ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού «ΟΘΡΥΣ»
Η Φιλάρχαιος Εταιρεία Αλμυρού «ΟΘΡΥΣ», το αρχαιότερο επιστημονικό ίδρυμα της Θεσσαλίας, ιδρύθηκε επίσημα στις 28 Απριλίου 1896 από μια ομάδα 12 πνευματικών ανθρώπων του Αλμυρού. Ανθρώπων πρωτοπόρων πραγματικά, αφού επρόκειτο για τα πρώτα χρόνια του ελεύθερου βίου μιας φτωχής αγροτικής κωμόπολης, μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό κράτος το 1881. Σύμφωνα με το εγκεκριμένο από τον Βασιλιά Γεώργιο Α΄ καταστατικό της, σκοπός της ήταν «να περισυναγάγη και διαφυλάξη τα εν τη επαρχία Αλμυρού ή αλλαχού ευρισκόμενα έτι λείψανα της τε αρχαίας Ελληνικής εποχής και της Βυζαντιακής ως και των κάτω χρόνων, ων η διάσωσις και μελέτη συμβάλλουσιν εις την διασάφησιν της πατρώας ημών ιστορίας και τέχνης».
Οι άνθρωποι που πλαισίωσαν την «Όθρυ» σ’ εκείνα τα πρώτα της βήματα, προχώρησαν αμέσως στις αναγκαίες δράσεις διάσωσης και προστασίας καταλοίπων ιστορικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Δράσεις που επρόκειτο να γίνουν με την αίσθηση του επείγοντος, αφού οι διάσπαρτες αρχαιότητες κινδύνευαν να χαθούν από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Αγάλματα, επιγραφές, αγγεία, κοσμήματα, χειρόγραφα και βιβλία συναθροίζονταν στο μουσείο της. Σε μια εποχή που η κρατική Αρχαιολογική Υπηρεσία δεν είχε ακόμη αναπτυχθεί στην περιοχή, οι δραστηριότητες της εταιρείας στη διάσωση των διασκορπισμένων σε ολόκληρη τη Θεσσαλία αρχαιοτήτων προκαλούσαν τον θαυμασμό και τον έπαινο πολλών σημαντικών πνευματικών ανθρώπων της εποχής, Ελλήνων και ξένων.
Βασικό ιδρυτικό στέλεχος και κύριος εμπνευστής της εταιρείας υπήρξε ο ενθουσιώδης και ακάματος μελετητής της θεσσαλικής γης Νικόλαος Ι. Γιαννόπουλος, αυτοδίδακτος αρχαιολόγος, για το έργο και την προσφορά του οποίου έχουν γραφτεί πολλά. Ουσιαστικά η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή της Θεσσαλίας αρχίζει με την ευεργετική δραστηριότητα του Γιαννόπουλου γύρω από την περισυλλογή και διαφύλαξη των διάσπαρτων αρχαιοτήτων. Η ισχυρή του θέληση να διασώσει την πολιτιστική κληρονομιά ήταν αυτή που τον οδήγησε πρώτα στην ίδρυση της «Όθρυος» και, ακολούθως, στην επίτευξη με μεγάλο ζήλο των στόχων της, ανάμεσα στους οποίους ήταν και η δημιουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου Αλμυρού. Από το 1918 ως το τέλος της ζωής του (1945) υπηρέτησε την Αρχαιολογική Υπηρεσία της Θεσσαλίας, ως Επιμελητής Αρχαιοτήτων, με καθήκοντα που αφορούσαν όλη τη Θεσσαλία, έτσι ώστε να περιλαμβάνεται ανάμεσα στους σημαντικότερους Έλληνες αρχαιολόγους της εποχής, με πολύ μεγάλο δημοσιευμένο έργο.
Η πλούσια συλλογική δράση του ιστορικού αυτού σωματείου καταγραφόταν λεπτομερώς στο Δελτίον της εν Αλμυρώ Φιλαρχαίου Εταιρείας της ΟΘΡΥΟΣ, ένα ειδικό αρχαιολογικό περιοδικό, η έκδοση του οποίου αποτέλεσε μια εξαιρετικά τολμηρή δραστηριότητα για τα δεδομένα της εποχής. Το πρώτο τεύχος κυκλοφόρησε το 1899 και ακολούθησαν άλλα έξι τεύχη ως το 1911. Αυτά τα επτά συνολικά τεύχη, ωστόσο, αρκούν για να αντιληφθούμε το μέγεθος του έργου που επιτέλεσε η «Όθρυς» σ’ εκείνη την πρώτη παραγωγική της περίοδο. Στο «Δελτίο» δημοσιεύονταν αναλυτικά τα της ιδρύσεως της εταιρείας, τα πεπραγμένα της, αναλυτικοί κατάλογοι των προσκτημάτων της και εκθέσεις ανασκαφών και αρχαιολογικών εκδρομών που επιχειρούσαν τα μέλη της. Δημοσιεύονταν επίσης μελέτες τοπογραφικές, ιστορικές και άλλα συναφή κείμενα των εταίρων, αλλά και πολλών ξένων επιστημόνων που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή.
Το 1902 και στον απόηχο του κλίματος εθνικής υπερηφάνειας που δημιούργησαν το 1896 οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας, η «Όθρυς» διοργανώνει αθλητικούς αγώνες στον Αλμυρό, τα «Κρόκια», από το αρχαίο όνομα της πεδιάδας του Αλμυρού, το «Κρόκιον πεδίον». Ακολουθώντας το τελετουργικό των Ολυμπιακών Αγώνων, απαγγελλόταν ο «όρκος των Κροκίων» και οι νικητές των αγώνων ονομάζονταν «Κροκιονίκαι». Τα «Κρόκια» τελούνταν με λαμπρότητα για πολλά χρόνια στον Αλμυρό.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Αλμυρού
Η πρώην Ιστορική Βιβλιοθήκη της Φ.Ε.Α. Όθρυς που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αλμυρού
Κορυφαίο, όμως, έργο και επιστέγασμα των προσπαθειών της «Όθρυος» και του Νικόλαου Γιαννόπουλου προσωπικά, ήταν η ανέγερση του Αρχαιολογικού Μουσείου του Αλμυρού. Ενός αρχαιολογικού μουσείου που ιδρύθηκε όχι από το επίσημο ελληνικό κράτος, αλλά χάρη στο ζήλο ενός επαρχιακού σωματείου, μιας μικρής και άσημης αγροτικής κωμόπολης. Η ανέγερση του Μουσείου άρχισε το 1910 με δαπάνες κυρίως του Δήμου και των κατοίκων του Αλμυρού και ολοκληρώθηκε το 1930. Τα αρχαιολογικά ευρήματα που είχαν συγκεντρωθεί προερχόμενα κυρίως από την επαρχία Αλμυρού αλλά και από την υπόλοιπη Θεσσαλία, τα οποία η εταιρεία είχε αποκτήσει με περισυλλογές, δωρεές και αγορές, βρήκαν επιτέλους τη ασφαλή τους θέση στο Μουσείο, όπως και η πολύτιμη Βιβλιοθήκη της με πολλά ιστορικά τεκμήρια που φώτιζαν την ιστορία της περιοχής. Όμως, οι εκτεταμένες καταστροφές που προξένησαν στο κτίριο ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι σεισμοί της περιόδου 1955-1957, η ευθύνη αποκατάστασης και τα τεράστια έξοδα συντήρησης του Μουσείου οδήγησαν το Δ.Σ. της «Όθρυος» στην παραχώρηση του Μουσείου της στο ελληνικό Κράτος. Η επανέκθεση των αρχαιοτήτων που οργανώθηκε σ’ αυτό το 1976 υπό την επίβλεψη του Καθηγητή του Α.Π.Θ. Γ. Χουρμουζιάδη, επρόκειτο να καταστραφεί και πάλι από νέο σεισμό το 1980. Ο χαρακτηρισμός, όμως, του μνημειώδους νεοκλασικού κτιρίου ως «έργου τέχνης» από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων, κίνησε ξανά τις διαδικασίες επισκευής του. Έκτοτε, το «Γιαννοπούλειο Αρχαιολογικό Μουσείο Αλμυρού», όπως ονομάζεται πλέον προς τιμήν του ιδρυτού του, λειτουργεί με σύγχρονες προδιαγραφές, προβάλλοντας τις αρχαιότητες της περιοχής μας, και όχι μόνο, ως έργα τέχνης, αλλά και ως αναπόσπαστα στοιχεία του πολιτισμού των ανθρώπων που κατοίκησαν διαχρονικά την περιοχή του Αλμυρού.
Αναμφίβολα, είναι πολύ σημαντικό το έργο που επιτέλεσε η «Όθρυς» εκείνη την πρώτη, πολύ γόνιμη περίοδο της δράσης της. Με τη λειτουργία της ενέπνευσε στους κατοίκους της περιοχής μας το σεβασμό και την εκτίμηση προς την αρχαία, μεσαιωνική και νεότερη κληρονομιά και την ιστορία γενικότερα. Με εξαίρεση κάποιες περιόδους αδράνειας στα ταραγμένα χρόνια των πολεμικών περιπετειών που έζησε ο τόπος μας, το ιστορικό αυτό σωματείο επαναδραστηριοποιήθηκε δυναμικά τα τελευταία 30 χρόνια στο πλαίσιο ενός νέου, προσαρμοσμένου στις σύγχρονες συνθήκες, καταστατικού, με κύριο σκοπό τη μελέτη, διάσωση και καταγραφή της ιστορίας της ευρύτερης περιοχής Αλμυρού, τη διαφύλαξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και την καλλιέργεια με σύγχρονους όρους των πολιτιστικών αξιών στους κατοίκους της περιοχής μας.
Η σημαντική παράδοση της έκδοσης του «Δελτίου της Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού της Όθρυος» συνεχίζεται, επίσης, στο πλαίσιο μιας δεύτερης εκδοτικής περιόδου. Από το 1997 εκδίδει συστηματικά κάθε χρόνο ένα τεύχος (αριθμώντας μέχρι σήμερα 26 τεύχη) με ιστορικά, αρχαιολογικά και λαογραφικά θέματα που αφορούν την περιοχή του Αλμυρού και ευρύτερα τη Θεσσαλία.
Πέρα από την έκδοση του «Δελτίου», το σωματείο μας έχει συνεισφέρει σημαντικά στην πραγματοποίηση πέντε Επιστημονικών Συνεδρίων Αλμυριώτικων Σπουδών από κοινού με τον Δήμο Αλμυρού. Την ευθύνη και επιμέλεια των εκδόσεων των Πρακτικών των Συνεδρίων (Αχαιοφθιωτικά Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄ & Ε΄) , όπως και του ετήσιου «Δελτίου», έχει ο δραστήριος Βίκτωρ Κοντονάτσιος, πρόεδρος του Δ.Σ. της «Όθρυος» στο σύνολο σχεδόν της δεύτερης περιόδου της δράσης της. Πρόκειται για μια τιτάνια εκδοτική προσπάθεια στην οποία επιδόθηκε η Φιλάρχαιος μετά την ανασύστασή της, με χιλιάδες σελίδες δημοσιευμένων εργασιών.
Κοντά στο επιστημονικό της έργο, η «Όθρυς» αναπτύσσει και πολλές άλλες δραστηριότητες πολιτισμού, όπως επισκέψεις και ξεναγήσεις σε χώρους ιστορικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, παρακολούθηση παραστάσεων σε αρχαία θέατρα, ενδιαφέρουσες ημερίδες, διαλέξεις και ομιλίες που προωθούν τους σκοπούς της Εταιρείας και αναδεικνύουν τον τόπο μας. Αξίζει να αναφέρουμε την αγαστή συνεργασία της Εταιρείας μας με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας σε θέματα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, αλλά και τον Δήμο Αλμυρού προκειμένου να υποκινηθούν και αναδειχθούν θέματα ιστορίας και πολιτισμού της περιοχής Αλμυρού. Επίσης, εκτός από την Ιστορική Βιβλιοθήκη της Φιλαρχαίου Εταιρείας της «Όθρυος», η οποία βρίσκεται στο Μουσείο του Αλμυρού μετά την παραχώρηση του τελευταίου στο Υπουργείο Πολιτισμού, με όλα τα παλαίτυπα κ.ά σημαντικά βιβλία, παλιά χειρόγραφα και αρχειακό υλικό, που διέσωσε και διαφύλαξε το σωματείο μας από την αρχή της δράσης του, αξίζει να αναφέρουμε και τη διαρκώς εμπλουτιζόμενη σύγχρονη, αξιόλογη Βιβλιοθήκη της, συμπεριλαμβανομένου του Αρχείου της «Όθρυος», η οποία βρήκε, επίσης, τη μόνιμη και ασφαλή της θέση στο ιδιόκτητο κτίριο, το Πανταζοπούλειο & Κουτσοπίνειο Οίκημα που απέκτησε η Εταιρεία μας, χάρη στη γενναιόδωρη ευεργεσία της κ. Αποστολίας Πανταζοπούλου-Κουτσοπίνα.
Η Φιλάρχαιος Εταιρεία Αλμυρού «Όθρυς» εξακολουθεί, με όλους αυτούς τους τρόπους, να αναδεικνύει την τοπική ιστορία και να πλουτίζει πολιτιστικά την περιοχή του Αλμυρού για 130 σχεδόν χρόνια. Μια σημαντική και μακρόχρονη προσφορά, για την οποία είχε και τη μεγάλη τιμή να βραβευτεί από το Ανώτατο Πνευματικό Ίδρυμα της χώρας, την Ακαδημία Αθηνών στις 20 Δεκεμβρίου 2013.
ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ Φ.Ε.Α. «ΟΘΡΥΣ»
Σύνταξη κειμένου : ΕΛΕΝΗ Χ. ΔΗΜΑΚΟΥ