὴν μία καὶ ἄλλες τὴν ἄλλη ἐκδοχή. Κάποιοι μελετητὲς θέλουν ἱδρυτὴ τῆς «Νέας Ἅλου» τὸν Κάσσανδρο καὶ κάποιοι ἄλλοι τὸν ἄλλο πρωταγωνιστὴ τῶν τότε γεγονότων, τὸν Δημήτριο Πολιορκητή.
Γραπτὴ μαρτυρία κάποιας ἱστορικῆς πηγῆς γιὰ τὸν ἱδρυτὴ της, ὡστόσο, ἡ ὁποία θὰ ἔδινε τὴν ἀπάντηση στὸ ἐρώτημα αὐτό, δὲν ὑπάρχει. Κανένας ἀρχαῖος ἱστορικὸς συγγραφέας δὲν ἔχει ἀφήσει κάποια μαρτυρία καὶ οὔτε ἀπὸ τὶς μέχρι τώρα ἀρχαιολογικὲς ἔρευνες καὶ ἀνασκαφὲς οἱ ὁποῖες πραγματοποιήθηκαν στὴν περιοχὴ προέκυψε κάποια σαφὴς ἀπόδειξη, ἤ ἔστω κάποια ἔνδειξη, γιὰ τὸ θέμα αὐτό.
Ἔτσι τὸ ὅποιο συμπέρασμα μπορεῖ νὰ ἐξαχθεῖ καὶ ἡ ὅποια ἄποψη μπορεῖ νὰ διατυπωθεῖ πρέπει νὰ στηριχθεῖ ἀποκλειστικῶς καὶ μόνο στὴν ἀνάλυση τῶν σχετικῶν ἱστορικῶν γεγονότων τῆς ἐποχῆς ἐκείνης καὶ στὴν ἀξιοποίηση τῶν ὅποιων ἀξιολογήσιμων δεδομένων ἔχουν προκύψει ἀπὸ τὶς σχετικὲς ἀρχαιολογικὲς ἔρευνες καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς θὰ προσπαθήσουμε νὰ κάνουμε στὴν συνέχεια.
β. Τὰ ἱστορικὰ δεδομένα
Λίγα χρόνια πρὶν τὸ ἔτος 302 π.Χ., κατὰ τὸ ὁποῖο πιθανολογεῖται ἡ ἵδρυση τῆς Νέας Ἅλου, ἀλλὰ καὶ ὑποδεικνύεται ἀπὸ τὰ εὑρήματα τῶν ἀρχαιολογικῶν ἐρευνῶν καὶ ἀνασκαφῶν, ἡ κατάσταση, στὸν κυρίως ἑλλαδικὸ χῶρο καὶ στὸν χῶρο τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καὶ τῆς ὑπόλοιπης ἔκτασης τῆς ἀπέραντης αὐτοκρατορίας τὴν ὁποία εἶχε δημιουργήσει ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος, χαρακτηρίζεται ἀπὸ τοὺς διαρκεῖς ἀγῶνες καὶ τὶς διαμάχες μεταξὺ τῶν διαφόρων στρατηγῶν τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου καὶ ἐπίδοξων διαδόχων του γιὰ τὴν διεκδίκηση μέρους τῆς ἐξουσίας καὶ τὴν διανομὴ τῆς τεράστιας αὐτοκρατορίας του.
Κατὰ τὸ ἔτος 307 π. Χ. στὸν κυρίως ἑλλαδικὸ χῶρο κυριαρχοῦσε ὁ μακεδόνας στρατηγὸς Κάσσανδρος. Μεγάλος καὶ δυναμικὸς ἀντίπαλός του στὴν ἐπικράτηση στὸν χῶρο αὐτόν ἦταν ὁ Δημήτριος Πολιορκητής.
Ὡστόσο, ἐνῶ ὁ Κάσσανδρος βρισκόταν αὐτοπροσώπως στὴν Ἑλλάδα, χωρὶς νὰ ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὸν κυρίως ἑλλαδικὸ χῶρο, ἀπερίσπαστος στὴν ἀποκλειστικὴ καὶ μόνη προσπάθειά του νὰ θέσει ὑπὸ τὸν ἔλεγχὸ του τὶς διάφορες ἑλληνικὲς πόλεις, ὁ Δημήτριος Πολιορκητής βρισκόταν ἀκόμη στήν Μικρὰ Ἀσία κοντὰ στὸν πατέρα του Ἀντίγονο, τὸν λεγόμενο Μονόφθαλμο, παίρνοντας μέρος στὶς ἐκεῖ διαμάχες καὶ συγκρούσεις, μεταξὺ τῶν ὑποψηφίων διαδόχων τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου γιὰ τὴν διανομὴ τοῦ βασιλείου του.
Ὁ Ἀντίγονος, ὡστόσο, παράλληλα μὲ τὶς ἐπιδιώξεις του στὸν χῶρο τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, εἶχε ἐντάξει στὰ σχέδιά του καὶ τὴν κυρίως Ἑλλάδα, ἔχοντας συνεργάτη καὶ πιστὸ καὶ ἀπόλυτα ὑπάκουο ἀκόλουθο τὸν γιό του Δημήτριο Πολιορκητή. Ἔτσι ὁ Ἀντίγονος, προκειμένου νὰ ἀντιμετωπίσει τὶς ἐνέργειες τοῦ Κασσάνδρου καὶ νὰ ἐμποδίσει τὴν κυριαρχία του στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο, ἔδωσε στὸν γιό του, Δημήτριο Πολιορκητὴ ἰσχυρότατα στρατεύματα καὶ ἀρκετὰ πλοῖα καὶ τὸν ἔστειλε στὴν Ἑλλάδα μὲ σκοπὸ νὰ «ἀπαλλάξει» τὶς ἑλληνικὲς πόλεις ἀπὸ τὴν κυριαρχία τοῦ Κασσάνδρου καὶ νὰ τὶς «ἐλευθερώσει» θέτοντάς τις ὑπὸ τὴν δική του κυριαρχία.
Ὁ Δημήτριος, προκειμένου νὰ ἐκτελέσει τὴν ἀποστολή του, ἔπλευσε ἀρχικῶς στὸ λιμάνι τοῦ Πειραιᾶ καὶ κυρίευσε τὴν πόλη στὴν ὁποία εἶχε προηγουμένως κυριαρχήσει ὁ Κάσσανδρος. Κατόπιν κατευθύνθηκε καὶ πολιόρκησε τὴν Ἀθήνα, τὴν ὁποία ἐπίσης κατεῖχε μέχρι τότε ὁ Κάσσανδρος. Μετὰ σύντομη πολιορκία κυρίευσε καὶ τὴν Ἀθήνα καὶ ἔπειτα ἀπὸ αὐτὸ ὁ Κάσσανδρος ὑποχρεώθηκε νὰ ἀποχωρήσει ἀπὸ τὴν Ἀττικὴ ὀπισθοχωρῶντας πρὸς τὴν βόρειο Ἑλλάδα.
Ἔγιναν καὶ μερικὲς ἄλλες συγκρούσεις μεταξὺ τοῦ Κασσάνδρου καὶ τοῦ Δημητρίου, γιὰ τὶς λεπτομέρειες τῶν ὁποίων δὲν θεωροῦμε σκόπιμη κάποια ἀναφορὰ στὴν ἐργασία αὐτή, οἱ ὁποῖες εἶχαν ὡς τελικὸ ἀποτέλεσμα καὶ πάλι τὴν ὑπερίσχυση τοῦ Δημητρίου Πολιορκητοῦ.
Στὶς Θερμοπύλες, ὅπου συγκρούστηκαν γιὰ ἄλλη μία φορὰ ὁ Δημήτριος καὶ ὁ Κάσσανδρος, ὑπερίσχυσε καὶ πάλι ὁ Δημήτριος. Ὁ Κάσσανδρος ὑποχώρησε ἀκόμη περισσότερο νότια καὶ κάπου γύρω στὸ 302 π. Χ. περιορίστηκε στὴ Θεσσαλία μὲ σκοπὸ νὰ τὴν κρατήσει ὑπὸ τὴν ἀπόλυτη κυριαρχία του, νὰ σταθεροποιήσει ἐκεῖ τὴν θέση του καὶ νὰ ἀμυνθεῖ δυναμικῶς ἐναντίον κάποιας νέας πιθανῆς ἐπιθέσεως τοῦ Δημητρίου.
Ὁ Δημήτριος Πολιορκητής, ἀφήνοντας ἀνενόχλητο τὸν Κάσσανδρο στὴν Θεσσαλία νὰ ἰσχυροποιεῖ τὴν θέση καὶ τὴν κυριαρχία του καὶ νὰ ἑτοιμάζει τὴν ἐκεῖ ἄμυνὰ του, συνέχισε τοὺς ἀγῶνες του πρὸς τὴ νότιο Ἑλλάδα γιὰ νὰ ἐπεκτείνει καὶ ἐξασφαλίσει τὴν προσωπικὴ του κυριαρχία καὶ στὰ μέρη ἐκεῖνα.
Τὸ ἔτος 304 π. Χ. βρίσκουμε τὸν Δημήτριο νὰ ἔχει φύγει ἀπὸ τὴν Ἀθήνα καὶ νὰ βρίσκεται στὴν νότιο Ἑλλάδα. Τὸ ἔτος 303 π.Χ., σύμφωνα μὲ τὶς ὑπάρχουσες ἱστορικὲς μαρτυρίες, «ἐλευθέρωσε» τὴν Σικυώνα καὶ παραχώρησε τὴν αὐτονομία στοὺς κατοίκους της. Προχωρῶντας ἔφθασε μέχρι τὴν Κόρινθο καὶ τὸν Ἰσθμό, ὅπου ἀνακηρύχθηκε, ἀπὸ τοὺς ἀντιπροσώπους τῶν πόλεων οἱ ὁποῖοι εἶχαν συγκεντρωθεῖ ἐκεῖ, «Ἡγεμὼν τῆς Ἑλλάδος».
Μετὰ τὴν νικηφόρο αὐτὴ πορεία του, ἔχοντας σταθεροποιήσει καὶ ἐπικυρώσει ἐπισήμως τὴν καθολικὴ σχεδὸν ἐπικυριαρχία του στὴν νότιο Ἑλλάδα, ὁ Δημήτριος ξεκίνησε γιὰ τὴν Θεσσαλία κατὰ τὸ ἔτος 302 π. Χ., προκειμένου νὰ συγκρουσθεῖ καὶ πάλι μὲ τὸν Κάσσανδρο καὶ νὰ ἐπεκτείνει τὴν κυριαρχία του καὶ στὸν θεσσαλικὸ χῶρο.
Ἔτσι στὰ 302 π. Χ. οἱ δύο ἀντίπαλοι, ὁ Κάσσανδρος καὶ ὁ Δημήτριος Πολιορκητής, βρίσκονταν στὴν Θεσσαλία καὶ πιὸ συγκεκριμένα στὴν εἴσοδὸ της ἀπὸ τὴν κατεύθυνση τῆς νότιας Ἑλλάδας, στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, τὴν τότε Ἀχαΐα Φθιώτιδα, ἔχοντας καὶ οἱ δύο συγκεντρωμένα γύρω τους ἰσχυρότατα στρατεύματα ὑπὸ τὴν ἐξουσία τους. Τὰ δύο ἀντίπαλα στρατεύματα ἦταν παραταγμένα τὸ ἕνα ἀπέναντι στὸ ἄλλο στὴν πεδιάδα τοῦ Ἁλμυροῦ, ἕτοιμα γιὰ τὴν μεγάλη σύγκρουση.
Ὡστόσο ἡ ἀναμενόμενη μεγάλη αὐτὴ σύγκρουση, ὅπως εἴδαμε καὶ πιὸ πάνω, τελικῶς, δὲν ἔγινε γιατὶ ὁ Δημήτριος ἀναγκάστηκε νὰ ἐγκαταλείψει καὶ πάλι τὴν περιοχὴ τῆς Θεσσαλίας καὶ νὰ φύγει βιαστικὰ γιὰ τὴν Μικρὰ Ἀσία, ὅπου τὸν κάλεσε ἐπειγόντως ὁ πατέρας του Ἀντίγονος νὰ τὸν βοηθήσει στὶς ἐκεῖ ἐπιχειρήσεις του.
Ἔτσι ὁ Δημήτριος, ἐνῶ ἦταν ἕτοιμος γιὰ τὴν μεγάλη σύγκρουση μὲ τὸν Κάσσανδρο, σταμάτησε τὶς ἐπιχειρήσεις του στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο καὶ ἀναχώρησε γιὰ τὴν Μικρὰ Ἀσία ἀφοῦ ὑπόγραψε συνθήκη εἰρήνης μὲ τὸν Κάσσανδρο, ἐνῶ ὁ Κάσσανδρος ἐξακολούθησε νὰ παραμένει στὴν Θεσσαλία ὀργανώνοντας τὴν ἄμυνά του.
Ἀπὸ τὴν παραπάνω συνοπτικὴ διήγηση τῶν γεγονότων διαφαίνεται ὅτι ὁ Δημήτριος ὁ Πολιορκητής γιὰ πολὺ λίγο χρόνο παρέμεινε στὴν πεδιάδα τοῦ Ἁλμυροῦ, ἐνῶ ὁ Κάσσανδρος βρισκόταν ἐκεῖ καὶ πρὶν ἀκόμη ἔρθει ὁ Δημήτριος καὶ συνέχισε τὴν παραμονή του στὸν ἴδιο χῶρο καὶ μετὰ τὴν ἀναχώρηση τοῦ Δημητρίου.
Ὡστόσο κατὰ τὴν ἐποχὴ αὐτή, τὴν ἐποχὴ τῆς ταυτόχρονης παραμονῆς τῶν δύο ἀντιπάλων στὸ «Κρόκιο Πεδίον» καὶ τῶν προετοιμασιῶν τους γιὰ κάποια ἀναμενόμενη σύγκρουσή τους, πρέπει, συμφώνως μὲ τὰ εὑρήματα τῶν ἐπιφανειακῶν καὶ ἀνασκαφικῶν ἀρχαιολογικῶν ἐρευνῶν ἀλλὰ καὶ τὶς διατυπωμένες ἀπόψεις, νὰ χτίστηκε ἡ «Νέα Ἅλος».
Μὲ βάση τὰ παραπάνω ἱστορικὰ γεγονότα θεωροῦμε πολὺ ἀνέφικτο καὶ ἴσως καὶ ἀνώφελο καὶ μάταιο, στὸ μικρὸ χρονικὸ διάστημα, κατὰ τὸ ὁποῖο ὁ Δημήτριος Πολιορκητὴς βρισκόταν στὴν πεδιάδα τοῦ Ἁλμυροῦ νὰ εἶχε πρωτοστατήσει στὴν ἵδρυση μιᾶς τόσο μεγάλης πόλης μὲ 2.500, περίπου, μέτρα ἰσχυρὴ περίβολο καὶ μὲ πολυάριθμους, 102 περίπου, ἰσχυρότατους πύργους.
Ἕνα τόσο μεγάλο ἔργο δὲν μπορεῖ νὰ γίνει σὲ ἐμπόλεμη περίοδο, ὅταν μάλιστα στὸν ἴδιο χῶρο ἦταν στρατοπεδευμένος ἕνας ἀντίπαλος πολυάριθος ἐχθρικὸς στρατός. Γιὰ τὴν ἀνέγερση μιᾶς τόσο μεγάλης πόλης ἀπαιτοῦνταν πολυάριθμα καὶ ποικίλα συνεργεῖα καὶ πολὺ ἐργατικὸ δυναμικὸ ἀλλὰ ταυτόχρονα καὶ μία ἤρεμη ἀτμόσφαιρα, χωρὶς τὴν ὕπαρξη καὶ διαρκὴ παρουσία μιᾶς ἀνὰ πᾶσα στιγμὴ ἐπαπειλούμενης ἐχρικῆς ἐπίθεσης. Ἕνα τόσο μεγάλο ἔργο δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ πραγματοποιηθεί ὅταν λίγο πιὸ πέρα καραδοκοῦσε ὁ ἀντίπαλος.
Κατὰ τὸ χρονικὸ διάστημα μάλιστα τῆς συνύπαρξης στὸν ἴδιο χῶρο τῶν δύο στρατηγῶν, Κασσάνδρου καὶ Δημητρίου, ἄν καὶ δὲν ἔγινε ποτέ ἡ ἀποφασιστικὴ σύγκρουση γιὰ τὴν ὁποία ἐτοιμάζονταν, γίνονταν μικροσυγκρούσεις καὶ μικροεπιχειρήσεις, ὅπως, π. χ., ἡ ἀπελευθέρωση τῶν Φερῶν γιὰ τὴν ὁποία ἔγινε σὲ προηγούμενες σελίδες σχετικὴ ἀναφορά.
Νομίζουμε ὅτι ἕνα τόσο μεγάλο ἔργο, ἡ ἀνέγερση μία πόλης τέτοιου μεγέθους, πραγματοποιεῖται μόνο χωρὶς τὴν ὕπαρξη ἐκεῖ ἑτοιμοπόλεμου ἐχθροῦ. Αὐτὸς ὁ ὁποῖος θὰ ἐπιχειροῦσε ἕνα τέτοιο ἔργο ἔπρεπε νὰ βρίσκεται μόνος του ἐκεῖ, ἀπαλλαγμένος ἀπὸ ἐξωτερικὲς ἀπειλὲς καὶ ἐνάντιες δυνάμεις.
Μόνος του στὴν περιοχὴ αὐτὴ δὲν βρέθηκε ποτέ του ὁ Δημήτριος Πολιορκητής. Ἀντίθετα ὁ Κάσσανδρος βρισκόταν στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, στὸ «Κρόκον Πεδίον» γιὰ ἀρκετὸ χρονικὸ διάστημα μόνος καὶ ἑπομένως μποροῦσε κατὰ τὸ χρονικὸ αὐτὸ διάστημα νὰ εἶναι ἀπερίσπαστος ἀπὸ ἐχθρικὴ παρουσία, νὰ ἐπιδοθεῖ σὲ ἕνα τέτοιο ἀμυντικοῦ χαρακτήρα ἔργο.
Ἐπὶ πλέον στὴν περιοχὴ στὴν ὁποία χτίστηκε ἡ ἑλληνιστικὴ Ἅλος, κυριαρχοῦσε καὶ ἦταν στρατοπεδευμένος ὁπωσδήποτε ὁ Δημήτριος, ἐνῶ ὁ Κάσσανδρος βρισκόταν στὴν ἀπέναντι πλευρά, στὴν περιοχὴ τῶν Φθιωτίδων Θηβῶν.
Ἐξ ἄλλου, ὅπως ἀναφέρθηκε, ὁ Κάσσανδρος εἶχε ἀρχίσει τὴν συγκέντρωση τῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς στὶς ὀχυρωμένες Φθιώτιδες Θῆβες, τὴν ὁποία δὲν πρόλαβε νὰ ὁλοκληρώσει γιατὶ ὑπολειπόταν ἀκόμη ἡ συγκέντρωση στὸν ἴδιο χῶρο τῶν κατοίκων τοῦ Δίου καὶ τοῦ Ὀρχομενοῦ. Τὴν σταμάτησε ἡ ἄφιξη τοῦ Δημητρίου Πολιορκητοῦ.
Συνεπίκουρη τῶν συλλογισμῶν μας αὐτῶν θεωροῦμε τὴν ἄποψη ὅτι ἡ ὅλη στρατιωτικὴ ἐπιχείρηση τοῦ Δημητρίου Πολιορκητοῦ εἶχε ἐπιθετικὴ μορφὴ καὶ γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ δὲν θὰ ἀποφάσιζε τὸ χτίσιμο μἰας τόσο ὀχυρῆς πόλης, ἡ ὁποία μόνο ἀμυντικοὺς σκοποὺς μποροῦσε νὰ ἐξυπηρετήσει. Ἀμυντικὲς προσπάθειες ἔκανε μόνο ὁ Κάσσανδρος, ὁ ὁποῖος ὅμως εἶχε τὴν ἀμυντικὴ του γραμμὴ στὰ ὅρια Φερῶν καὶ Φθιωτίδων Θηβῶν. Ἐπιτιθέμενος καὶ «πολιορκητὴς» ἦταν ὁ Δημήτριος. Ἕνας ἐπιτιθέμενος δὲν χτίζει ἀμυντικοὺς στρατῶνες. Ἡ «Νέα Ἅλος» ἦταν χῶρος κατάλληλος γιὰ ἄμυνα «πολιορκημένων»
Ἀλλὰ καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Διόδωρος Σικελιώτης, ὁ ὁποῖος περιγράφει μὲ λεπτομέρειες τὰ γεγονότα μεταξὺ τῶν δύο ἀντιπάλων, Κασσάνδρου καὶ Δημητρίου, κατὰ τὸ χρονικὸ διάστημα τῆς συνύπαρξής τους στὸ «Κρόκιο Πεδίο», δὲν ἀναφέρεται σὲ ἕνα τόσο σημαντικὸ γεγονός, ὅπως ἠ ἀνέγερση μιᾶς τόσο ἰσχυρῆς καὶ μεγάλης πόλης, πρέπει σοβαρῶς νὰ ληφθεῖ ὑπ’ ὄψη.
Ἔπειτα ἀπὸ τὴν παραπάνω συλλογιστικὴ καταλήγουμε στὴν ἄποψη ὅτι ἡ Νέα Ἅλος χτίστηκε ἀπὸ τὸν Κάσσανδρο, ἀλλά, ὁπωσδήποτε, μετὰ τὴν ἀναχώρηση τοῦ Δημητρίου τοῦ Πολιορκητῆ, κατὰ τὸ 302 μ. Χ, γιὰ τὴν Μικρὰ Ἀσία. Τότε μόνο ὑπῆρχε ὁ κατάλληλος χρόνος ἀλλὰ καὶ ἐπέβαλλε ἡ μελλοντικὴ καὶ ἀναμενόμενη προοπτικὴ τὼν ἐξελίξεων. Τότε μόνο μποροῦσε ὁ Κάσσανδρος, ὄντας μόνος του καὶ ἀνενόχλητος στὸν χῶρο αὐτόν, νὰ κατασκευάσει μὲ ὅλη του τὴν ἄνεση, χωρὶς νὰ εἶναι παροῦσα κάποια ἐχθρικὴ ἀπειλή, τὸν ἀμυντικὸ αὐτὸν στρατῶνα –πόλη, ἑτοιμάζοντας τὴν ἄμυνὰ του γιὰ κάποια ἀναμενόμενη μελλοντικὴ ἐπιθετικὴ ἐναντίον του ἐνέργεια. Θὰ ἦταν ἕνα προτεταγμένο ἰσχυρότατο φρούριο.
Ὁ κίνδυνος ἐπανόδου στὸν ἴδιο χῶρο τοῦ Δημητρίου, γιὰ τὴν συνέχιση τῶν προσπαθειῶν του, ἦταν πάντοτε ὁρατὸς καὶ ἀναμενόμενος. Μὲ τὴν ἀνέγερση τῆς Νέας Ἅλου ὁ Κάσσανδρος ἀποκτοῦσε μὶα νέα προωθημένη ἀμυντικὴ γραμμή, μία προφυλακή, σὲ ἐκεῖνο ἀκριβῶς τὸ σημεῖο τὸ ὁποῖο εἶχε προσπαθήσει, χωρὶς νὰ προφτάσει, νὰ ἀποδυναμώσει τὴν ἐπιθετικὴ δυνατότητα τοῦ ἀντιπάλου του.
Ἐκτὸς ἀπὸ τὶς παραπάνω σκέψεις πρέπει νὰ συνεκτιμήσουμε τὸ γεγονὸς ὅτι ἀμυντικοὺς σκοποὺς εἶχε μόνο ὁ Κάσσανδρος καὶ ὁπωσδήποτε ἀμυντικοὺς σκοποὺς ἐξυπηρετοῦσε ἡ δημιουργία τῆς Ἅλου καὶ μάλιστα στὴν εἴσοδο τῆς Θεσσαλίας, ἀκριβῶς ἐκεῖ ἀπὸ ὅπου περίμενε καὶ μποροῦσε νὰ ἔρθει ὁ Δημήτριος ὅταν θὰ ξαναερχόταν. Ὁ Δημήτριος Πολιορκητής πραγματοποιοῦσε μόνο ἐπιθετικοὺς ἀγῶνες. Πολιορκοῦσε καὶ ἐκπορθοῦσε πόλεις καὶ κάστρα γιὰ νὰ παραχωρήσει στοὺς κατοίκους τους ἐλευθερία.
Ὁ Δημήτριος Πολιορκητής ἀσκοῦσε ἐπιθετικὴ καὶ ἐπεκτατικὴ πολιτική. Κυριαρχοῦσε σχεδόν ὁλοκληρωτικῶς στὴ νότιο Ἑλλάδα, ὅπου εἶχε ἀνακηρυχθεῖ καὶ «Ἡγεμὼν τῆς Ἑλλάδος», καὶ στοὺς σκοπούς του περιλαμβανόταν ἡ ἐπέκταση τῆς κυριαρχίας του καὶ στὴν Βόρειο Ἑλλάδα. Ἦταν λογικὸ καὶ ἀναμενόμενο ὅτι σὲ μία νέα πιθανὴ ἐπίθεση τοῦ Δημητρίου ἐναντίον τοῦ Κασσάνδρου, ὅταν θὰ ἐπέστρεφε καὶ πάλι ἀπὸ τὴν Μικρὰ Ἀσία, ὁ ἐπιτιθέμενος ἔπρεπε νὰ περάσει ἀπὸ τὴν θέση αὐτή. Ἡ Νέα Ἅλος θὰ ἦταν ἕνα ἰσχυρὸ προπύργιο τοῦ Κασσάνδρου, μπροστὰ ἀπὸ τὴν ἄλλη, τὴν κύρια καὶ βασικὴ ἀμυντικὴ γραμμμὴ τῶν Φθιωτίδων Θηβῶν. Χτισμένη ἡ Νέα Ἅλος στὶς προποδικὲς ὀρθρυακὲς ἀπολήξεις, μεταξὺ τῆς δυτικῶς κείμενης Ὄρθρης καὶ ἀνατολικῶς τοῦ ἁλμυροῦ βάλτου συναποτελοῦσε μία πολὺ ἰσχυρὴ ἀμυντικὴ γραμμὴ γιὰ τὸν ὁποιονδήποτε εἰσβολέα ἐρχόταν ἀπὸ τὴν νότια Ἑλλάδα. Μία τέτοια ἀμυντικὴ γραμμὴ στὴν θέση αὐτὴ ἦταν χρήσιμη μόνο στὸν Κάσσανδρο.
Ἡ Νέα Ἅλος, μία πολὺ μεγάλη πόλη μὲ δυνατότητα στέγασης χιλιάδων κατοίκων, κατοικήθηκε, μὲ ὑποχρεωτικὸ συνοικισμὸ σ’ αὐτήν τῶν κατοίκων τῶν χωριῶν τῆς γύρω περιοχής. Ἴσως τότε ἐπιτεύχθηκε μὲ ἄνεση καὶ ὁ συνοικισμὸς στὴ Νέα Ἅλο τῶν κατοίκων τοῦ Δίου καὶ τοῦ Ὀρχομενοῦ, ἡ ὁποία προηγουμένως εἶχε ἐπιχειρηθεῖ ἀπὸ τὸν Κάσσανδρο νὰ γίνει στὶς Φθιώτιδες Θῆβες καὶ τὸν σταμάτησε ἡ ἄφιξη τοῦ Δημητρίου Πολιορκητῆ. Ὅ,τι δὲν πραγματοποιήθηκε τότε στὶς Φθιώτιδες Θῆβες ἔγινε τώρα στὴν «Νέα Ἅλο», σε βελτιωμένη ἔκδοση καὶ σὲ περισσότερο προωθημένη θέση.
Ἀνεξαρτήτως, ὡστόσο, ἀπὸ τὸ πρόβλημα τοῦ ἱδρυτοῦ της, εἶναι ἀναμφισβήτητο ὅτι ἡ «Νέα Ἅλος», παρ’ ὅλη τὴν μεγαλοπρεπὴ της ἐμφάνιση, τὴν ρωμαλεότητα τοῦ ἰσχυρότατου ἀμυντικοῦ περιβόλου της καὶ τὴν βεβαία ἀσφάλεια τὴν ὁποία μποροῦσε νὰ παρέχει στοὺς κατοίκους της, δὲν ἐπέζησε παρὰ μόνο τριάντα πέντε περίπου χρόνια, ἀπὸ τὴν ἵδρυσὴ της, μέχρι περίπου τὸ 265 π.Χ.
Ἡ ἵδρυσή της, κατὰ τὴν προσωπικὴ μου ἄποψη, στηριγμένη στοὺς παραπάνω συλλογισμούς μου, ἔγινε ἀμέσως μετὰ τὴν ἀνωτέρω ἀναφερθεῖσα ἀποχώρηση ἀπὸ τὴν περιοχὴ αὐτὴ τοῦ Δημητρίου Πολιορκητοῦ, λίγο δηλαδὴ μετὰ τὸ 302 π.Χ. καὶ τὸ χτίσιμό της πρέπει νὰ ὁλοκληρώθηκε πολὺ σύντομα καὶ βεβιασμένως.
Τὸ ἔτος 265 π. Χ., ἐξ αἰτίας ἑνὸς σεισμοῦ, ἡ πόλη αὐτὴ ἐγκαταλείφθηκε ὁλοκληρωτικῶς. Ἔτσι, τοὐλάχιστον, δείχνουν, σύμφωνα μὲ τὴν ἑρμηνεία ποὺ ἔδωσαν οἱ μελετητὲς τους, τὰ εὑρήματα τὰ ὁποῖα ἐντοπίστηκαν ἀπὸ τὶς ἀρχαιολογικὲς ἔρευνες στὸν χώρο καὶ στὰ δέκα περίπου σπίτια τῆς Νέας Ἅλου τὰ ὁποῖα ἔχουν μέχρι τώρα ἐρευνηθεῖ.
Θεωροῦμε, ὡστόσο, ἀδύνατο ἡ ὁλοκληρωτικὴ ἐγκατάλειψη τῆς Νέας Ἅλου, μιᾶς πόλης τόσο ἰσχυρὰ προστατευμένης καὶ τόσο μεγάλης, ἀφοῦ, συμφώνως μὲ τὰ δεδομένα τῶν ἀνασκαφικῶν ἐρευνῶν, μποροῦσαν νὰ συνοικισθοῦν σ’ αὐτὴ 6.000 – 8.000 ἄνθρωποι, νὰ ὀφείλεται ἀποκλειστικῶς καὶ μόνο σ’ ἕνα σεισμό. Πιστεύουμε ὅτι ὁ σεισμὸς τοῦ 265 π.Χ. ἦταν ἴσως ἡ ἀφορμὴ γιὰ τὴν μερικὴ ἐγκατάλειψη τῆς πόλης.
Η ἑλληνιστικὴ Ἅλος, κατὰ τὴν ἄποψή μας, ἐγκαταλείφθηκε γιατί, μετὰ τὸ τέλος τῶν πολεμικῶν συγκρούσεων οἱ ὁποῖες εἶχαν καταστήσει ὑποχρεωτικὸ τὸ χτίσιμὸ της καὶ τὴν ἀναγκαστικὴ συνοίκιση σ’ αὐτὴ ἐτερόκλητων στοιχείων, ἦταν ἐντελῶς ἀνορθόδοξη καὶ ἀνώφελη ἡ διατήρησὴ της ὡς πόλης. Ἡ πόλη εἶχε ἱδρυθεῖ γιὰ καθαρὰ στρατιωτικοὺς σκοποὺς καὶ εἶχε κατοικηθεῖ μὲ ἀναγκαστικὴ συνοίκιση σ’ αὐτὴ ἀνθρώπων ποικίλης προέλευσης, χωρίς κοινοὺς κοινωνικοὺς μεταξύ τους δεσμούς, χωρίς συναισθηματικοὺς δεσμοὺς μὲ τὸν τόπο, ἀνθρώπων ξεριζωμένων βίαια ἀπὸ τὶς ἰδιαίτερὲς τους προγονικὲς ἐστίες.
Ἡ «Νέα Ἅλος» δὲν ἦταν ἡ ἰδιαίτερη πατρίδα κανενὸς ἀπὸ ὅσους ὑποχρεώθηκαν νὰ μείνουν σ’ αὐτή. Δὲν ὑπῆρχαν προγονικές, συναισθηματικῶς δεμένες μὲ τοὺς ἐνοίκους τους, κατοικίες σ’ αὐτή. Ἡ ἰδιαίτερη πατρίδα τοῦ καθένα ἀπὸ ὅσους ὑποχρεώθηκαν νὰ συγκατοικήσουν στὴ Νέα Ἅλο ἦταν κάπου τριγύρω καὶ αὐτὴ ἡ ἰδιαίτερη πατρίδα καλοῦσε τὸν καθένα, μετὰ τὴν λήξη τὴς «ὁμηρίας» τους, κοντὰ της.
Τὰ τριάντα πέντε χρόνια τῆς ὑποχρεωτικῆς συγκατοίκησης σ’ αὐτήν ἑτερόκλητων ἀτόμων δὲν ἦταν ἱκανὰ ν’ ἀναπτύξουν ἰσχυροὺς συνδέσμους ἑνότητας τῶν κατοίκων της, συνδέσμους κοινῶν συμφερόντων καὶ κοινῶν προσανατολισμῶν. Δὲν λειτουργοῦσε συνδετικῶς μεταξύ τους κάποιος κρίκος κοινοῦ παρελθόντος καὶ προπτικῆς κοινοῦ μέλλοντος. Δὲν ὑπῆρχε ἡ αἴσθηση κοινῆς προγονικῆς καταγωγῆς.
Λίγα χιλιόμετρα πιὸ πέρα ὑπῆρχαν ἀκόμα οἱ πατρογονικὲς τους ἐστίες ἀπὸ τὶς ὁποῖες εἶχαν βίαια ξεσπιτωθεῖ καὶ οἱ ὁποῖες τοὺς καλοῦσαν κοντὰ τους. Σὲ ἕνα τέτοιο κάλεσμα πολὺ λίγοι μποροῦσαν ν’ ἀντισταθοῦν. Ὑπῆρχε κάτι ἄλλο ἰσχυρότερο καὶ ἑλκυστικότερο τὸ ὁποῖο τοὺς ὑποχρέωνε νὰ ἀπομακρυνθοῦν. Ὅσοι ὑποχρεώθηκαν, ἀπὸ κάποιον ἰσχυρὸ παράγοντα, γιὰ τὴν ἐξυπηρέτηση τῶν δικῶν του σχεδίων, ἤ ἀναγκάστηκαν οἱ ἴδιοι ἀπὸ μόνοι τους, γιὰ δικὴ τους ἀσφάλεια ἤ καὶ γιὰ εὐκαιριακὴ κάλυψη τῶν στεγαστικῶν τους ἀναγκῶν, νὰ ἐγκατασταθοῦν σ’ αὐτὴ, ἦταν ἕνα εἶδος «προσφύγων».
Ἐξ ἄλλου στὴν ἐποχὴ τοῦ σεισμοῦ, 265 π. Χ., τὰ σχέδια καὶ οἱ ἐπιδιώξεις ἐκείνων οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἀποφασίσει τὴν συνοίκισὴ τους ἀλλὰ καὶ οἱ ἱστορικὲς συνθῆκες οἱ ὁποῖες τὴν εἶχαν ἐπιβάλλει ἔπαψαν νὰ ὑπάχουν, εἶχαν πλέον ἀλλάξει. Κανένας δὲν ἐνδιαφερόταν ἐὰν οἱ κάτοικοί της θὰ ἔμειναν σ’ αὐτήν ἤ θὰ τὴν ἐγκατέλειπαν ὁριστικῶς. Κανένας δὲν μποροῦσε ἀλλὰ καὶ δὲν εἶχε κάποιο λόγο νὰ ἐμποδίσει τὴν διάλυση ἑνὸς «στρατοπέδου συγκέντρωσης», «στρατὸπεδο» τὸ ὁποῖο, ὡστόσο, ὑπάρχοντας ἐπὶ κάμποσα χρόνια καὶ ἔχοντας ἕτοιμη καὶ ὀργανωμένη δομὴ πόλης καὶ ἕτοιμα σπίτια μποροῦσε νὰ ἐξυπηρετοῦσε τὶς στεγαστικὲς ἀνάγκες κάποιων.
Προσωπικῶς θεωροῦμε βέβαιο ὅτι πολλοὶ κάτοικοι τῆς Νέας Ἅλου εἶχαν ἐγκαταλείψει τὴν πόλη καὶ εἶχαν ἐπιστρέψει στὰ σπίτια τους καὶ στὰ χωριὰ τους πολὺ πρὶν ἀπὸ τὸν σεισμό, εὐθύς ἀμέσως μόλις ἡ ἐγκατοίκησὴ τους σ’ αὐτὴ ἔπαψε νὰ εἶναι ὑποχρεωτικὴ καὶ καταναγκαστική.
Ὅταν οἱ στρατιωτικοὶ λόγοι οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἐπιβάλλει τὴν ἐγκατοίκηση σ’ αὐτὴ ἔπαψαν νὰ ὑπάρχουν παρέμειναν σ’ αὐτὴ μόνο ὅσοι δὲν εἶχαν δικό τους σπίτι, δικό τους τόπο νὰ μείνουν σὲ ἄλλο μέρος. Κάποιοι ἀπὸ αὐτοὺς ἀναγκάστηκαν νὰ φύγουν μετὰ τὸν σεισμὸ τοῦ 265 π.Χ. ἀφοῦ γκρεμίστηκε ἡ προσωρινὴ βόλεψὴ τους ἀλλὰ καὶ κάποιοι πρέπει νὰ ἔμειναν καὶ μετὰ τὸ σεισμό, νὰ ἐπισκεύασαν ἤ νὰ ξαναέχτισαν τὸ γκρεμισμένο ἀπὸ τὸν σεισμὸ λασπόχτιστο σπίτι τὸ ὁποῖο εἶχαν στὴ Νέα Ἅλο καὶ νὰ συνέχισαν τὴν ὅποια ζωὴ εἶχαν δημιουργήσει σ’ αὐτήν, γιατὶ δὲν εἶχαν κάποια καλύτερη λύση τοῦ προβλήματος τῆς στέγασής τους.
Συμπερασματικῶς, λοιπόν, κατὰ τὴν ἄποψὴ μας, ἡ περίλαμπρη, ἐπιβλητικότατη καὶ ὀχυρότατη «Νέα Ἅλος» χτίστηκε ἀπὸ τὸν Κάσσανδρο, «ἐν ταῖς ἡμέραις, μετὰ τὴν ἀπαλλαγὴν τοῦ Δημητρίου», ὁπότε ὁ Κάσσανδρος, «τὰς κατὰ Θεσσαλίαν πόλεις ἀνεκτήσατο».
Ἡ Νέα Ἅλος χτίστηκε μὲ μεγαλεπήβολα σχέδια καὶ σκοποὺς χωρὶς ὅμως ποτὲ νὰ χρειασθεῖ ἤ νὰ κληθεῖ νὰ τὰ ἐξυπηρετήσει. Δὲν χρησίμευσε σὲ τίποτε, δὲν σχετίστηκε μὲ κάποιο ἀξιομνημόνευτο γεγονός, δὲν «ἔπαιξε» ποτέ της, κατὰ τὸ σύντομο χρονικὸ διάστημα τῆς ὕπαρξής της, κάποιο ἱστορικὸ ρόλο καὶ ἀγνοήθηκε ἀπὸ τὴν «ἱστορία».