Διακοινοτικὲς σχέσεις, ἐπαφὲς καὶ ὁμαδοποιήσεις
τῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ
Οἱ κοιλάδες καὶ τὰ νερὰ τῶν ποταμῶν καὶ γενικῶς οἱ πηγὲς τοῦ νεροῦ θεωροῦνταν τὰ πιὸ κατάλληλα μέρη γιὰ τὴν ἵδρυση καὶ τὴν ἐγκατάσταση τῶν οἰκισμῶν ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι ἔζησαν κατὰ τὴν Νεολιθικὴ Ἐποχὴ.
Τέτοιες τοποθεσίες ἐπιλέγονταν ἀπὸ τοὺς νεολιθικοὺς ἀνθρώπους γιὰ νὰ ἐγκαταστήσουν τοὺς οἰκισμούς τους. Μὲ τέτοιου εἴδους ἐπιλογὲς γιὰ τὴν ἐγκατάσταση τῶν οἰκισμῶν τους οἱ νεολιθικοὶ κάτοικοι εἶχαν εὔκολη πρόσβαση καὶ πολὺ κοντὰ τους τὸ βασικότερο καὶ ἀναγκαιότερο γιὰ τὴν ἐπιβίωσὴ τους ἀγαθό, τὸ νερό.
Μὲ τὶς νέες συνθῆκες τὶς ὁποῖες οἱ ἴδιοι δημιούργησαν κατὰ τὴν διάρκεια τῆς μετάβασής τους ἀπὸ τὴν «παλαιολιθικὴ» στὴν «νεολιθικὴ» ζωή, τὸ νερό, τὸ ὁποῖο γιὰ τὸν παλαιολιθικὸ ἄνθρωπο χρησίμευε μόνο γιὰ νὰ κορέσει τὴν δίψα του ἤ καὶ νὰ δροσίσει τὸ σῶμα του, κάτι, δηλαδή, ἀνάλογο μ’ αὐτὸ τῶν ἄλλων ζώων, τώρα ἦταν ἀπαραίτητο καὶ γιὰ πολλὲς ἄλλες δραστηριότητες καὶ ἀνάγκες του.
Χρειαζόταν γιὰ τὸ πότισμα τῶν ζώων τὰ ὁποῖα ἔτρεφε, γιὰ τὸ μαγείρευμα τῶν τροφῶν του, γιὰ τὴν κατασκευὴ τοῦ πηλοῦ, γιὰ τὸ πότισμα τῶν καλλιεργειῶν του, γιὰ τὴν καθαριότητα τὴν δική του καὶ τοῦ σπιτιοῦ του. Ἔτσι τὸ νὰ ἔχουν τὸ σπίτι τους κοντὰ σε κάποια πηγὴ νεροῦ ἦταν πλέον ἀπαραίτητη καὶ ἀναγκαία προϋπόθεση γιὰ τὴν νέα κατάσταση τῆς ζωῆς τους.
Οἱ περισσότεροι νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ χτίστηκαν δίπλα σὲ κάποιο ποτάμι. Δύο, κυρίως, μεγάλα ποτάμια, μὲ πολλὲς πηγὲς καὶ πολλὰ ἄλλα μικρότερα ποτάμια τὰ ὁποῖα ἔχυναν τὰ νερά τους σ’ αὐτά, διάλεξαν οἱ περισσότεροι νεολιθικοὶ πρόγονοι τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, προκειμένου νὰ χτίσουν τοὺς οἰκισμούς τους.
Τὰ ποτάμια αὐτὰ ἦταν ὁ «Ξηριὰς» καὶ τὸ «Χολόρεμα», ἄν χρησιμοποιήσουμε τὶς ὀνομασίες τῆς σύγχρονης ἐποχῆς, τὰ ὁποῖα στὴν ἀρχαιότητα λέγονταν «Κουάριος Ποταμὸς» καὶ «Χαλαῖος Ποταμὸς» ἀντιστοίχως.
Οἱ κοῖτες τῶν δύο αὐτῶν ποταμῶν καὶ οἱ διαδρομὲς οἱ ὁποῖες χαράσσονταν ἀπὸ τὶς σχηματισμένες κοιλάδες τους καθόριζαν τὸν γενικότερο προσανατολισμὸ τῶν νεολιθικῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς στὸν γύρω τους ζωτικὸ χῶρο. Μὲ βάση τὶς κοιλάδες καὶ τὶς κοῖτες τῶν ποταμῶν αὐτῶν δημιουργοῦνταν οἱ δρόμοι τῆς μεταξὺ τῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ ἐπικοινωνίας καὶ διευκολυνόταν ἡ πρόσβαση τῶν κατοίκων τους πρὸς τὴν θάλασσα. Οἱ κοῖτες τῶν ποταμῶν ἀποτελοῦσαν καὶ τοὺς βασικοὺς προσανατολισμοὺς τῶν δρόμων ἐπικοινωνίας μεταξὺ τῶν διαφόρων παραποτάμιων οἰκισμῶν.
Στὴν Νεολιθικὴ Ἐποχὴ τὰ δύο αὐτὰ ποτάμια τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ ἀλλὰ καὶ ἄλλα μικρότερα, ὅπως τὸ Πλατανόρεμα, τὸ Ξενιόρεμα, ὁ Ἄμφρυσος Ποταμὸς (Κεφάλωση), τὸ Λαχανόρεμα, τὸ Ἀϊδινιόρεμα καὶ ἄλλα ἀκόμη μικρότερα, εἶχαν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη περισσότερο νερὸ ἀπὸ αὐτὸ τῆς σημερινῆς ἐποχῆς. Ὑπῆρχαν περισσότερες καὶ πλουσιότερες πηγὲς νεροῦ καὶ περισσότερα παραποτάμια.
Δὲν γνωρίζουμε τὰ ὀνόματα τὰ ὁποῖα οἱ νεολιθικοὶ πρόγονοί μας εἶχαν δώσει στὰ ποτάμια αὐτὰ καὶ ἄν εἶχαν δώσει συγκεκριμένα ὀνόματα. Ὡστόσο νομίζουμε ὅτι κάπως πρέπει νὰ τὰ ὀνόμαζαν γιατὶ αὐτὸ ἦταν ἀπαραίτητο γιὰ τὴν μεταξύ τους συνεννόηση καὶ ἐπικοινωνία.
Πολὺ ἀργότερα, ὡστόσο, χωρίς νὰ ξέρουμε ἀπὸ πότε ἀκριβῶς, ὁ σημερινὸς Ξηριὰς ἀρχίζει ν’ ἀναφέρεται μὲ τὴν ὀνομασία «Κουάριος Ποταμός», ἄγνωστο ἐπίσης παραμένει καὶ γιὰ ποιὸ συγκεκριμένο λόγο τὸ σημερινὸ «Χολόρεμα» εἶχε τὴν ὀνομασία «Χαλαῖος Ποταμός» καὶ ἐὰν ἀληθεύει τὸ ὅτι ὀνομάστηκε ἔτσι ἐπειδὴ κοντὰ στὶς πηγές του ὑπῆρχε ἡ πόλη Χαλαὶ ἤ ἐὰν ἡ πόλη Χαλαὶ πῆρε τὸ ὄνομα αὐτὸ ἀπὸ τὸν Χαλαῖο Ποταμό.
Παρόμοιοι προβληματισμοὶ δημιουργοῦνται γιὰ τὴν σχέση καὶ τὴν αἰτιολογία τῆς σύγχρονης ὀνομασίας «Κεφάλωση» καὶ τῆς ὀνομασίας «Ἄμφρυσος Ποταμός» τοῦ ἴδιου ποταμοῦ κατὰ τὴν ἀρχαία ἐποχή.
Κατὰ μῆκος τῶν κοιλάδων τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ» καὶ τοῦ «Χαλαίου Ποταμοῦ» ἤ τῶν παραποτάμων τους χτίστηκαν οἱ περισσότεροι ἀπὸ τοὺς δεκαοχτὼ γνωστοὺς στὴν ἐποχὴ μας νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, σύμφωνα μὲ τὰ συμπεράσματα καὶ τὰ εὑρήματα τῶν μέχρι τώρα ἀρχαιολογικῶν ἐρευνῶν καὶ τῶν σχετικῶν δημοσιεύσεων.
Θεωροῦμε βέβαιο, ὡστόσο, ὅτι στὶς παρόχθιες ἐκτάσεις τῶν δύο αὐτῶν ποταμῶν πρέπει ν’ ἀναπτύχθηκαν καὶ νὰ ὑπῆρξαν καὶ ἄλλοι νεολιθικοὶ οἰκισμοί, οἱ ὁποῖοι, εἴτε ἐπειδὴ εἶχαν ὀλιγόχρονη διάρκεια ζωῆς, εἴτε ἐπειδὴ ἦταν ὀλιγάνθρωποι, εἴτε γιατὶ ἀπὸ κάποιες φυσικὲς αἰτίες καταστράφηκαν καὶ ἐξέλειψαν χωρὶς ν’ ἀφήσουν ἀνιχνεύσιμα ἴχνη, δὲν εἶναι δυνατὸν σήμερα νὰ ἐντοπισθοῦν.
Θεωροῦμε ἐπίσης βέβαιο, παρ’ ὅλο ὅτι δὲν ἔχουν ἐντοπισθεῖ σχετικὲς ἐνδείξεις, ὅτι καὶ στὶς παρόχθιες ἐκτάσεις τῶν ἄλλων ποταμῶν τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, ὅπως τοῦ σημερινοῦ «Πλατανορέματος» καὶ τοῦ «Ξενιορέματος» καὶ τῶν ἄλλων ποταμῶν τῆς περιοχῆς πρέπει ν’ ἀναπτύχθηκαν κατὰ τὴν Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, οἰκισμοί, ἀφοῦ οἱ ἴδιες εὐνοϊκὲς περιβαλλοντικὲς καὶ κλιματικὲς συνθῆκες ἐπικρατοῦσαν καὶ σ’ αὐτὰ τὰ μέρη.
Ἐκτιμοῦμε ὅτι οἱ σχέσεις καὶ οἱ ἐπαφὲς μεταξὺ τῶν κατοίκων τῶν διαφόρων νεολιθικῶν οἰκισμῶν συγκροτοῦνταν καὶ καθορίζονταν ἀπὸ τὴν γειτνίασὴ τους καὶ τὴν συνύπαρξή τους σὲ μία ἐνιαία περιοχὴ μὲ τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὰ γνωρίσματὰ της.
Μὲ αὐτὴ τὴν ἀρχὴ ὡς δεδομένο ἐκτιμοῦμε ὅτι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ εἶναι δυνατὸν νὰ καταταχθοῦν σὲ τρεῖς ὁμάδες, τῶν ὁποίων οἱ οἰκισμοὶ ἔρχονταν σὲ στενότερη ἐπαφὴ καὶ ἐπικοινωνία μεταξύ τους, ἐξ αἰτίας τῆς γειτνίασης καὶ συνύπαρξής τους στὸν ἴδιο χῶρο.
Τὴν πρώτη ὁμάδα μπορεῖ νὰ τὴν ἀποτελέσουν οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι δημιουργήθηκαν καὶ ἀναπτύχθηκαν στὸ βόρειο τμῆμα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, στὴν περιοχὴ τοῦ σημερινοῦ «Χολορέματος», τοῦ «Χαλαίου Ποταμοῦ» τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, τὴν περιοχή, δηλαδή, στὴν ὁποία στὴν σημερινὴ ἐποχὴ κυριαρχοῦν τὰ χωριὰ Πέρδικα, Φυλάκη, Μαυρόλοφος, Ἀρχιλλοχώρι, Ἀϊδίνι, Μικροθῆβες καὶ Νέα Ἀγχίαλος. Ἦταν οἱ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς τοῦ Χαλαίου Ποταμοῦ.
Τὴν δεύτερη ὁμάδα μπορεῖ νὰ τὴν ἀποτελέσουν οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι ἀναπτύχθηκαν στὸ κεντρικὸ τμῆμα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, στὴν περιοχὴ τοῦ σημερινοῦ Ξηριά, τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ» τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, στὴν περιοχή, δηλαδή, στὴν ὁποία στὴν σημερινὴ ἐποχὴ κυριαρχοῦν τὰ χωριὰ Ἀνάβρα, Ἀνθότοπος, Ζαρκαδοχῶρι, Νεράιδα, Νεοχωράκι, Εὐξεινούπολη καὶ Ἁλμυρός.
Ἦταν οἱ οἰκισμοὶ τῶν ὁποίων βασικὴ ζωογόνος πηγὴ καὶ τροφοδότης των ἦταν ὁ Κουάριος Ποταμός. Ἀπὸ αὐτὸν καὶ τὶς ἑκάστοτε «ἰδιοτροπίες» του ἐξαρτιόνταν ἡ ὅλη τους ὕπαρξη. Αὐτὸν λάτρευαν, αὐτὸν ἀγαποῦσαν, αὐτὸν παρακαλοῦσαν, αὐτὸν φοβόνταν. Ἦταν οἱ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς τοῦ Κουάριου Ποταμοῦ.
Τὴν τρίτη ὁμάδα μπορεῖ νὰ τὴν ἀποτελέσουν οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι ἀναπτύχθηκαν στὸ νότιο τμῆμα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, στὴν περιοχὴ ἡ ὁποία ἀρχίζει ἀπὸ τὴν σημερινὴ «Κεφάλωση», τὸν «Ἄμφρυσο Ποταμό» τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, καί, περιλαμβάνοντας τὶς πεδιάδες τῆς Σούρπης καὶ τοῦ Πτελεοῦ, φτάνει μέχρι τὸ Τραγοβοῦνι, τὴν περιοχή, δηλαδή, στὴν ὁποία στὴν σημερινὴ περιοχὴ κυριαρχοῦν τὰ χωριὰ Σούρπη, Πτελεός, Ἀχίλλειο, Ἄγιοι Θεόδωροι καὶ Γάβριανη.
Οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς τοῦ «Χαλαίου Ποταμοῦ»
Στὸ βόρειο τμῆμα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, στὴν περιοχὴ τοῦ σημερινοῦ «Χολορέματος», τοῦ «Χαλαίου Ποταμοῦ» τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, τὴν περιοχή, δηλαδή, στὴν ὁποία στὴν σημερινὴ ἐποχὴ κυριαρχοῦν τὰ χωριὰ Πέρδικα, Φυλάκη, Μαυρόλοφος, Ἀργιλλοχῶρι, Ἀϊδίνι, Μικροθῆβες καὶ Νέα Ἀγχίαλος, δημιουργήθηκαν καὶ δραστηριοποιήθηκαν κατὰ τὴν διάρκεια τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς δέκα συνολικῶς νεολιθικοὶ οἰκισμοί.
Χρησιμοποιῶντας τὶς ὀνομασίες, τὶς ὁποῖες προσέδωσαν σ’ αὐτοὺς οἱ ἀρχαιολόγοι ἀνασκαφεῖς καὶ ἐρευνητὲς αὐτῶν, μὲ βάση κυρίως τὶς σύγχρονες ὀνομασίες τῶν τοποθεσιῶν τους, οἱ δέκα αὐτοὶ νεολιθικοὶ οἰκισμοί, εἶναι οἱ ἑξῆς:
- «Πύρασος», 2. «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 3. «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά», 4. «Πέρδικα 2», 5. «Φθιώτιδες Θῆβες», 6. «Κόμβος Μικροθηβῶν». 7. «Μπελίτσι», 8. «Μύλος Βαΐτση», 9. «Καρατζαγλί», καὶ 10. «Φυλάκη».
Ἀπὸ τοὺς δέκα αὐτοὺς οἰκισμοὺς οἱ πέντε, 1. «Πύρασος», 2. «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 3. «Μύλος Βαΐτση», 4. «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά» καὶ 5. «Πέρδικα 2», ὑπῆρξαν καὶ δραστηριοποιήθηκαν σ’ ὁλόκληρη τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, ἀπό, περίπου, τὰ ἔτη 6.700/6.500 μέχρι τὰ ἔτη 5.800/5.600 π.Χ.
Κατὰ τὴν ἑπόμενη νεολιθικὴ περίοδο, τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, ἀπό, περίπου, τὰ ἔτη 5.800/5.600 μέχρι τὰ ἔτη 5.400/5.300 π.Χ. στὴν ἴδια περιοχὴ συνέχισαν νὰ ὑπάρχουν οἱ παραπάνω πέντε οἰκισμοὶ τῆς Ἀρχαιότερης Νεολιθικῆς Ἐποχὴς καὶ δημιουργήθηκαν ἄλλοι δύο, οἱ «Φθιώτιδες Θῆβες» καὶ τὸ «Μπελίτσι».
Ἔτσι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς τοῦ Χαλαίου Ποταμοῦ κατὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Περίοδο ἦταν συνολικῶς ἑπτά:
- «Πύρασος», 2. «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 3. «Μύλος Βαΐτση», 4. «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά», 5. «Πέρδικα 2», 6. «Φθιώτιδες Θῆβες» καὶ 7. «Μπελίτσι».
Στοὺς κατοπινοὺς αἰῶνες, μετὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, τοὺς αἰῶνες οἱ ὁποῖοι ἀποτελοῦν τὴν «Νεότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ», δηλαδὴ ἀπό, περίπου, τὴν ἐποχὴ τῶν 5.400/5.300 ἐτῶν μέχρι τὰ ἔτη 4.700/4.500 π.Χ., καὶ τὴν «Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ», ἀπό, περίπου, τὰ ἔτη 4.700/4.500 μέχρι τὴν ἐποχὴ τῶν 3.300/3.100 ἐτῶν π.Χ., ἔπαψαν νὰ ὑπάρχουν οἱ οἰκισμοὶ «Πέρδικα 1 – Νταουτζιὰ» καὶ «Πέρδικα 2» τῆς Μέσης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς καὶ δημιουργήθηκαν τρεῖς νέοι νεολιθικοὶ οἰκισμοί, τὸ «Καρατζαγλί», ἡ «Φυλάκη» καὶ ὁ «Κόμβος Μικροθηβῶν».
Ἔτσι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι ὑπῆρχαν στὴν περιοχὴ τοῦ Χαλαίου Ποταμοῦ κατὰ τὴν Νεότερη καὶ τὴν Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ ἦταν συνολικῶς οἱ παρακάτω ὀκτώ: 1. «Πύρασος», 2. «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 3. «Φθιώτιδες Θῆβες», 4. «Κόμβος Μικροθηβῶν», 5. «Μπελίτσι», 6. «Μύλος Βαΐτση», 7. «Καρατζαγλί», καὶ 8. «Φυλάκη».
Ἀνακεφαλαιώνοντας τὰ παραπάνω βρίσκουμε ὅτι ἀπὸ τοὺς δέκα συνολικῶς οἰκισμοὺς τῆς περιοχῆς τοῦ «Χολορέματος», τοῦ «Χαλαίου Ποταμοῦ» τῆς ἀρχαιότητας, οἱ ὁποῖοι ἀναπτύχθηκαν κατὰ τὴν Νεολιθικὴ Ἐποχὴ μόνο οἱ τρεῖς ὑπῆρξαν σ’ ὁλόκληρη τὴν διάρκειά της, ἀπὸ τὰ ἔτη 6.700/6.500 μέχρι τὰ 3.300/3.100 ἔτη π.Χ., ἤτοι οἱ οἰκισμοὶ «Πύρασος», «Αϊδινιώτικη Μαγοῦλα» καὶ «Μύλος Βαΐτση». Αὐτοὶ εἶναι οἱ τρεῖς μακροβιότεροι ἀπὸ τοὺς δέκα οἰκισμοὺς τῆς περιοχῆς αὐτῆς.
Τέσσερες οἰκισμοί, οἱ «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά», «Πέρδικα 2», «Φθιώτιδες Θῆβες» καὶ «Μπελίτσι», ὑπῆρξαν γιὰ δύο περιόδους τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, οἱ μὲν δύο πρῶτοι, «Πέρδικα 1 – Νταουτζιὰ» καὶ «Πέρδικα 2», ὑπῆρξαν κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη καὶ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχή, ἀπό, περίπου, τὰ ἔτη 6.700/6.500 μέχρι τὰ 5.400/5.300 π.Χ., καὶ οἱ δύο ἄλλοι, οἱ «Φθιώτιδες Θῆβες» καὶ τὸ «Μπελίτσι», ὑπῆρξαν κατὰ τὴν Μέση καὶ τὴν Νεότερη καὶ Τελικὴ Νεολιθική, ἀπό, περίπου, τὰ ἔτη 5.800/5.600 μέχρι τὰ 3.300/3.100 π.Χ.
Οἱ τρεῖς ὑπόλοιποι, οἱ νεότεροι ὅλων, τὸ «Καρατζαγλί», ἡ «Φυλάκη» καὶ ὁ «Κόμβος Μικροθηβῶν», δημιουργήθηκαν καὶ δραστηριοποιήθηκαν κατὰ τὴν Νεότερη καὶ τὴν Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, δηλαδὴ ἀπό, περίπου, τὰ ἔτη 5.400/5.300 μέχρι τὰ 3.300/3.100 ἔτη π.Χ.
Όλοι οἱ παραπάνω δέκα νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς κοιλάδας τοῦ Χολορέματος καὶ τῆς περιοχῆς τῶν Μικροθηβῶν καὶ τῆς Νέας Ἀγχιάλου πρέπει νὰ ἀποτελοῦσαν ἀσφαλῶς μία ὁμοιογενῆ ὁμάδα μὲ τοὺς δικούς τους ἐσωτερικοὺς συνδέσμους, μὲ τὶς δικές τους σχέσεις καὶ ἐπαφὲς καὶ τὶς ἰδιαίτερες ἐξαρτήσεις τους ἀπὸ τὴν κοινὴ ζωοδόχο καὶ ζωογόνο πηγή, τὸν κοινὸ ποταμό τους, τὸν Χαλαῖο καὶ τὰ ἄλλα μικρότερα ποτάμια, τὰ ὁποῖα τοὺς συνέδεαν καὶ τοὺς ὑποχρέωναν νὰ ἔρχονται σὲ ἐπαφὴ καὶ νὰ γνωρίζονται καλύτερα μεταξύ τους καὶ νὰ συσχετίζονται.
Οἱ κάτοικοι τῶν δέκα αὐτῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν, καὶ τῶν ὅποιων ἄλλων εἶχαν τυχὸν δημιουργηθεῖ στὴν ἴδια περιοχὴ καὶ τῶν ὁποίων σήμερα ἔχουν ἐξαφανισθεῖ τὰ ἴχνη τους, εἶχαν τὸν δικό τους ἰδιαίτερο μεγάλο προστάτη καὶ εὐεργέτη, τὸν δικό τους «θεό», τὸν «Χαλαῖο», μ’ ὅλους τοὺς μικρότερους «παραθεούς» του, τὰ παραποταμάκια μικρὰ καὶ μεγάλα, καὶ τὶς πολλές του καὶ πλούσιες πηγὲς καὶ ἀνάβρες οἱ ὁποῖες ὑπῆρχαν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη.
Ἀνεξαρτήτως, ὡστόσο, ἀπὸ τὸ ἄν ὁ «Χαλαῖος Ποταμός» μὲ τὰ μικρὰ ρέματα καὶ ρυάκια τὰ ὁποῖα χύνονταν σ’ αὐτὸν καὶ τὰ ἄλλα ποτάμια τῆς περιοχῆς, ὅπως τὸ Ἀϊδινιόρεμα καὶ τὸ Λαχανόρεμα ἤ Ἀλχανόρεμα εἶχαν καλὴ καὶ ἤρεμη διάθεση ἤ τοὺς ἔπιανε ξαφνικὸς θυμὸς καὶ ὀργή, αὐτὰ τὰ ποτάμια τῆς περιοχῆς ἦταν ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα ἀναγκαστικῶς συνέδεαν, ἕνωναν καὶ ἀδέλφωναν τοὺς νεολιθικοὺς κατοίκους τῆς περιοχῆς αὐτῆς.
Οἱ κάτοικοι τῶν νεολιθικῶν αὐτῶν οἰκισμῶν δὲν μποροῦσαν νὰ κάνουν χωρίς αὐτὰ τὰ ποτάμια. Ἦταν ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ὕπαρξή τους καὶ γι’ αὐτὸ ἦρθαν καὶ ἔχτισαν κοντά τους τὰ σπίτια τους. Ἦταν ὅλοι τους παιδιὰ τοῦ ἴδιου «θεοῦ», τοῦ νεροῦ ποὺ αὐτὰ κουβαλοῦσαν. Ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς «θεούς», τοὺς ποταμοὺς μὲ τὸ ζωογόνο νερό, τὸ ἀπαραίτητο γιὰ τὴν ἐπιβίωσὴ τους, ἐξαρτιόνταν ἡ ἐπιβίωσή τους καὶ σ’ αὐτοὺς πρόσφεραν δῶρα, αὐτοὺς λάτρευαν, γιὰ νὰ συνεχίσουν νὰ εἶναι εὐμενεῖς μαζί τους.
Χρονολογικὸς πίνακας κατοίκησης
τῆς περιοχῆς Χαλαίου Ποταμοῦ κατὰ τὴν Νεολιθικὴ Ἐποχή.
Ὑπόμνημα
| //////// | = κατοικημένη περίοδος | ||||
| = ἀκατοίκητη περίοδος | |||||
| Ὀνομασία Οἰκισμοῦ | Περίοδος Νεολιθικῆς Ἐποχῆς | ||||
| Ἀρχαιότερη | Μέση | Νεότερη – Τελικὴ | |||
|
///////////// | /////////// | ///////////////////////// | ||
|
///////////// | ////////// | //////////////////////// | ||
|
///////////////// | ///////////// | |||
|
//////////////// | /////////// | |||
|
/////////// | /////////////////////////// | |||
|
/////////////////////////// | ||||
|
/////////// | /////////////////////////// | |||
|
//////////////////// | /////////// | //////////////////////////// | ||
|
///////////////////////// | ||||
|
//////////////////////////// | ||||
| Σύνολο οἰκισμῶν | 5 | 7 | 8 | ||
Οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ»
Στὴν κοιλάδα τοῦ σημερινοῦ «Ξηριᾶ», τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ» τῆς ἀρχαιότητας, ἀναπτύχθηκαν, τέσσερες νεολιθικοὶ οἰκισμοί.
Χρησιμοποιῶντας, καὶ πάλι, τὶς ὀνομασίες τὶς ὁποῖες προσέδωσαν σ’ αὐτοὺς οἱ ἀρχαιολόγοι ἀνασκαφεῖς καὶ ἐρευνητές, μὲ βάση τὶς σύγχρονες ὀνομασίες τῶν τοποθεσιῶν τους, οἱ οἰκισμοὶ αὐτοὶ εἶναι 1. τὸ «Καρατζάνταλι», 2. τὰ «Ζερέλια», 3. ἡ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ» καὶ 4. ἡ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα».
Ἀπὸ τοὺς τέσσερες αὐτοὺς νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς οἱ τρεῖς, τὸ «Καρατζάνταλι», ἡ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ» καὶ ἡ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα», ἱδρύθηκαν καὶ ὑπῆρξαν κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ καὶ συνέχισαν νὰ ὑπάρχουν καὶ κατὰ τὴν Μέση Νεολιθική, στὸ τέλος τῆς ὁποίας τὸ «Καραντζάνταλι» καὶ ἡ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ» ἔπαψαν νὰ ὑπάρχουν, ἀπὸ ὅσα μπορεῖ κάποιος νὰ συμπεράνει ἀπὸ τὴν ἔλλειψη νεότερων εὑρημάτων. Ἀντίθετα ὁ οἰκισμὸς «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα» ἐξακολούθησε νὰ ὑπάρχει καὶ νὰ δραστηριοποιεῖται καὶ κατὰ τὴν Νεότερη καὶ τὴν Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχή.
Ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Ζερέλια» ἱδρύθηκε κάπου μεταξὺ τοῦ τέλους τῆς Ἀρχαιότερης καὶ τῆς ἀρχῆς τῆς Μέσης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς καὶ ὑπῆρξε καὶ κατὰ τὴν Νεότερη καὶ Τελικὴ Νεολιθικὴ ἀλλὰ καὶ στὶς κατοπινὲς ἐποχές.
Ἀνακεφαλαιώνοντας τὰ παραπάνω παρατηροῦμε ὅτι στὴν κοιλάδα τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ», τοῦ σημερινοῦ «Ξηριᾶ»:
Κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, δηλαδὴ κατὰ τὴν χρονικὴ περίοδο ἀπὸ περίπου τὰ ἔτη 6.700/6.500 μέχρι τὰ 5.800/ 5.600 ἔτη π.Χ., στὴν περιοχὴ τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ» συνυπῆρξαν τρεῖς νεολιθικοὶ οἰκισμοί: 1. τὸ «Καραντζάνταλι», 2. ἡ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ» καὶ 3. ἡ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα».
Κατὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, δηλαδή, κατὰ τὴν χρονικὴ περίοδο ἀπό, περίπου, τὰ ἔτη 5.800/5.600 μέχρι τὰ 5.400/5.300 ἔτη π.Χ., στὴν περιοχὴ αὐτὴ συνυπῆρξαν τέσσερες νεολιθικοὶ οἰκισμοί: 1. τὸ «Καραντζάνταλι», 2. τὰ «Ζερέλια», 3. ἡ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ» καὶ 4. ἡ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα».
Κατὰ τὴν Νεότερη καὶ Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, δηλαδὴ ἀπὸ περίπου τὰ ἔτη 5.400/5.300 μέχρι τὰ 3.300/3.100 ἔτη π.Χ., δὲν φαίνεται νὰ συνέχισαν νὰ ὑπάρχουν οἱ οἰκισμοὶ «Καραντζάνταλι» καὶ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ» ἐνῶ συνυπῆρξαν δύο οἰκισμοί: 1. τὰ «Ζερέλια» καὶ 2. ἡ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα».
Ἡ πυκνότερη κατοίκηση τῆς περιοχῆς τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ», σημερινοῦ «Ξηριᾶ», ὅπως αὐτὴ εἶναι δυνατὸν νὰ δηλώνεται ἀπὸ τὴν ἄποψη τοῦ ἀριθμοῦ τῶν οἰκισμῶν οἱ ὁποῖοι ὑπῆρχαν σ’ αὐτή, ἦταν ἡ Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχή, ἤτοι ἡ ἐποχὴ ἀπὸ τὰ ἔτη 5.800/5.600 μέχρι τὰ 5.400/5.300 ἔτη π.Χ., μὲ τέσσερες οἰκισμούς, ἀμέσως ἑπόμενη ἦταν ἡ Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, μὲ τρεῖς οἰκισμούς καὶ ἡ ἀραιότερη κατοίκηση ὑπῆρξε κατὰ τὴν Νεότερη καὶ Τελικὴ Νεολιθική, μὲ δύο οἰκισμοὺς.
Ὁ μακροβιότερος νεολιθικὸς οἰκισμὸς τῆς περιοχῆς τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ» ἦταν ἡ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα», ὁ ὁποῖος διατηρήθηκε σὲ ὁλόκληρη τὴν Νεολιθικὴ Ἐποχή. Οἱ ἄλλοι τρεῖς οἰκισμοὶ τῆς ἴδιας περιοχῆς διατηρήθηκαν γιὰ δύο μόνο περιόδους της, τὸ «Καραντζάνταλι» καὶ ἡ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ» κατὰ τὴν «Ἀρχαιότερη» καὶ τὴν «Μέση» καὶ τὰ «Ζερέλια» κατὰ τὴν «Μέση» καὶ τὴν «Νεότερη –Τελική»
Ἡ κοιλάδα τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ» καὶ ἡ διέξοδος τὴν ὁποία αὐτὴ παρεῖχε πρὸς τὴν θάλασσα λειτουργοῦσε ὡς συνδετικὸς κρίκος καὶ ὡς βασικὴ ὁδὸς ἐπικοινωνίας μεταξὺ τῶν τεσσάρων αὐτῶν οἰκισμῶν κατὰ τὸ χρονικὸ διάστημα κατὰ τὸ ὁποῖο συνυπῆρξαν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἐπικοινωνία τους μὲ τὴν θάλασσα.
Ὁ «Κουάριος Ποταμὸς» διευκόλυνε τὴν ἐπικοινωνία μεταξὺ τῶν οἰκισμῶν αὐτῶν ἀλλὰ καὶ τὴν γνωριμία καὶ τὴν ἀνάπτυξη σχέσεων μεταξὺ τῶν κατοίκων τους, τὴν ἐπαφὴ καὶ τὴν ἀλληλοεπίδρασὴ τους σὲ διαφόρους τομεῖς. Ἡ κοινὴ αὐτὴ ἐξάρτησὴ τους ἀπὸ τὸν ἴδιο ποταμὸ καθιστοῦσε εὔκολη ἀλλὰ καὶ ἀναγκαία καὶ ὑποχρεωτικὴ τὴν μεταξύ τους ἀνάπτυξη σχέσεων, τὴν ἐπαφὴ καὶ τὴν συνεργασία. Ἔτσι οἱ κάτοικοί τους ἀποτελοῦσαν μία ὁμοιογενῆ ὁμάδα νεολιθικῶν οἰκισμῶν.
Οἱ τέσσερες αὐτοὶ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ εἶχαν τὸν ἴδιο μεγάλο εὐεργέτη, τὴν ἴδια ζωοδόχο καὶ ζωογόνο πηγή, τὸν «Κουάριο Ποταμό», τὸν ὁποῖο φυσικὰ τὸν λάτρευαν, τὸν ἀγαποῦσαν, τὸν σέβονταν ἀλλὰ καὶ τὸν φοβοῦνταν. Ἀπὸ αὐτόν, κυρίως, ἐξαρτιοῦνταν καί, ὅπως ἦταν φυσικό, ὅλοι τους ἤθελαν καὶ φρόντιζαν νὰ εἶναι εὐμενὴς καὶ καλὸς μαζί τους. Δὲν μποροῦσαν νὰ τὸν διατάζουν καὶ τιθασεύοντάς τον νὰ τὸν ἀναγκάζουν νὰ συμπεριφέρεται ἀπέναντί τους πάντοτε ὅπως αὐτοὶ ἐπιθυμοῦσαν. Οἱ «Ἀνώτερες Δυνάμεις» δὲν ὑπακούουν στὸν ἄνθρωπο. Συμπεριφέρονται πάντοτε ἐτσιθελικὰ καὶ αὐταρχικά.
Οἱ ἄνθρωποι ἔπρεπε νὰ εὔχονται καὶ νὰ προσπαθοῦν νὰ ἔχουν καλὲς σχέσεις μὲ τὸν «τιτάνα» «Κουάριο Ποταμό». Αὐτὸν παρακαλοῦσαν στὶς δεήσεις τους νὰ εἶναι εὐνοϊκὸς καὶ καλὸς μαζί τους, νὰ τοὺς παρέχει πάντοτε πλούσια τὰ ἀγαθά του, νὰ μποροῦν νὰ ὑδρεύονται αὐτοὶ καὶ τὰ ζῶα τους, νὰ κάνουν πλίθες γιὰ τὰ σπίτια τους, νὰ παρασκευάζουν πηλὸ ὁ ὁποῖος ἦταν ἀπαραίτητος γιὰ τὴν κατασκευὴ τῶν διαφόρων τύπων ἀγγείων τους καὶ νὰ ἐπιχρίζουν τοὺς τοίχους τῶν σπιτιῶν τους, νὰ ποτίζουν τὰ χωράφια τους.
Σ’ αὐτόν, νιώθοντας τὴν ἀπόλυτη ἐξάρτησὴ τους ἀπὸ τὴν βούλησὴ του καὶ τὴν ἀδυναμία τους νὰ τὸν ὑποτάξουν, αἰσθάνονταν σὲ κάποιες στιγμὲς περισυλλογῆς τὴν ἀνάγκη νὰ τὸν ἱκετεύσουν καὶ νὰ τοῦ προσφέρουν δῶρα καὶ θυσίες γιὰ νὰ ἔχουν τὴν εὔνοιὰ του. Ἔνιωθαν τὴν ἀνάγκη νὰ τὸν ἱκετεύουν ὥστε νὰ μὴν ὀργίζεται καὶ τοὺς προκαλεῖ ζημιὲς πλημμυρίζοντας, ἄν κάποτε τὸν δυσαρεστοῦσαν μὲ τὴν συμπεριφορὰ τους.
Τὸ ὁρμητικὸ κατἐβασμα τῶν νερῶν του, ποὺ κάποιες φορὲς ὐπερχείλιζε τὴν κοίτη του καὶ πλημμύριζε τὴν γύρω περιοχὴ καταστρέφοντας ὅ,τι αὐτοὶ προσπαθοῦσαν νὰ στεριώσουν, ποὺ ἔπνιγε τὰ ζῶα τους καὶ τὴν παραγωγὴ τῶν χωραφιῶν τους, καί, κάποιες ἄλλες φορές, τὸ ἤρεμο καὶ γαλήνιο κύλισμά τους, ποὺ πότιζε τὰ σπαρτά τους, ποὺ ἔσβηνε τὴν δίψα τὴν δική τους καὶ τῶν ζώων τους, φανέρωνε, κάθε φορά, τὶς κακὲς ἤ τὶς καλὲς διαθέσεις τοῦ «Άόρατου» κυβερνήτη τῆς περιοχῆς τους.
Ὁ «Κουάριος Ποταμός», γιὰ τοὺς κατοίκους τῶν τεσσάρων αὐτῶν γνωστῶν καὶ ἐρευνημένων νεολιθικῶν οἰκισμῶν, ἦταν ἕνας «τιτάνας» τῆς Ὄρθρης, δυνατὸς καὶ τρομερός. Δὲν μποροῦσαν νὰ βροῦν τρόπους καὶ μέσα, οὔτε «μεσολαβητὲς» οἱ ὁποῖοι νὰ γνωρίζουν τὸ θέλημά του καὶ νὰ τοὺς τὸ φανερώνουν ὥστε ἐφαρμόζοντάς το νὰ ἐξασφαλίζουν τὴν εὔνοιά του.
Ὁ Δίας ὁ ὁποῖος θὰ κατόρθωνε τελικῶς νὰ τὸν νικήσει, νὰ τὸν τιθασεύσει καὶ νὰ τὸν ὑποτάξει δὲν εἶχε διαμορφωθεῖ ἀκόμα στὴν διανόησή τους. Ἐξακολουθοῦσε νὰ παραμένει «λαφύστιος» ὁ ὁποῖος ἀπαιτοῦσε ἀνθρώπινες θυσίες. Δὲν εἶχε ἐξελιχθεῖ ἀκόμα σὲ «μειλίχιο» γιὰ νὰ τοὺς εὐσπλαχνεῖται.
Οἱ ἄνθρωποι τοῦ νεολιθικοῦ οἰκισμοῦ «Καραντζάνταλι» ἀρχικὰ καὶ τῶν «Ζερελίων» ἀργότερα ἤ καὶ τῶν δύο σὲ ὅσο χρονικὸ διάστημα οἱ δύο οἰκισμοὶ συνυπῆρξαν, οἱ ὁποῖοι ἦταν καὶ οἱ πιὸ ἀπομακρυσμένοι ἀπ’ ὅλους ἀπὸ τὴν θάλασσα, ζοῦσαν κοντὰ στὶς πηγὲς τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ». Δὲν κινδύνευαν τόσο πολὺ ἀπὸ κάποιους ξαφνικοὺς θυμούς του.
Γιὰ νὰ φτάσουν μέχρι τὴν θάλασσα ἀκολουθοῦσαν, ὅπου αὐτὸ ἦταν δυνατόν, τὴν παρόχθια διαδρομὴ τὴν ὁποία τοὺς χάρασσε ἡ κοιλάδα τοῦ Κουάριου Ποταμοῦ, ἔφταναν καὶ χαιρετοῦσαν τοὺς ἀνθρώπους τοῦ οἰκισμοῦ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», περνοῦσαν καὶ ἀπὸ τὸν οἰκισμὸ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα», στὴν ὁποία ἀναπαύονταν καὶ ξεκουράζονταν, καὶ συνεχίζοντας τὸν δρόμο τους μποροῦσαν νὰ φτάσουν μέχρι τὴν θάλασσα.
Ἐκεῖ μαζὶ μὲ τὶς ἄλλες δουλειὲς τους μποροῦσαν νὰ ἐπιδοθοῦν καὶ στὴν περισυλλογὴ ποικίλων ψαριῶν ἤ καὶ νὰ προμηθευτοῦν διάφορα φαγώσιμα νόστιμα ὄστρεα γιὰ νὰ τὰ κουβαλήσουν στὸ χωριὸ τους, νὰ τὰ μαγειρέψουν καὶ ὕστερα νὰ χρησιμοποιήσουν τὰ κοχύλια τους γιὰ νὰ φτιάξουν καὶ ὄμορφα περιδέραια γιὰ τὶς γυναῖκες τους.
Εἶχαν μάθει πόσο νόστιμα ἦταν τὰ διάφορα εἴδη ὀστρέων ἀπὸ τοὺς κατοίκους τῶν πλησιέστερων πρὸς τὴ θάλασσα οἰκισμῶν, τοὺς γείτονὲς τους, τοὺς γνωστούς τους, τοὺς συγγενεῖς τους ἴσως καὶ τοὺς «συμπεθέρους» τους, αὐτοὺς ποὺ ζοῦσαν στὴν «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα». Εἶχαν ἴσως δοκιμάσει μαγειρεμένα θαλάσσια ὄστρεα σὲ κάποιο γάμο ἤ σὲ κάποιο κοινὸ πανηγύρι. Ἴσως καὶ σὲ προσκύνημα σὲ κάποιο μεγάλο κοινὸ ἱερὸ τους, στὸ «Λαφύστιο Ἱερό» ἤ στὸ «Ἱερὸ τῆς Παναχαίας Ἄρτεμης».
Ὅταν οἱ κάτοικοι τοῦ οἰκισμοῦ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα», οἱ ὁποῖοι ζοῦσαν πιὸ κοντὰ στὴ θάλασσα ἀπὸ ὅλους τοὺς ἄλλους καὶ εἶχαν ἀποκτήσει μεγαλύτερη οἰκειότητα μὲ αὐτὴν καὶ περισσότερες ἱκανότητες καὶ μεθόδους ἐκμετάλλευσης τοῦ θαλάσσιου πλούτου, εἶδαν ὅτι ἀρέσουν σὲ ὅλους τὰ ὄστρεὰ τους σκέφτηκαν ὅτι μποροῦσαν νὰ ἐκμεταλλευθοῦν τὸ ἀγαθὸ αὐτὸ τοῦ τόπου τους καὶ ἄρχισαν νὰ μαζεύουν περισσότερα ἀπὸ ὅσα χρειαζόταν ἡ οἰκογένειὰ τους καὶ τὰ πουλοῦσαν στοὺς «Καραντζανταλιῶτες» καὶ στοὺς «Ζερελιῶτες».
Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ μεγάλωναν καὶ γίνονταν στενότερες οἱ ἐπαφὲς καὶ οἱ σχέσεις καὶ γνωρίζονταν καλύτερα μεταξύ τους καὶ ἀντάλασσαν τὰ προϊόντα τους καὶ γνωρίζονταν στενότερα. Μαζὶ μὲ τὰ προϊόντα ἀντάλλασαν καὶ ἰδέες καὶ τεχνικές, ἀναπτύσσοντας μεταξύ τους καὶ στενότερες καὶ ἰδιαίτερες ἀτομικὲς φιλικὲς ἐπαφὲς καὶ γνωριμίες οἱ ὁποῖες κάποιες φορὲς ὁδηγοῦσαν καὶ στὴν ἀνταλλαγὴ γαμπρῶν καὶ νυφάδων.
Σὲ πολὺ κατοπινότερες ἐποχές, οἱ κάτοικοι τῶν νεολιθικῶν αὐτῶν οἰκισμῶν, ὁδηγήθηκαν σὲ ἀνώτερες σκέψεις καὶ συλλογισμούς. Κάποιος ἄλλος μεγαλύτερος καὶ ἀνώτερος «θεὸς» κανόνιζε καὶ ρύθμιζε τὴν ροὴ τῶν ποταμῶν, αὐτὸς ποὺ κυβερνάει τὰ σύννεφα, ὁ Δίας, ὁ «Νεφεληγερέτης Ζεύς». Ἔτσι οἱ ἀπόγονοί τους ἔχτισαν ἰδιαίτερα ἱερὰ καὶ ναοὺς γιὰ νὰ λατρεύουν τοὺς θεούς τους. Στὰ ἱερὰ αὐτὰ κάποτε – κάποτε ἀντάμωναν ὅλοι μαζί γιὰ κοινὴ λατρεία καὶ κοινὸ πανηγῦρι, ὅπως στὸ «Ἱερὸ τοῦ Μειλίχιου Δία» ἤ τῆς «Πολιάδας Ἀθηνᾶς » ἤ τῆς «Παναχαίας Δήμητρας».
Χρονολογικὸς πίνακας κατοίκησης Νεολιθικῆς
Ἐποχῆς περιοχῆς Κουάριου Ποταμοῦ
Ὑπόμνημα
| /////////// | = κατοικημένη περίοδος | |||||
| = ἀκατοίκητη περίοδος | ||||||
| Ὀνομασία Οἰκισμοῦ | Περίοδος Νεολιθικῆς Ἐποχῆς | |||||
| Ἀρχαιότερη | Μέση | Νεότερη – Τελική | ||||
| Καραντζάνταλι | //////////// | /////////////// | ||||
| Ζερέλια | /////////////// | ///////////////////// | ||||
| Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ | //////////// | ////////////// | ||||
| Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα | //////////// | ////////////// | ////////////////// | |||
| Σύνολο οἰκισμῶν | 3 | 4 | 2 | |||
Οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τῆς περιοχῆς Σούρπης – Πτελεοῦ
Στὴν τρίτη ὁμάδα τῶν νεολιθικῶν οἰκισμῶν τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, αὐτῶν οἱ ὁποῖοι ἀναπτύχθηκαν στὸ νότιο τμῆμα της, στὸ τμῆμα, δηλαδή, τὸ ὁποῖο ἀρχίζει ἀπὸ τὴν σημερινὴ «Κεφάλωση», τὸν «Ἄμφρυσο Ποταμὸ» τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, καί, περιλαμβάνοντας τὶς πεδιάδες τῆς Σούρπης καὶ τοῦ Πτελεοῦ, φτάνει μέχρι τὸ Τραγοβοῦνι, στὸ μέρος στὸ ὁποῖο στὴν σημερινὴ περιοχή, κυριαρχοῦν τὰ χωριὰ Σούρπη, Πτελεός, Ἀχίλλειο, Ἅγιοι Θεόδωροι καὶ Γάβριανη ἐντοπίστηκαν ἴχνη τῶν παρακάτω τεσσάρων νεολιθικῶν οἰκισμῶν: 1. «Βουλοκαλύβα», 2. «Πουρναρόλακα», 3. «Καμάρα» καὶ 4. «Γρίτσα».
Στὴν περιοχὴ τοῦ σημερινοῦ Πλατάνου, κοντὰ στὸν «Ἄμφρυσο Ποταμό», ἀναπτύχθηκε ὁ οἰκισμὸς «Βουλοκαλύβα», ἕνας οἰκισμὸς μὲ τὴν δική του ἰδιαίτερη ἱστορία.
Ἡ «Βουλοκαλύβα» ἦταν ἕνας οἰκισμὸς ἀπομονωμένος, λίγο μακριὰ ἀπὸ τοὺς οἰκισμοὺς τῆς περιοχῆς τοῦ «Κουάριου Ποταμοῦ». Ἡ «Βουλοκαλύβα» ἦταν ἕνας ἀπὸ τοὺς νεότερους νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, ἀφοῦ ἱδρύθηκε καὶ δραστηριοποιήθηκε μόνο κατὰ τὴν Νεότερη καὶ τὴν Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ.
Στὴν ποταμόχωστη πεδιάδα τῆς Σούρπης, τὴν ὁποία διέσχιζε καὶ ἄρδευε ὁ κάθε τόσο καὶ πολὺ συχνὰ «θυμωμένος» καὶ «ὀργισμένος» «Σαλαμπριὰς Ποταμὸς» καὶ τὰ παραποτάμια του, ἀναπτύχθηκαν δύο τοὐλάχιστον νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι ἔχουν γίνει μέχρι σήμερα γνωστοί: 1. ἡ «Πουρναρόλακα» καὶ 2. ἡ «Καμάρα».
Οἱ δύο αὐτοὶ οἰκισμοί, ἀπὸ ὅσα προκύπτουν ἀπὸ τὰ ἀρχαιολογικά τους κατάλοιπα, τὰ ὁποῖα διατηρήθηκαν μέχρι τὴν ἐποχή μας καὶ βρέθηκαν κατὰ τὴν ἀνασκαφή τους ἀπὸ τοὺς ἀρχαιολόγους, δὲν φαίνεται νὰ συνυπῆρξαν γιὰ κάποιο χρονικὸ διάστημα.
Ἡ «Πουρναρόλακα» φαίνεται νὰ ἱδρύθηκε καὶ νὰ δραστηριοποιήθηκε κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, ἤτοι στὴν ἐποχὴ ἀπό, περίπου, τὰ ἔτη 6.700/6.500 μέχρι τὰ 5.800/ 5.600 ἔτη π.Χ., ἐνῶ ἡ «Καμάρα» φαίνεται νὰ ἱδρύθηκε καὶ νὰ δραστηριοποιήθηκε κατὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Περίοδο, ἤτοι στὴν ἐποχὴ ἀπό, περίπου, τὰ 5.800/5.600 ἔτη μέχρι τὰ 5.400/5.300 ἔτη π.Χ.
Στοὺς «Πουρναρολακιῶτες» καὶ στοὺς «Καμαριῶτες» δὲν φαίνεται νὰ ἦταν εὔκολο νὰ διατηροῦν τόσο φιλικὲς σχέσεις μὲ τὸν δικὸ τους θεό, τὸν «Σαλαμπριά». Αὐτὸς ἦταν πολὺ συχνὰ ἄγριος καὶ ἀπρόβλεπτος. Ἴσως ἔμοιαζε στὴν ἀγριάδα μὲ τὸν γείτονὰ του, τὸν «Λαφύστιο Δία». Δυσεξιλέωτος θεὸς ἦταν ὁ «Λαφύστιος Δίας», δυσεξιλέωτος ἦταν καὶ ὁ «Σαλαμπριάς». Ἐξ ἄλλου κάποιες ἀπὸ τὶς πηγὲς τοῦ «Σαλαμπριᾶ» βρίσκονταν κοντὰ στὸ Λαφύστιο Ἱερό. Ἴσως ὅταν κατέβαινε ὀργισμένος ὁ «Σαλαμπριάς» καὶ παράσερνε καὶ ἔπνιγε ἀνθρώπους καὶ ζῶα καὶ σκέπαζε τὰ χωράφια καὶ ἐξαφάνιζε τὶς ἐσοδεῖες καὶ τὰ σύνορα τῶν χωραφιῶν τους, νὰ ἐκτελοῦσε καὶ ἐντολὲς τοῦ νεφεληγερέτη «Λαφύστιου Δία», γιατὶ εἶχε ὀργισθεῖ.
Ἐπειδὴ ὁ «εὐεργέτης» θεὸς καὶ μεγάλος προστάτης τῆς «Πουρναρόλακας» καὶ τῆς «Καμάρας», ὁ «Σαλαμπριάς», φαίνεται ὅτι θύμωνε πολὺ συχνὰ καὶ ἀπρόβλεπτα καὶ πλημμύριζε παρασέρνοντας ὅ,τι εὕρισκε μπροστὰ του, οἱ κάτοικοί τους δὲν πλησίαζαν πολὺ κοντὰ του. Κρατοῦσαν «ἀποστάσεις ἀσφαλείας» ἀπὸ αὐτόν.
Ὁ «Σαλαμπριὰς» δὲν τοὺς ἄφηνε νὰ τὸν πλησιάσουν, νὰ ἐγκατασταθοῦν κοντά του καὶ νὰ τὸν γνωρίσουν καλά. Ἀναγνώριζαν ὅτι μία μεγάλη περιοχὴ δίπλα στὶς ὄχθες του, δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ ἀπὸ τὴν κοίτη του, ἦταν περιοχὴ ἀποκλειστικῶς δική του, ὅπου δὲν ἔπρεπε νὰ χτίζουν σπίτια. Ἔχτισαν λοιπὸν καὶ αὐτοὶ τὰ σπίτια τους λίγο ἀπόμακρα ἀπὸ τὸν Σαλαμπριά.
Στὶς παρόχθιες περιοχὲς τοῦ Σαλαμπριᾶ ἐπιτρεπόταν μόνο νὰ καλλιεργοῦν τὴ γῆ. Αὐτὸ φαίνεται ὅτι ὄχι μόνο τὸ ἐπέτρεπε ὁ «θεός» Σαλαμπριὰς ἀλλὰ καὶ τὸ ἤθελε, ἀφοῦ κάθε τόσο, πλημμυρίζοντας τὴν περιοχὴ τὴν ἔκανε γονιμότερη.
Στὴν περιοχὴ τοῦ Πτελεοῦ καὶ στὴν τοποθεσία «Γρίτσα» ἱδρύθηκε καὶ ἀναπτύχθηκε ὁ ὁμώνυμος νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Γρίτσα». Ἡ «Γρίτσα» ὑπῆρξε κατὰ τὴν Νεότερη καὶ τὴν Τελικὴ Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, ἀπό, περίπου, τὰ χρόνια 5.400/5.300 μέχρι τὰ 3.300/3.100 χρόνια π.Χ. Εἶναι ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς στὴ θέση τοῦ ὁποίου ἀργότερα φαίνεται νὰ ἀναπτύχθηκε ἡ ὁμηρικὴ πόλη «Πτελεός».
Ἀνακεφαλαιώνοντας τὰ ὅσα εἶναι γνωστὰ γιὰ τοὺς νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς τοῦ νότιου τμήματος τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ, τῆς περιοχῆς Σούρπης Πτελεοῦ, βλέπουμε ὅτι:
- Ὅλοι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ τοῦ τμήματος αὐτοῦ εἶναι μονοπερίοδοι, ὅλοι δραστηριοποιήθηκαν γιὰ μία μόνο περίοδο τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχὴς.
- Στὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχὴ ὑπῆρχε μόνο ὁ οἰκισμὸς «Βουλοκαλύβα», στὴ περιοχὴ τῆς Κεφάλωσης τοῦ Πλατάνου. Σ’ ὁλόκληρη τὴν ὑπόλοιπη περιοχὴ τῆς Σούρπης καὶ τοῦ Πτελεοῦ δὲν φαίνεται νὰ ὑπῆρξαν νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ κατὰ τὴν περίοδο αὐτή.
- Ἕνας μόνο οἰκισμὸς, σ’ ὁλόκληρη τὴν παραπάνω περιοχή, φαίνεται, ἀπὸ κάποια ἀβέβαια, ὡστόσο, στοιχεῖα, ὅτι ἴσως νὰ ὑπῆρχε καὶ κατὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ, ὁ νεολιθικὸς οἰκισμὸς «Πουρναρόλακα».
- Κατὰ τὴν τελευταία περίοδο τῆς Νεολιθικῆς Ἐποχῆς, τὴν Νεότερη καὶ Τελική, στὴν περιοχὴ αὐτὴ ὑπῆρξαν δύο οἰκισμοί, ἡ «Βουλοκαλύβα», στὴν περιοχὴ τοῦ Πλατάνου, καὶ ἡ «Γρίτσα», στὴν περιοχὴ τοῦ Πτελεοῦ.
Χρονολογικὸς πίνακας κατοίκησης Νεολιθικῆς Ἐποχῆς
Περιοχῆς Σούρπης –Πτελεοῦ
Ὑπόμνημα
| ////////// | = κατοικημένη περίοδος | |||||
| = ἀκατοίκητη περίοδος | ||||||
| Ὀνομασία οἰκισμοῦ | Περίοδος Νεολιθικῆς Ἐποχῆς | |||||
| Ἀρχαιότερη | Μέση | Νεότερη – Τελική | ||||
| Βουλοκαλύβα | ///////////////////// | |||||
| Πουρναρόλακα | //////////////// | |||||
| Καμάρα | ////////////// | |||||
| Γρίτσα | ////////////////////// | |||||
| Σύνολο οἰκισμῶν | 1 | 1 | 2 | |||
Γενικὲς παρατηρήσεις γιὰ τὴν νεολιθικὴ κατοίκηση τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τοῦ Ἁλμυροῦ
Ἀπὸ τοὺς δεκαοκτὼ νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς οἱ ὁποῖοι ἀναπτύχθηκαν στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, οἱ μισοί, οἱ ἐννέα, ἱδρύθηκαν καὶ ὑπῆρξαν κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχή.
Αὐτοὶ ἦταν οἱ ἑξῆς: 1. ἡ «Πύρασος», 2. ἡ «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 3. ἡ «Πέρδικα 1 –Νταουτζιά», 4. ἡ «Πέρδικα 2». 5. ὁ «Μύλος Βαΐτση», 6. τὸ «Καραντζάνταλι», 7. ἡ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», 8. ἡ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα» καὶ 9. ἡ «Πουρναρόλακα».
Ἀπό τοὺς ἐννέα αὐτοὺς οἰκισμοὺς συνέχισαν νὰ ὑπάρχουν καὶ κατὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Ἐποχὴ οἱ ὀκτὼ πρῶτοι. Ἔπαυσε νὰ ὑπάρχει μόνο ἡ «Πουρναρόλακα», ἄν καὶ αὐτὸ δὲν εἶναι πολὺ βέβαιο.
Κατὰ τὴν ἴδια νεολιθικὴ περίοδο, τὴν Μέση Νεολιθική, ἱδρύθηκαν καὶ δραστηριοποιήθηκαν ἄλλοι τέσσερες οἰκισμοί: 1. οἱ «Φθιώτιδες Θῆβες», 2. τὸ «Μπελίτσι», 3. τὰ «Ζερέλια» καὶ 4. ἡ «Καμάρα».
Ἔτσι οἱ νεολιθικοὶ οἰκισμοὶ οἱ ὁποῖοι ὑπῆρξαν καὶ δραστηριοποιήθηκαν κατά τὴν Μέση Νεολιθικὴ Περίοδο στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ ἦταν συνολικῶς δώδεκα: 1. ἡ «Πύρασος», 2. ἡ «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 3. «Πέρδικα 1 –Νταουτζιά», 4. ἡ «Πέρδικα 2», 5. οἱ «Φθιώτιδες Θῆβες», 6. τὸ «Μπελίτσι», 7. ὁ «Μύλος Βαΐτση», 8. τὰ «Ζερέλια», 9. τὸ «Καραντζάνταλι», 10. ἡ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», 11. ἡ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα» καὶ 12. ἡ «Καμάρα».
Ἀπό τοὺς δώδεκα αὐτοὺς οἰκισμοὺς τῆς Μέσης Νεολιθικῆς Περιόδου ἐξακολούθησαν νὰ ὑπάρχουν καὶ στὴν ἑπόμενη νεολιθικὴ περίοδο, τὴν Νεότερη καὶ Τελικὴ οἱ ἑξῆς ἑπτά: 1. ἡ «Πύρασος», 2. ἡ «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 3. οἱ «Φθιώτιδες Θῆβες», 4. τὸ «Μπελίτσι», 5. ὁ «Μύλος Βαΐτση», 6. τὰ «Ζερέλια» καὶ 7. ἡ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα».
Κατὰ τὴν Νεότερη καὶ Τελικὴ Νεολιθικὴ Περίοδο, στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, ἱδρύθηκαν καὶ δραστηριοποιήθηκαν ἄλλοι πέντε νεολιθικοὶ οἰκισμοί: 1. ὁ «Κόμβος Μικροθηβῶν», 2. τὸ «Καρατζαγλί», 3. ἡ «Φυλάκη», 4. ἡ «Βουλοκαλύβα» και 5. ἡ «Γρίτσα».
Ἔτσι καὶ κατὰ τὴν Νεότερη καὶ Τελικὴ Νεολιθικὴ Περίοδο, ὅπως καὶ κατὰ τὴν Μέση, στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ ὑπῆρξαν δώδεκα καὶ πάλι νεολιθικοὶ οἰκισμοί, οἱ ἑξῆς: 1. ἡ «Πύρασος», 2. ἡ «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 3. οἱ «Φθιώτιδες Θῆβες», 4. ὁ «Κόμβος Μικροθηβῶν», 5. τὸ «Μπελίτσι», 6. ὁ «Μύλος Βαΐτση», 7. τὸ «Καρατζαγλί», 8. ἡ «Φυλάκη», 9. τὰ «Ζερέλια», 10. ἡ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα», 11.ἡ «Βουλοκαλύβα» καὶ 12. ἡ «Γρίτσα».
Ἀνακεφαλαιώνοντας τὰ παραπάνω στοιχεῖα μποροῦμε νὰ διατυπώσουμε τὶς ἑξῆς συγκεντρωτικὲς παρατηρήσεις:
- Ἀπὸ τοὺς δεκαοκτὼ νεολιθικοὺς οἰκισμούς, οἱ ὁποῖο ἀναπτύχθηκαν στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, οἱ μακροβιότεροι, οἱ ὁποῖοι ὑπῆρξαν κατὰ τὴν διάρκεια καὶ τῶν τριῶν νεολιθικῶν περιόδων, τὴν Ἀρχαιότερη, τὴν Μέση καὶ τὴν Νεότερη καὶ Τελική, ἦταν οἱ ἑξῆς τέσσερες: 1. ἡ «Πύρασος», 2. ἡ «Ἀϊδινιώτικη Μαγοῦλα», 3. ὁ «Μύλος Βαΐτση» καὶ 4. ἡ «Ἁλμυριώτικη Μαγοῦλα».
- Ἑπτὰ οἰκισμοί, 1. ἡ «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά», 2. ἡ «Πέρδικα 2», 3. οἱ «Φθιώτιδες Θῆβες», 4. τὸ «Μπελίτσι», 5. τὰ «Ζερέλια», 6. τὸ «Καραντζάνταλι» καὶ 7. ἡ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ», διατηρήθηκαν γιὰ δύο νεολιθικὲς περιόδους.
Ἀπὸ αὐτοὺς οἱ τέσσερες: 1. ἡ «Πέρδικα 1 – Νταουτζιά», 2. ἡ «Πέρδικα 2», 3. τὸ «Καραντζάνταλι» καὶ 4. ἡ «Μαγοῦλα Ἀμπέλια Ἁλμυροῦ» ὑπῆρξαν κατὰ τὶς δύο πρῶτες νεολιθικὲς περιόδους, τὴν Ἀρχαιότερη καὶ τὴν Μέση, καὶ οἱ τρεῖς ἄλλοι, 1. οἱ «Φθιώτιδες Θῆβες», 2. τὸ «Μπελίτσι» καὶ 3. τὰ «Ζερέλια», ὑπῆρξαν κατὰ τὴν δεύτερη καὶ τὴν τρίτη νεολιθικὴ περίοδο, δηλαδὴ τὴν Μέση καὶ τὴν Νεότερη καὶ Τελική.
- Ἑπτὰ οἰκισμοὶ δραστηριοποιήθηκαν γιὰ μία μόνο νεολιθικὴ περίοδο: 1. ὁ «Κόμβος Μικροθηβῶν», 2. τὸ «Καρατζαγλί», 3. ἡ «Φυλάκη», 4. ἡ «Βουλοκαλύβα», 5. ἡ «Πουρναρόλακα», 6. ἡ «Καμάρα» καὶ 7. ἡ «Γρίτσα».
Ἀπὸ αὐτοὺς ἕνας, ἡ «Πουρναρόλακα», ὑπῆρξε μόνο κατὰ τὴν Ἀρχαιότερη Νεολιθικὴ Ἐποχή, ἕνας ἄλλος, ἡ «Καμάρα», ὑπῆρξε μόνο κατὰ τὴν Μέση Νεολιθικὴ Περίοδο, καὶ οἱ πέντε ὑπόλοιποι, 1. ὁ «Κόμβος Μικροθηβῶν», 2. τὸ «Καρατζαγλί», 3. ἡ «Φυλάκη», 4. ἡ «Βουλοκαλύβα», καὶ 5. ἡ «Γρίτσα», ὑπῆρξαν μόνο κατὰ τὴν Νεότερη καὶ Τελικὴ Νεολιθικὴ Περίοδο.
Γενικὸς χρονολογικὸς πίνακας κατοίκησης Νεολιθικῆς
Ἐποχῆς τῆς εὐρύτερης περιοχῆς Ἁλμυροῦ
Ὑπόμνημα
| //////////////// | = κατοικημένη περίοδος | |||||
| = ἀκατοίκητη περίοδος | ||||||
| Ὀνομασία Οἰκισμοῦ | Περίοδος Νεολιθικῆς Ἐποχῆς | |||||
| Ἀρχαιότερη | Μέση | Νεότερη – Τελική | ||||
|
////////////////////// | ////////// | //////////////////// | |||
|
////////////////////// | /////////// | //////////////////// | |||
|
////////////////////// | /////////// | ||||
|
/////////////////// | /////////// | ||||
|
/////////// | //////////////////// | ||||
|
////////////////// | |||||
|
/////////// | ////////////////// | ||||
|
/////////////////// | /////////// | ////////////////// | |||
|
/////////////////// | |||||
|
///////////////// | |||||
|
/////////// | ///////////////// | ||||
|
/////////////////// | /////////// | ||||
|
//////////////////// | ////////// | ||||
|
//////////////////// | /////////// | ///////////////// | |||
|
/////////////////// | |||||
|
//////////////////// | |||||
|
/////////// | |||||
|
/////////////////// | |||||
| Σύνολο οἰκισμῶν | 9 | 12 | 12 | |||