ΜΕΡΟΣ Γ΄
Οἱ ἀπελευθερωτικοὶ ἀγῶνες τῆς περιόδου 1830 – 1881
Εἰσαγωγικὸ σημείωμα
Ἡ τρίτη κατὰ σειρὰ χρονικὴ περίοδος τῶν ἀπελευθερωτικῶν ἀγώνων τῆς περιοχῆς Ἁλμυροῦ, αὐτὴ τοῦ χρονικοῦ διαστήματος ἀπὸ τὸ ἔτος 1830 μέχρι καὶ τὸ 1881, εἶναι σημαντικότερη ὡς πρὸς τὰ ἀποτελέσματά της, ἀπὸ τὶς δύο προηγούμενες περιόδους διότι μόνο στὸ τέλος αὐτῆς τῆς περιόδου ἐπετεύχθη, τελικῶς, ὡς καταληκτικὸ ἀποτέλεσμα, αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἦταν καὶ ἡ κύρια καὶ βασικὴ ἐπιδίωξη ὅλων τῶν προηγουμένων ἀπελευθερωτικῶν κινημάτων, δηλαδὴ ἡ ἀπελευθέρωσή της ἀπὸ τὸν μακραίωνο τουρκικὸ ζυγό.
Ἰδιαίτερο χαρακτηριστικὸ γνώρισμα τῶν ἀπελευθερωτικῶν προσπαθειῶν τῆς περιόδου αὐτῆς εἶναι, ἐπὶ πλέον, ὅτι εἶναι ἡ χρονικὴ περίοδος κατὰ τὴν ὁποία οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς Ἁλμυρού, σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς δύο προηγούμενες περιόδους, ἀγωνίζονταν ἀποκλειστικῶς στὸν δικό τους τόπο καὶ γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς δικῆς τους ἰδιαίτερης πατρίδας.
Στὴν χρονικὴ αὐτὴ περίοδο βρέθηκαν κοντά τους, ὡς συμπαραστάτες καὶ συναγωνιστές, καὶ κάτοικοι ἄλλων περιοχῶν τῆς Ἑλλάδας, οἱ ὁποῖοι προσῆλθαν νὰ συμπαρασταθοῦν ἐθελοντικῶς, ἄν καὶ οἱ δικές του ἰδιαίτερες πατρίδες τους εἶχαν ἤδη ἐλευθερωθεῖ. Εἶναι ἑπομένως ἡ χρονικὴ περίοδος 1830 -1881 μία περίοδος γνησιότερου ἁγνοῦ ἐσωτερικοῦ ἐθελοντισμοῦ.
Ἕνα ἄλλο ἐντελῶς ἰδιαίτερο χαρακτηριστιὸ τῶν ἀγώνων τῆς χρονικῆς αὐτῆς περιόδου εἶναι ὅτι οἱ πρωταγωνιστὲς καὶ γενικῶς οἱ συμμετέχοντες στὰ ἀπελευθερωτικὰ κινήματά της ἀγωνίζονταν μέσα σὲ μία ἀτμόσφαιρα ἀμφισβητούμενης γενικῆς κοινωνικῆς ἀποδοχῆς ἀλλὰ καὶ ἔλλειψης καὶ αὐτῆς ἀκόμα τῆς οὐσιαστικῆς ὑποστήριξης ἐκ μέρους τῆς ὑπαρκτῆς πλέον κατὰ τὴν περίοδο αὐτή ἑλληνικῆς κρατικῆς ὀντότητας, ἐλεύθερου Ἑλληνικοῦ Κράτους.
Τὸ ὑπαρκτὸ πλέον κατὰ τὴν χρονικὴ αὐτὴ περίοδο ἀνεξάρτητο Ἑλληνικὸ Κράτος, τοῦ ὁποίου τὴν ἐδαφικὴ κυριαρχία ἀγωνίζονταν νὰ αὐξήσουν ἐντάσσοντας σ’ αὐτὸ καὶ τὶς περιοχές τους οἱ ἀγωνιστὲς τῆς περιόδου αὐτῆς, δὲν μπορούσε, ἄν καὶ ἀσφαλῶς τὸ ἐπιθυμοῦσε γιατὶ ἦταν πρὸς τὸ συμφέρον του, νὰ τοὺς ὑποστηρίξει φανερῶς.
Οἱ μεγάλες εὐρωπαϊκές δυνάμεις τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, γιὰ τοὺς δικούς της λόγους καὶ ἐθνικὲς ἐπιδιώξεις ἡ κάθε μία, ἦταν ἀντίθετες σὲ κάθε ἀπελευθερωτικὴ κίνηση καὶ σὲ κάθε περαιτέρω ἐπέκταση τῆς ἑλληνικῆς ἐδαφικῆς κυριαρχίας σὲ βάρος τῆς Τουρκίας.
Ἐνῶ ὁ ἐνθουσιασμὸς τῶν ἀγωνιστῶν τῆς περιόδου αὐτῆς ἦταν πρωτοφανής, πολὺ θερμὸς καὶ ἁγνός, ὁ ἐνθουσιασμὸς αὐτὸς καὶ τὸ δίκαιο τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνα τους δὲν ἦταν ἀγαπητός, δὲν ἐγκρινόταν καὶ δὲν ὑποστηριζόταν ἀπὸ τὰ μεγάλα εὐρωπαϊκὰ κράτη. Αὐτὸ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τὰ ἀπελευθερωτικὰ κινήματα τῆς περιόδου αὐτῆς νὰ μὴν συμπαρασύρουν ἐθελοντὲς «Φιλέλληνες» ἀπὸ τὴν Εὐρώπη, ὅπως καὶ στὸν βαθμὸ κατὰ τὸν ὁποῖο αὐτὸ εἶχε ἐκδηλωθεῖ κατὰ τὸν ἀπελευθερωτικὸ ἀγῶνα τῆς περιόδου τῶν ἐτῶν 1821 -1830.
Στὴν χρονικὴ αὐτὴ περίοδο, 1830 -1881, δὲν ὑπάρχουν πλέον φιλέλληνες ἀγωνιστὲς ἀπὸ ἄλλα εὐρωπαϊκά κράτη. Καὶ ἐνῶ οἱ Ἕλληνες ἀγωνιστὲς καὶ τῆς περιόδου αὐτῆς θεωροῦσαν τοὺς ἑαυτούς τους συνεχιστὲς τοῦ ἀγῶνα τῆς περιόδου 1821 -1830 καὶ μοναδικὴ ἀποστολή τους τὴν συμπλήρωση καὶ ὁλοκλήρωση τοῦ ἀποτελέσματος έκείνου τοῦ ἀγῶνα, ἡ ἀντίληψη αὐτή, πέρα γιὰ πέρα καὶ ἐξ ὁλοκλήρου ἀληθινή, ὄχι μόνον δὲν ἀναγνωριζόταν καὶ δὲν υἱοθετοῦνταν ἀπὸ τοὺς λαοὺς τῆς ἄλλης Εὐρώπης, οἱ ὁποῖοι στὸν ἀγῶνα τῆς περιόδου 1821 -1830 εἶχαν προσέλθει ὡς ἐθελοντὲς συναγωνιστὲς τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ ἀντιθέτως τώρα οἱ ἴδιοι αὐτοὶ ἀγωνιστὲς θεωροῦνταν καὶ χαρακτηρίζονταν ἀπὸ ἀπὸ τὰ μεγάλα ευρωπαϊκὰ κράτη «ληστές», οἱ ὁποῖοι ἔπρεπε νὰ διωχθοῦν. Αὐτὸ βεβαίως συνέβαινε διότι αὐτὴν τὴν πληροφόρηση καὶ αὐτὸν τὸν χαρακτηρισμὸ φρόντιζαν οἱ κυβερνήσεις τους νὰ προσδώσουν καὶ νὰ μεταφέρουν στοὺς λαούς τους.
Στὶς κυβερνήσεις τῶν Μεγάλων Εὐρωπαϊκῶν Δυνάμεων διαβιβάζονταν ἀπὸ τοὺς ἀντιπροσώπους τους στὴν Ἑλλάδα ἀνάλογες καὶ παρόμοιες πληροφορίες καὶ κρίσεις γιὰ τοὺς ἑλληνικοὺς ἀγῶνες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης τῆς παρακάτω καταχωρημένης μορφῆς:
«Μεταξὺ τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν τῆς Θεσσαλίας δὲν ὑπῆρξεν ἐπανάστασις ἐν τῇ πραγματικῇ ἐννοίᾳ τῆς λέξεως ταύτης. Ὑπῆρξε μία εἰσβολὴ ἐνόπλων ὁμάδων, αἱ ὁποῖαι ἦλθον ἐξ Ἑλλάδος, ὄχι ἵνα ἀπελευθερώσουν τοὺς χριστιανοὺς ἐκ τοῦ συνήθως καλουμένου ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ. Οἱ δῆθεν ἐλευθερωταὶ ἠσχολήθησαν πολὺ περισσότερον περὶ κλοπῶν, ἁρπαγῶν καὶ λεηλασιῶν καὶ ἐνίοτε δολοφονιῶν παρὰ περὶ τῆς ὑποστηρίξεως καὶ τῆς προστασίας τῶν ὁμοθρήσκων των».
Τὰ ἀπελευθερωτικὰ κινήματα
τῆς περιόδου 1840 -1848
Εἰσαγωγικὸ σημείωμα
Τὸ δυσμενὲς κλῖμα καὶ ἡ ἐχθρικὴ διάθεση ἐκ μέρους τῶν μεγάλων εὐρωπαϊκῶν κρατῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ἡ ὁποία κυριάρχησε ἔναντι ὅλων γενικῶς τῶν ἀπελευθερωτικῶν κινημάτων τῶν Ἑλλήνων, μετὰ τὸν ἀγῶνα τῶν ἐτῶν 1821 -1830 καὶ μετὰ τὴν δημιουργία τοῦ πρώτου ἐλεύθερου Ἑλληνικοῦ Κράτους, παρουσιάζεται πολὺ ἐντονότερο καὶ δραστικότερο ἰδιαιτέρως κατὰ τὰ ἀπελευθερωτικὰ κινήματα μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1844 καὶ 1848.
Οἱ ἀπελευθερωτικὲς δραστηριότητες καὶ ἀγῶνες τῆς περιόδου 1844 – 1848 δὲν ἔχουν γίνει εὐρύτερα γνωστές. Δὲν ἀποτέλεσαν ἀντικείμενο ἰδιαιτέρων μερικοτέρων μελετῶν ἐκ μέρους τῶν μελετητῶν καὶ ἐρευνητῶν τῆς ἱστορίας, ὅπως ἔγινε μὲ τὰ περισσότερο καὶ εὐρύτερα γνωστὰ κατοπινὰ ἀπελευθερωτικὰ κινήματα, τῶν ἐτῶν 1854 καὶ 1878, γιὰ τὰ ὁποῖα ὑπάρχουν πολλὲς καὶ σημαντικὲς δημοσιευμένες ἐργασίες καὶ μελέτες.
Αὐτὴ ἡ ἔλλειψη εἰδικῶν μελετῶν καὶ ἐρευνῶν γιὰ τὰ ἀπελευθερωτικὰ κινήματα τῆς περιόδου 1840 -1848 ὀφείλεται, κατὰ κύριο λόγο, στὸ ὅτι τὰ κινήματα αὐτὰ ἦταν περιορισμένα τοπικῶς κυρίως στὴν παραμεθόριο περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ. Ἕτσι δὲν ἔγιναν εὐρύτερα γνωστά, δὲν εἶχαν ἀποτελέσματα γενικότερου ἐνδιαφέροντος καὶ δὲν χαρακτηρίστηκαν ὡς καθαρὰ ἀπελευθερωτικὰ κινήματα, ἄξια ἰδιαίτερης μελέτης και ἔρευνας. Καταγράφηκαν περιθωριακῶς ὡς ἁπλὲς μεθοριακὲς συγκρούσεις στὶς ὁποῖες μάλιστα προσδίδονταν ὄλως ἀδικαιολογήτως καὶ ἐπιπολαίως οἱ παντελῶς ἄστοχοι στὴν πραγματικότητα, χαρακτηρισμοὶ «ληστρικὲς ἐπιδρομές», «ληστεῖες», «λεηλασίες», χαρακτηρισμοὶ οἱ ὁποῖοι ἀποδίδονταν καὶ ἀπὸ αὐτὴν ἀκόμα τὴν Ἐλληνικὴ Κυβέρνηση στὶς ἀπαντήσεις της σὲ παρατηρήσεις καὶ διαμαρτυρίες τῶν εὐρωπαϊκῶν κρατῶν, προκειμένου νὰ ἐξασφαλίσει τὴν κατανόηση καὶ ἀνεκτική τους στάση.
Τὸ ὅτι δὲν πραγματοποιήθηκαν, κατὰ τὶς ἰδιόμορφες μὲν αὐτὲς ἀπελευθερωτικὲς δραστηριότητες ἀλλὰ οὐσιαστικὰ στὴν πραγματικότητα ἀπελευθερωτικά κινήματα, σημαντικὲς ἔνοπλες ἐπιθέσεις κατὰ τουρκικῶν ἐνόπλων σωμάτων εἶναι ἕνας ἄλλος λόγος τῆς ἀποσιώπησης τῆς ἱστορίας γιὰ τοὺς ἀγῶνες αὐτούς. Ἕνας ἐπὶ πλέον λόγος τῆς ἀποσιώπησης τῶν ἀπελευθερωτικῶν αὐτῶν κινημάτων εἶναι τὸ ὅτι ὑπῆρξαν ἐντονότατες καὶ δραστικότατες πολιτικὲς καὶ διπλωματικὲς ἐνέργειες γιὰ τὴν ματαίωση καὶ τὴν βίαιη καὶ ἄμεση κατάσβεση κάθε ἑλληνοτουρκικῆς σύγκρουσης πρὶν ἀκόμη προλάβουν οἱ πρωταγωνιστὲς νὰ τὶς ξεκινήσουν. Γιὰ τὴν ἀποτελεσματικὴ καταστολὴ τῶν ἀπελευθερωτικῶν δραστηριοτήτων τῆς περιόδου αὐτῆς ὑπῆρξε μία πρωτοφανής, συστηματικὴ καὶ οὐσιαστικὴ συνεργασία καὶ αὐτῶν ἀκόμη τῶν ἐπισήμων ἑλληνικῶν κρατικῶν ἀρχῶν καὶ ὑπηρεσιῶν μὲ τὴν Τουρκία.
Ἕνας ἄλλος λόγος τῆς προκλητικῆς αὐτῆς ἀγνόησης καὶ παραγνώρισης τῶν γεγονότων τῶν ἀπελευθερωτικῶν ἀγώνων τῆς περιόδου 1840 – 1848, τὰ ὁποῖα ἑστιάζονται, σχεδὸν ἀποκλειστικῶς, στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁλμυροῦ, εἶναι ὅτι ὁ βασικὸς πρωταγωνιστὴς καὶ κύριος συντελεστὴς αὐτῶν ἦταν μόνο ἕνας, καὶ αὐτὸς ἦταν ἕνας «δραπέτης φυλακῶν», ὁ Ἰωάννης Βελέντζας, ὁ πολὺ σημαντικός, ὡστόσο, ὁπλαρχηγὸς καὶ ἰδεολόγος ἀγωνιστὴς τῆς περιόδου τῶν ἀγώνων τῶν ἐτῶν 1821 -1830.
Ὁ Ἰωάννης Βελέντζας δραπέτευσε ἀπὸ τὶς φυλακὲς τῆς Λαμίας, στὶς ὁποῖες ἦταν φυλακισμένος, ὄχι γιὰ νὰ ἐλευθερωθεῖ ὁ ἴδιος καὶ νὰ χαρεῖ τὴν προσωπική του ἐλευθερία ἀλλὰ γιὰ νὰ συνεχίσει τοὺς ἀγῶνες του γιὰ νὰ ἐλευθερώσει τὴν σκλαβωμένη ἰδιαίτερη πατρίδα του.
Ὡστόσο, ἐπειδὴ ὁ μοναδικὸς ἀλλὰ καὶ μοναχικὸς πρωταγωνιστής, ἰδεολόγος καὶ δυστυχῶς ἄγνωστος καὶ ἀγνοημένος Ἰωάννης Βελέντζας, εἶναι Ἁλμυριώτης ἀγωνιστής, ἡ ἀναφορὰ στὰ ἄγνωστα γεγονότα τῆς περιόδου αὐτῆς πρέπει, ὅπως ἐκτιμοῦμε, νὰ πάρει κάποια ἰδιαίτερη θέση στὴν παροῦσα ἐργασία, ἀφοῦ εἶναι ἐργασία «Τοπικῆς Ἱστορίας τῆς Περιοχῆς Ἁλμυροῦ».